'साढे ११ हजार फिट उचाइमा जहाजको इन्जिन फेल भयो ...'

'आज ठ्याक्कै दुई साता भएछ मेरो एक्सिडेन्ट भएको ।'

भदौ २ गते । मधुरो घाम लागिरहेको क्षण । बौद्धको एक क्याफेमा लेमनेडको चुस्की लिँदै क्याप्टेन साङ्गे लामा त्यो भयानक दुर्घटना सम्झिँदै थिए ।

साउन २० गते उनले उडाइरहेको प्लेन दुर्घटित भएको थियो । उनले तत्कालै कर्णाली नदीमा ल्यान्ड गर्न सकेकाले प्लेनमा रहेका उनी र को–पाइलट दुवै बाँच्न सफल भएका थिए । त्यो दिन उनको चौथो फ्लाइट थियो । बिहानको सात बजेदेखि नै प्लेन उडाइरहेका थिए उनी । तर ४ बजेको त्यो चौथो फ्लाइट दुर्भाग्य बन्न पुग्यो । ११ हजार पाँच सय फिटको उचाइ लिइरहेको बेला उडेको पाँच मिनेटमै इन्जिन फेल हुन पुग्यो ।

त्यो भयावह क्षण सम्झँदै लामाले भने, 'को–पाइलटले उडाइरहेको जहाजमा समस्या देखिएपछि 'माई कन्ट्रोल' भनेर मैले जहाज चलाएँ । १० मिनेटसम्म आकाशमै होल्ड गरेँ । इन्जिन चार पटक स्टार्ट गर्न खोजेँ तर त्यो ब्लास्ट भइसकेको रहेछ । जहाज ग्लाग गर्न थाल्यो (मतलब इन्जिन फेल भएपछि प्लाराग्याइडिङ जस्तो उड्ने) काम गर्छ । पखेटाले ग्लाड गर्ने काम गर्छ । इन्जिन फेल भएपछि सिधै तल खस्छ भन्नु गलत हो ।  मैले सुरक्षित ल्यान्ड गर्नलाइ कति बिकल्प खोजेँ  । एउटा खेतजस्तो देखेको थिएँ । 

नजिक पुग्दा खुड्किलो जस्तो रहेछ । धेरै कोसिस गरे पनि कतै ठाउँ थिएन । एकमात्र विकल्प कर्णाली नदी देखेँ । नेपालको ठूलो र लामो नदीमा फोर्स ल्यान्ड गर्न बाध्य बनेँ । त्यतिबेला कोपाइलटलाई पछाडि पठाए ता कि म मरे पनि ऊ बाँचोस् जस्तो लाग्यो । मैले, प्रत्येक सेकेन्डसेकेन्डमा ठीकै निर्णय गरेछु । रेडियो कल गर्रेँ । टावरलाई खबर गरेँ, ल्यान्ड गर्नुभन्दा एक मिनेट पहिला रेस्क्यु गर्न पठाउनु भनिसकेको थिएँ ।

ल्यान्ड गर्न लाग्दा जहाजको नाक तल परेको देखेँ । यसले धेरै क्षति गर्छ जस्तो लाग्यो र तुरुन्त नाकलाई माथि ताने र पुच्छरलाई तल बनाउने निर्णय गरेँ त्यो पनि ठीकै गरेछु । ल्यान्ड गरिसकेपछि एकछिन सेन्स लेस भएछु । पानीले जहाज बगाउन थालेपछि होस खुल्यो । कोपाइलटलाई पहिला नै ढोका अनलक गरेर, तयारी अवस्थामा बस्नु भनेकोले बाहिर निस्कन सजिलो भयो । ऊ नदीको किनारतिर पुगेछ, मैले चाहिँ पौडिनुपर्‌यो ।'

मृत्युको मुखमा पुगेर जीवन बाँचेको त्यो क्षण उनले भगवान्, परिवार कसैलाई सम्झेनन् रे । सम्झिए, 'किनारमा कोपाइलट र मैले अँगालो हाल्यौं । एकछिन रोयौ पनि । अनि नुहायौं । मैले धर्तीलाई ढोगेँ, नदीको पूजा गरेँ । कताकता मलाई नदीले बचाए जस्तो लाग्यो । मलाई लाग्छ मान्छे प्रकृतिको विरुद्धमा काम गरिरहेको छ । मान्छे उड्न जन्मेको होइन ।'

