धनराज जोशी देउडागीतका अध्येतामात्र नभएर विज्ञ व्यत्तिाmत्व नै हुन्। उनको पुस्तकले लोकसाहित्यमा नयाँ आयाम थपेको छ।
अंग्रेजीमा देउडा गाउँछन् मिस्टर धनराज जोशी
‘देउडा गाउँदै मीठो, अंग्रेजी सिकौं छिटो’ नामक पुस्तक प्रकाशित गरेर प्रख्याति कमाएका उनै जोशी हाल हामीमाझ हुनुहुन्न । २०७८ कात्तिक २ गते सुदूरपश्चिममा आएको बेमौसमी बर्षात्का कारण जन्मभूमि बझाङ्ग छान्नामा बाढीका कारण उहाँको दु : खद् निधन हुन पुग्यो । सुदूरपश्चिमले एकजना बिद्वान् ब्यक्तित्व गुमायो । हामीले अभिभावक गुमायौं ।
प्राकृतिक विपत्तिका कारण राष्ट्रमा धेरै धनराज जस्ताको निधनले बौद्धिक क्षति ब्यहोर्नु परेको तीतोसत्य हामीमाझ छ । स्व. जोशीले २०२८/२९ सालमा मानवताबादी राजा जयपृथ्वीबहादुर सिंहले स्थापना गरेको बझाङ्गको ऐतिहासिक विद्यालय सत्यबादी माविबाट एसएलसी उत्तीर्ण गरेका थिए । जिल्लालाई उज्यालो पार्ने गुरु रामदत्त अबस्थीका प्यारा चेला थिए, उनी । परममित्र थिए, तलकोटका स्व. देवीचन्द्र जोशी । दुवैजना मिलनसार र शिक्षाप्रति लगाव भएका कारण धनराजले जीन्दगीमा छिमेकी जिल्ला बाजुरामा शिक्षाको ज्योति बाले अनि देवीचन्द्रले तलकोट दरा बझाङ्गलाई उज्ज्यालो पारे ।
गत भदौमा सांस्कृतिक यात्रामा अमेरिका भ्रमणको क्रममा मासाचुसेटस् राज्यको बोस्टनमा रसायन शास्त्रमा विद्यावारिधि गरेका धनराजका छोरा डा. विष्णु र उनकी अर्धाङ्गीनी डा. आयुशाको निवासमा सातादिन प्रेमपूर्वक बस्ने मौका पाएँ । त्यहीबेला नेपाली बझाङ्गी र अंग्रेजीमा लेखिएको यो दुर्लभ पुस्तक विष्णुले उपहार दिए । पिता जस्तै पुत्र पनि देउडा लेखनका असल सर्जक रहेछन् । अमेरिकामा बस्दा सो पुस्तक पूरै पढ्न नपाए पनि स्वदेश फर्केपछि अध्ययन गरें । निकै महत्वपूर्ण रहेछ, देउडासम्बन्धी अंग्रेजीमा लेखिएको यो पुस्तक । २०७५ भाद्र २८ गते प्रकाशित यो पुस्तक देउडालाई अंग्रेजीमा उल्था गरिएको पहिलो कृति मानिन्छ ।
जहाँसम्म परानी रन्छ, आशा हुन्छ ताजा ।
लुगाले चिनिन्न मान्छे, गुणले हुन्छ राजा ।।
उक्त गीतलाई अंग्रेजीमा यसरी पद्यात्मक तरिकाले देउडामय बनाई उल्लेख गरेका छन् स्व. जोशीले :
एज लङ्ग एज लाइफ रिमेन्स, होप रिमेन्स फ्रेस,
म्यान इज नोटेड बाई हिज भच्र्यू नट बाई सिम्प्ली ड्रेस ।
आठ भागमा वर्गीकरण गरिएको सो पुस्तकमा जीवन र जगत्मा आइपर्ने, देखापर्ने, भोग्नुपर्ने सबै विषयबस्तु गीतमा सरल तरिकाले उतारेको पाइन्छ । अंग्रेजीमा पनि कवितात्मक, गीतात्मक तवरले ब्याख्या गरेकाले देउडागीतसम्बन्धी जिज्ञासुका लागि यो पुस्तक महत्वपूर्ण छ । बझाङ्गी प्रत्येक शब्दको अर्थ नेपालीमा र अग्रेजीमा समेत उल्था गरेकाले केवल लोकसंगीत र गीतमा अभिरुचि राख्ने स्रष्टाका लागि मात्र नभएर यो पुस्तकमा सुदुरपश्चिम र कर्णाली प्रदेशका नागरिकले हरेक विषयमा भोग्दै आएका पीडाबारे गहिरिएर ब्याख्या गरेको पाइन्छ :
डोटी राम्रो डडेलधुरा, अछाम राम्रो साँफे,
शान्ति सन्देश बोकी लैया, हिमचुलीका डाँफे ।
तत्कालिन बिद्रोही नेकपा माओवादीले सञ्चालन गरेको १० बर्षे जनयुद्धमा विद्रोही पक्ष र सरकार पक्षबाट गरी १७ हजार नेपालीको अकालमा ज्यान गयो । देश अशान्तिको भूमरीमा फस्यो । यही कुरालाई जोशीले शैलीबद्ध तवरले हिमालमा बस्ने डाँफे चरीलाई शान्ति सन्देश मेरो देशमा ल्याइपुर्याऊ भनी आग्रह गरेका छन् । साथै कुनै बेला डोटी र डडेलधुराको एकात्मकताको चर्चा गर्दै अछामको साँफेबगर र डडेलधुरा अत्यन्त सुन्दर भूमि हुन् भनी सरल तरिकाले ब्याख्या गरेका छन् ।
