बाँदरबाट बाली जोगाउनै सकस

बेनी : पहाडी क्षेत्रका कृषकलाई  बाँदरबाट बाली जोगाउन हम्मे–हम्मे परेको छ । विज्ञान र प्रविधिको विकासले विश्वले फड्को मारे पनि नेपालका कृषकले  बाँदर धपाएर समय बिताउनुपरेको छ । 

बेनी नगरपालिको रत्नेचौर, धवलागिरिको ताकम, मालिकाको बिम, देविस्थान, मंगलाको अर्मन, अन्नपूर्णको पाउद्वार र छिमेकी पर्वतको जलजला गाउँपालिकाको मल्लाजमा केही वर्षयता  बाँदरले आतंक मच्चाएको छ । बाँदरबाट बाली जोगाउन दिनभर खेतबारिमै बस्ने गरेको मल्लाजका कृषक केशर खत्रीले बताए । ‘उज्यालो हुनेबित्तिकै खेतबारीमा पुग्नुपर्छ,’ उनले भने, ‘साँझ नपरुन्जेलसम्म बाली कुरेर बस्नु हाम्रो दिनचर्या बनेको छ ।’ 

खेतीबाली लगाउने र हुर्काउन जस्तै  बाँदरबाट जोगाउनु चुनौति बनेको छ ।  बाँदर धपाउन कृषकको धेरै श्रम, पसिना र समय खर्च भएको छ ।आँखा झिमिक्क गर्दा साथ बाँदरले सारा खेतीबाली नष्ट गरिदिन्छ । ‘खाना र खाजा खाने फुर्सद पनि पाइँदैन,’ मल्लाजका मिनबहादुर खत्रीले भने, ‘बाँदर हेर्न बसेको ठाउँमै खाना–खाजा ल्याइदिन्छन् ।’ 

बाँदर धपाउँदा कतिले भिरबाट लडेर ज्यान गुमाएका छन् । बाँदरले खेतबारीमा फल्दै गरेका बाली मात्र होइन, मान्छे नभएको मौकामा घरभित्रै पसेर अन्नपात नास गरेको छ । खाद्यबालीका साथै तरकारी र फलफूल खानुका साथै बिरुवा उखेलेर नष्ट गरिदिने अर्का कृषक सुनिल केसीले बताए ।‘बाँदरको हुल पसेपछि क्षणभरमै खेतीबाली खाने र नष्ट गर्छन्,’ उनले भने, ‘धान र गहुँको समयमा खासै दुःख नदिने बाँदरले मकै पाक्ने याममा बढी समस्यामा पारेको छ ।’ 

बाँदरको समस्याले वर्षमा बीस मुरी धान फल्ने खेतमा बाली लगाउनै छाडेको  ताकमकी कृषक रेखा भण्डारीले बताइन् । वर्षभरिलाई पुग्ने खाद्यान्न एकैछिनमा सखाप पार्ने भएपछि अरु कामधन्दा छाडेर बाँदर धपाउनु परेको कृषकको भनाइ छ ।  

बाँदर धपाउनका लागि खेतबारीको डिलमा छाप्रो नै बनाएका छन् । वनको विस्तारसँगै जंगल वरपरका खेतबारीमा खेती हुन छाडेका छ । आहाराको खोजीमा  बाँदर लगायत बन्यजन्तु बस्तीमै आउन थालेका डिभिजन वन कार्यालय म्याग्दीका निमित्त प्रमुख सन्तोष खनालले बताए । ‘बाँदरलाई लखेट्न, पक्रन, घाइते बनाउन, मार्न, बन्ध्याकरण गर्न, स्थानान्तरण गर्न, घरमा पाल्न नपाउने नियम छ,’ उनले भने, ‘टिमुर सतुवा, चिराइतो, कुरिलो, ओखार, बेसार, कागती, केरा, फूल र घाँस लगायत बैकल्पिक खेती गर्न सकिन्छ ।’

नेपालमा आसामी रातो, रातो र सेतो रंगको हनुमान लंगुर बाँदर पाइन्छ । आसामी रातो बाँदर संरक्षित स्तनधारी वन्यजन्तु हो । सेतो हनुमान लंगुर बाँदर एक–दुई वटाको संख्यामा बस्छ । आसामी र रातो बाँदर भने समुहमा बस्छन् । केही स्थानीय तहले  बाँदर स्थानान्तरण, धपाउने औजारको विकास र घाँस खेति गरे पनि सबै ठाउँमा यस्तो प्रयास हुन सकेको छैन ।  बाँदर आतंक नेपालका धेरै ठाउँका कृषकको साझा समस्या हो । सरकारले दीर्घकालीन योजना र उपायको खोजी गरेर  बाँदरको समस्या समाधान गर्नुपर्ने कृषकको माग छ ।