काशीराम विरस
धान्यपूर्णिमा अर्थात् योमरी पुन्हीको दिन प्रिज्माको स्कुल बिदा थियो । अरू बिदाभन्दा उनका लागि यो बिदा अलि विशेष थियो । किनकि अरू बिदामा नुहाइधुवाइपछिको घुमाइमात्र हुन्थ्यो, अरू खासै हुँदैनथ्यो । तर त्यस दिन घरमा खास पर्व परेको थियो । विशेषतः नेवार समुदायभित्र प्रचलनमा रहेको योमरी पर्व परेको थियो । त्यसै कारण प्रिज्मा त्यस दिन अलि छिटो ब्युँझिइन् ।
हिजै बेलुकी उनको आमाले यसो भन्नु भएको थियो, ‘भोलि बिहान सबेरै उठ्नुपर्छ है, भोलि योमरी पकाउनु पर्छ । भगवान्लाई चढाउनुपर्छ । अहिले छिटो सुत्नु ।’
हुन्छ आमा भन्दै प्रिज्मा चाँडै नै सुतेकी थिइन् ।
भालेको डाँकसँगै प्रिज्मा आमासँगै उठिन् । हातमुख धोइवरी आमालाई भान्छामा योमरी बनाउने काममा उनी सघाउन थालिन् । यसरी सहयोगी भएर छोरीले मद्दत गरेकोमा आमा पनि खुसी हुनुभयो । प्रिज्मा पनि सहयोगी भएर योमरी बनाउन पाएकोमा मनमनै प्रफुलित थिइन् ।
योमरी बनाउँदै गरेको बेला प्रिज्माको मनमा एउटा जिज्ञासा जाग्यो । ‘यो योमरी बनाएर खाने प्रचलन कहिलेदेखि चलेको होला’ भनेर उनको मनमा उत्सुकता जागिरह्यो । योमरी बनाउन नसकुञ्जेलसम्म उनले यसबारेमा सोचिरहिन् । यसरी मनमा उठेको जिज्ञासा मेटाउन उनले आमालाई सोधिन्, ‘आमा ! आमा ! योमरी बनाएर खाने प्रचलन कहिलेदेखि सुरु भएको होला ! आजको दिन नै किन परेको होला !’ आफ्ना मनका उत्सुकता उनले एकैपटक आमालाई पोखिन् ।
‘ए लौ ! यसले त योमरी बनाउँदा बनाउँदै योमरी पर्वको कथा पो खोतल्न थाली । योमरी बनाउँदै अघिदेखि किन टोलाएर बसी भनेको त कुरो यसो पो रहेछ’ भन्दै आमाले योमरी कथा यसरी सुनाउनुभयो, ‘योमरी नयाँ धानको चामलको पीठोबाट बनाइन्छ भन्ने त तिमीलाई थाहा भइहाल्यो । यसभित्र चाकुमा तिल मिसाइएको बाक्लो लेदो राखेको पनि तिमीले देखेकै छौ । यसरी बनाएको योमरी धानको भकारीमा चढाई पूजा गरिन्छ । घरमा अन्नको अभाव कहिल्यै नहोस् भनेर यसो गर्ने चलन छ । भोकमरी नलागोस् भन्ने हिसाबले पनि योमरीले पूजा गर्ने गरिएको जनविश्वास छ । साँझपख गीत गाउँदै योमरी माग्न आउने प्रचलन पनि रहेको छ । यसले सामूहिक सद्भावको भावना फैलाउनसमेत मद्दत पुगेको छ ।’
उनकी आमाले यसको इतिहास कोट्ट्याउँदै अगाडि भन्नुभयो, ‘यसको थालनी राजा नरेन्द्रदेवको पालामा भएको हो । देशमा आएको अनावृष्टिसँग सम्बन्ध रहेको भन्ने जनधारणा पनि छ । साथै यो सम्बन्धमा एउटा किंवदन्ती पनि रहेको छ ।’ योमरीको कथासँग जोडिएको किंवदन्ती सुनाउँदै आमाले फेरि भन्नुभयो, ‘पापञ्जय गाउँका एक दम्पतीले नयाँ धानबाट बनेको पीठोको रोटी योमरी बाँडेका थिए । यो कुराको चाल पाएका धनका राजा कुबेरले पनि आफू दरिद्र भएर भिक्षा माग्न गए । उनीहरूले निकै दया र मायाका साथ कुबेरलाई सम्मानका साथ आदर सत्कार गरे । योदेखि निकै खुसी भएका कुबेरले आफ्नो स्वरूपमा दर्शन दिई धनधान्यले सम्पन्न हुने वरदान दिएका जनविश्वास छ ।’
नेपाल भाषामा योको अर्थ मनपर्ने र मरीको अर्थ रोटी रहेकोले योमरी भनेको मनपर्ने रोटी भएको पनि आमाले बताउनुभयो । ‘धान्यपूर्णिमा वा योमरी पुन्हीलाई हेमन्त ऋतुको सुरुआत पनि मानिन्छ । आजको दिनबाटै दिन लामो र रात छोटो हुन थाल्छ’ लौ मैले पनि सुनेको योमरीसम्बन्धी कथा यति हो, तिमीलाई कस्तो लाग्यो त भन्दै आमाले भन्नुभयो ।
‘आहा ! कति राम्रो योमरी कथा त । योमरी कथाको सम्बन्ध हाम्रो सांस्कृतिक जीवन पद्धतिसँग पो जोडिएको रहेछ । यसको बारेमा म आफ्ना साथीहरूलाई भोलि सुनाउँछु । अनि भोलिको टिफिन पनि योमरी नै लिएर जान्छु नि हुन्न आमा !’, प्रिज्माले भनिन् ।
छोरीको कुरामा स्वीकृति जनाउँदै आमाले पनि टाउको हल्लाउनु भयो ।
भोलिपल्ट प्रिज्मा खुसी हुँदै विद्यालय गइन् । त्यस दिन उनले आफ्नो खाजा पनि योमरी लगिन् । सबै साथीहरूलाई योमरी बाँडेर खाने बेलामा उनले यसको कथा पनि सुनाइन् ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