ऐतिहासिक यो गीतलाई बचाउँदै नेपालको प्राकृतिक सौन्दर्यको चर्चासमेत गरे । यही गीतलाई अंग्रेजीमा कवि तथा सफल गीतकार स्व. धनराजले यसरी उतारे :
डोटी बेस्ट डडेलधुरा अछाम बेस्ट साँफे
ब्रिङ टु अस पीस मेसेज हिमालयन डाँफे ।
२४२ पृष्ठ लामो देउडा लेखनीको यो पुस्तक वास्तवमा ‘देउडा डिक्स्नरी’ जस्तै मननीय छ । शब्द सरल छन्, अर्थपूर्ण छन्, भावपक्ष गहिरो छ । नबुझ्दाखेरि सुरुमा पाठक अलमलिन सक्छ तर एकाग्र भएर अध्ययन गर्ने हो भने किताबले सुदूरपश्चिमको जनजीवनसम्बन्धी ऐनाको काम गर्छ । एक ठाउँमा गीतकारले भनेका छन् :
निन्द्रालाई बिस्तारा छैन, प्रितीलाई जात छैन,
अनाथलाई दिन पनि छैन, दु : खीलाई रात छैन ।
अंग्रेजीमा यही गीतलाई यसरी जोडेका छन् । जुन शब्द अंग्रेजी नबुझ्नेका लागि नेपाली अंग्रेजीमा पनि उल्था गरी सरल बनाएका छन् :
नाइदर स्लिप निडस् द बेड नर डज लभ सिक्स कास्ट
नाइदर ब्लाइन्ड सिज द डे–लाइट नर स्याड ह्याभ नाइटस् रेस्ट ।
सामान्य सोच र विचारले देउडा गीत जमिन्नन् । विशेष दिमाकी खुराक नै चाहिन्छ, तत्काल गीतको रचना गर्न । अझ डेढी कदम चलाउँदै गीत गाउँदै अघि बढ्नु बढाउनु गोलाकार तवरले पाइताला मिलाएर घण्टौंसम्म घुमेर गीतमा लय हाली गाउनुलाई विशेष खुबी नै मानिन्छ । त्योभन्दा ठूलो खुबी देउडा गीतलाई अंग्रेजीमा अनुबाद गरी देउडा गीतका १४/१४ अक्षर मिलाएर पठनीय बनाउनुमा विशेष विद्वता देखिन्छ ।
सामान्य ज्ञानले देउडाको भण्डारलाई अंग्रेजी देउडामा उतार्न सकिने विषय होइन । असम्भव भन्ने कुरा मुर्खको डायरीमा हुन्छ भन्ने कुराको पनि प्रमाण हो यो ‘इङ्गिस पर्फेक्ट विथ देउडा इफेक्ट’ पनि नाम दिइएको देउडासम्बन्धी गहकिलो पुस्तकले । कुनै बेला केटाकेटाको एक समूह र केटीकेटीको अर्को समूह बनाएर देउडा खेल्ने (नृत्य गर्ने) जमाना थियो । अहिले समयको परिवर्तनसँगै केटाकेटी सँगसँगै हात समातेर पाइताला मिलाएर देउडा खेल्ने गरिन्छ । रामरमिता निकै हुन्छ यस्तो गायन विधिमा ।
प्रस्तुत पुस्तकमा पनि रंगीन शैलीमा केटाकेटीले संयुक्त रुपमा देउडा खेलेको तस्वीर उतारेको पाइन्छ । साथै केटाकेटी बीचका प्रश्नोत्तरी देउडा गीतमा लेखकले रोचक रुपमा शब्द संयोजन गरेका छन् : – जस्तै
केटा – भैंसी चर्दा घाणो बज्यो रनबनै थर्काउन्या
को होली बाबुकी छोरी भाग्यो मन् फर्काउन्या ।
केटी – लोग्ने मान्छे क्या हुँदा हुन् जता पनि भाग्दा
जै देख्यो सुन्दरी केटी उइकाइ पछि लाग्दा ।।
देउडागीतमा अनुप्रयास मिल्नैपर्छ, गीतले दिन खोजेको अर्थ खुलाउनै पर्छ र गीति धर्म कायम राख्नैपर्छ अनिमात्र गीतकार सफल भएको मानिन्छ । स्व. धनराज यस विषयमा निपूर्ण देखिन्छन्, कतै पनि खोट लगाउने ठाउँ देखिँदैन । जस्तो गीतको माथिल्लो पंक्तिले जता पनि भाग्दा, लेखिएको छ भने अन्तिम पंक्तिले अनुप्रयास मिलाएर उइकाइपछि लाग्दा लेखेर गीतको पंक्ति सुन्दर बनाएको देखिन्छ ।
माथिका गीतहरूमा भने झैं पछिल्ला यी दुइटा गीतमा पनि अंग्रेजी लवज र शब्द मिलाएर सजाएकाले बढी आकर्षण देखिएका छन् । धनराज जोशी देउडा गीतका अध्येतामात्र नभएर विज्ञ ब्यक्तित्व नै हुन् । यो पठनीय पुस्तकले लोकसाहित्यका क्षेत्रमा देउडा गीत संगीतले नयाँ आयाम थपेको मान्न सकिन्छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