मान्छे उड्न जन्मेको होइन भन्ने निष्कर्षमा पुगेका यी पाइलटको उड्ने जीवन सुरु हुँदासम्मको कथा भने बडो रोचक छ ।

उड्ने जीवनको सुरुवात

सिन्धुपाल्चोकको हेलम्बुमा २८ वर्ष पहिला जन्मिएका लामाको घर आर्थिक रूपमा खासै बलियो थिएन । पर्यटकीय क्षेत्र भएकाले हेलम्बुमा विदेशीहरूको आवत्जावत हुन्थ्यो । उनका बुवा टुरिस्ट गाइडको काम गर्थे । आमा सामान्य गृहणी । दुई कक्षासम्म गाउँमै पढेपछि काठमाडौं छिरे एकजना विदेशीको सहयोगमा । 'ममा के देख्यो कुन्नि कुइरेले स्पोन्सर गर्छु भन्यो', हाँस्दै सम्झिए उनले ।

स्पोन्सरमा काठमाडौं छिरेका उनले लगभग दस वर्ष होस्टलमा बिताएँ । बौद्धस्थित, दोर्जे हाइस्कुलको मेधावी छात्र बने । स्कुले जीवनमा दोस्रो स्थान नदेखेका उनले छात्रवृत्तिमै स्कुल सके ।

सिन्धुपाल्चोकमा एयरपोर्ट छैन । जहाज देख्ने कुरै भएन । बच्चामा हेलिकप्टर त देखेकै थिए । काठमाडौंले उड्ने सपना देखायो । स्कुल पढ्दा नै पाइलट बन्ने सपना देखे । गणितमा अब्बल थिए तर विज्ञान भनेपछि टाउको दुख्थ्यो । तर फिजिक्स र म्याथ उत्तीर्ण भएपछि पाइलट पढ्न पाइनेरैछ भन्ने थाहा पाएपछि खुसी भए । बुझ्दै गएपछि त विज्ञान पनि रमाइलो लाग्न थालिहाल्यो । आखिरमा पहिलो श्रेणीमा आईएस्सी पास गरे, मैतीदेवीको युनिभर्सल कलेजबाट । त्यो पनि छात्रवृत्तिमै ।

आईएस्सीपछि पाइलट पढ्न चाहन्थे उनी तर, परिवारको आर्थिक स्तरले उनको खुट्टा बाँधेको थियो । दैवले भन्छ रे तिमी आँट म पुर्‌याउँछु । त्यस्तै भयो लामाको जीवनमा पनि । उनका बुवालाई बेलायत जाने मौका मिल्यो । त्यसपछि त उनको परिवार पनि आर्थिक रूपमा बलियो बन्यो । अहिले त उनका बाबा, आमा, भाइबहिनी सबै बेलायतमै छन् । उनीमात्रै नेपालमा ।

आईएस्सी परीक्षामा सफल हुन्छु भन्नेमा विश्वस्त थिए रे । त्यसैले रिजल्ट आउनुपूर्व नै पाइलट तालिम लिने चाँजोपाँचो मिलाए । रिजल्ट आउनासाथ हान्निए फिलिपिन्स । पूरा गरे पन्ध्रमहिने पाइलट कोर्स । पहिलोपल्ट बिना स्कलरसिप पैसा तिरेर । तालिमको क्रममा दुई सय घन्टा आकाशमा बिताए । दक्ष बनेपछि फर्किए नेपाल । सायद सक्षम मानिसलाई सफलताले कुरिरहेको हुन्छ ।

सन् २०१० मा उनी नेपाल फर्केलगत्तै मकालु एयरले विज्ञापन खुलाएछ । आवेदन दिए । ८४ जनामध्येबाट पाँच जना छनोट भए । त्यसमध्ये उनी पनि एक । त्यही वर्षको जुलाईमा पाइलटको लाइसेन्स पनि पाए । त्यो नै उनको जीवनको सबैभन्दा प्रतीक्षाको घडी थियो रे । सम्झिए, 'त्यो नै मेरो जीवनको सबैभन्दा ठूलो उपलब्धि थियो । जुन क्षण व्यग्र रूपमा कुरिरहेको थिएँ । नेपाल आएको सात महिनामा कमर्सियल्ली प्लेन चलाउन पाउँदाको सुखद अनुभूति साँच्चै नै महत्त्वपूर्ण थियो मेरो लागि ।'

