काठमाडौं : ग्यास भएको स्थान पहिचान गरेको चार दशक बित्दा पनि सरकारले उत्खनन गर्न सकेको छैन । सन् १९७८ मा सरकारले काठमाडौं उपत्यकामा प्राकृतिक ग्यासको उत्खनन गरी भण्डारण गर्ने उद्देश्यसहित काठमाडौं ग्यास परियोजना ल्याएको थियो । काठमाडौं उपत्यकाको भूगर्भमा रहेको मिथेन ग्यासको उत्खनन प्रभावकारी हुन सकेको छैन ।
२६ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल बराबरका १४ स्थानमा खानी तथा भूगर्भ विभागले जापान इन्टरनेसनल कोअपरेसन एजेन्सी ‐जाइका) र संयुक्त राष्ट्र संघको यूएनडीपीको सहयोगमा ग्यासका लागि सम्भावित स्थानको पहिचान ग¥यो । तर, इन्धनको अभाव हुँदा मात्रै चासो व्यक्त गर्ने सरकारले पछिल्लो ४० वर्षमा ग्यास उत्खननमा सिन्को समेत भाँच्न सकेन ।
ग्यास उत्खननका लागि सम्भावित जग्गा पत्ता लगाए पनि उद्योग मन्त्रालयबाट कुनै आदेश नआउँदा, कामले गति नलिएको खानी तथा भूगर्भ विभागको प्राकृतिक ग्यास तथा कोइला शाखा प्रमुख पृथ्वीलाल श्रेष्ठले बताए । उनले भने, ‘विभागले पाएको जिम्मेवारीअनुसार जग्गा अधिग्रहण र साम्भाव्यता अध्ययनको काम सम्पन्न भइसकेको छ । अब मात्रै तालुक मन्त्रालयको निर्देशन पर्खिरहेका छौं ।’
भारतले पछिल्लोपटक २०७२ मा लगाएको नाकाबन्दीबाट पाठ सिकेर सरकारले ग्यास अन्वेषण तथा उत्खनन गृहकार्य अघि बढाएको थियो । अन्वेषण र उत्खननका विषयमा सोही वर्षको चैतमा तत्कालीन तथा हालका प्रधानमन्त्री केपी ओलीले चीन सरकारसँग समझदारी गरेका थिए ।
भूगर्भविद्सहितको टोली लिएर तत्कालीन उद्योगमन्त्री सोमप्रसाद पाण्डेले दैलेखमा पेट्रोलियम पदार्थको खानी रहेको अनुमान गरिएका विभिन्न स्थानको स्थलगत अवलोकन गरेका थिए । स्थलगत अवलोकनपछि मन्त्री पाण्डेले अबको ६ महिनाभित्रमा सरकारले दैलेखमा रहेका सम्भावित ग्यास र पेट्रोल खानीको उत्खनन गर्ने घोषणा गरेका थिए ।
भूगर्भविद्को टोलीले अनुसन्धान गरेर जिल्लाको श्रीस्थान क्षेत्रमा ग्यास र पेट्रोलियम पदार्थको खानी रहेको अनुमान गरेको थियो । तर, हालसम्म पनि उक्त क्षेत्रमा आवश्यक उत्खननको प्रक्रिया अगाडि बढ्न सकेको छैन ।
चीनबाट आएका विज्ञको टोलीले ग्यास अन्वेषणका लागि दैलेख र मोरङ पुगेर अध्ययन पनि गरेको थियो । तर, त्यसको प्रतिवेदन हालसम्म नेपालले पाएको छैन । प्रतिवेदनका लागि परराष्ट्र मन्त्रालयलाई पटकपटक पत्राचार गरिए पनि कुनै जवाफ नआएको विभागले जनाएको छ ।
करिब तीन सय मिलियन घन मिटर क्षमताको प्राकृतिक ग्यास रहेको बताइएको छ । टेकुदेखि पूर्व १४ वटा ठाउँमा मिथेन ग्यास रहेकामा गत वर्ष इमाडोल क्षेत्रमा पनि परीक्षण गरिएको थियो ।
यस वर्ष टेकु क्षेत्रमा काम पुनः सुरु गर्न लागिएका श्रेष्ठले बताए । उनले भने, ‘टेकुमा उत्खननका लागि बोलपत्रको टुंगो लगाएर निर्माण कम्पनीले काम नै सुरु गरेको छ । त्यहाँको अवस्था हेर्छौं अनिमात्रै अन्य ठाउँमा के गर्ने भन्ने बारेमा निर्णय गर्छौं ।’
उनका अनुसार टेकुको दोभान खानी उत्खननको जिम्मा पाएको भीमेश्वर ड्रिलङ कम्पनीले खन्ने काम गरिरहेको छ । तर, असार ९ गते नै कम्पनीको म्याद सकिएको छ । म्याद थपका लागि कम्पनीले निवेदन दिएको उनले जानकारी दिए । ग्यासको सम्भावित स्थानलाई तीन ब्लकमा विभाजन गरिएको छः ब्लक ए ‐टेकु–त्रिपुरेश्वर), ब्लक बी ‐कोटेश्वर–तीनकुने) र ब्लक सी ‐मनहरा–इमाडोल) । ब्लक एमा घरेलु उद्योगको कम्पाउन्ड, पचली, कुलेश्वर, ह्युमत, भृकुटीमण्डप र टेकुको मसान छ । ब्लक बी अन्तर्गत शंखमुल, कोटेश्वर, सुविधानगर, मनहरामा रहेको हब्र्सको कम्पाउन्ड तथा ब्लक सीमा टीकाथली, बालकुमारी र इमाडोल रहेको छ । सम्पूर्ण ग्यास प्लान्टको लागत अनुमान सात करोड ५५ लाख गरिएको थियो । ००
विवादमा जग्गा
१४ मध्ये तीनकुनेको सुविधानगरमा रहेको एक रोपनी क्षेत्रफलको विवादका कारण जग्गा अधिग्रहणमै ढिलाइ भएको विभागका अधिकारी बताउँछन् । व्यक्तिको नाममा रहेको जग्गा भनी सर्वाेच्च अदालतमा मुद्दा दायर भयो । २०४३ सालमै तत्कालीन सरकारले जग्गा अधिग्रहण गर्ने निर्णय गरे पनि अदालतमा मुद्दा दायर भएपछि जग्गा अधिग्रहणमा ढिलाइ भएको श्रेष्ठले जानकारी दिए । गत २०७४ मा अदालतले जग्गा अधिग्रहण गर्नुपर्ने भए उचित मुआब्जा वा क्षतिपूर्ति दिएर अधिग्रहण गर्न आदेश दियो । विभागले हालै उक्त क्षेत्रको लागत अनुमानसहितको प्रतिवेदन मन्त्रालयमा बुझाएको श्रेष्ठले जानकारी दिए । ३५० मिटर खन्नुपर्ने उक्त जग्गा अधिग्रहणसहितको खर्च ९० लाख पुग्ने अनुमान गरिएको छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