उनको पहिलो कमर्सियल फ्लाइट सिमीकोटको लागि थियो सुर्खेतबाट । विदेशी क्याप्टेन एलजे राइटरसँग उडेका थिए उनी । अहिले उनी कर्णालीका विभिन्न जिल्लामा खाद्यान्न ओसार्छन् । भन्छन्, 'हामीले हुम्ला, जुम्ला, मुगु, डोल्पा, बझाङ, बाजुरालगायतका दुर्गम जिल्लामा दाल, चामल, चिनीलगायतका खाद्यान्न पुर्‌याउँछौ । दिनको पाँच फ्लाइट हुन्छ । दुई पटक प्यासेन्जर । अरू कार्गो नै हुन्छ ।' संयोग त्यो दुर्घटना हुने विमान कार्गो थियो । प्यासेन्जर भएको भए ? लामा कल्पना पनि गर्न चाहन्नन् ।

उस्तै छ आत्मविश्वास

दुर्घटनाको खबर सुनेर लामाको बुवा रुनुभयो रे । भन्नुभयो रे, 'साङ्गेलाई अब त्यही काम गर्न दिनु हुँदैन' परिवार एकदमै चिन्तित छन्, कोही खुसी छैनन् । नहुन् पनि किन ? तर उनले पाइलट जीवन नछोड्ने बताएछन् । बुवालाई भनेछन्– म पाइलट बन्नको लागि जन्मेको हो ।

दुर्घटनापछि आराम गरिरहेका उनी बोर भइसकेका छन् रे प्लेन उडाउन नपाउँदा । बोर भएर उड्डयन विभागलाई सोधेछन्, 'कहिले उडाउने मैले ?'

६ वर्ष कोपाइलटको रूपमा काम गरेपछि पोहोर सालमात्रै क्याप्टेन बनेका लामाले तीन हजार घन्टा आकाशमा बिताइसकेका छन् । अहिले उनलाई आकाश नै घर भइसकेको छ । दुर्घटनापछि आराम गरिरहेका उनी बोर भइसकेका छन् रे प्लेन उडाउन नपाउँदा । बोर भएर उड्डयन विभागलाई सोधेछन्, 'कहिले उडाउने मैले ? ' 'भाइ केही दिन आराम गर पो भन्छन् ! आफूलाई उड्न नपाएर वाक्क लागिसक्यो', लामा गफिए ।

उनको अनुभवमा त्यो डरलाग्दो दुर्घटना थियो । भरपुर प्रयास गरेर आफू बाँचे, कोपाइलटलाई पनि बचाए । तर यो दुर्घटनाले उनको आत्मविश्वासलाई कति पनि असर पारेको छैन ।

भन्छन्, 'अझै उडाउँछु त्यो पनि सिंगल इन्जिन । इन्जिन जतिवटा भए पनि त्यसले फरक पार्दैन मलाई । मेरो विचारमा, सक्षम क्याप्टेनले प्लेनको एउटा किलासमेतको ज्ञान राख्नुपर्छ । तुलनात्मक रूपमा धेरै इन्जिन सुरक्षित हुन्छ तर क्षमतावान् पाइलटले कुनै पनि परिस्थितिलाई ह्यान्डल गर्न सक्नुपर्छ ।'

उनको विचारमा प्राविधिक कमजोरीका कारण त्यो दुर्घटना भएको हो । व्यावसायिक उडानमा यस्तो हुनु दुःखद् घटना हो । दुर्घटनाको कारण पत्ता लगाउन अहिले अनुसन्धान भइरहेको छ । कुनै पनि सूचना बेगर जहाजको इन्जिन फेल हुनु अनौठो घटना हो । अन्यथा एउटा पाइलटले प्रत्येक वर्ष लाइसेन्स रिन्यु गर्नुपर्छ त्यतिबेला इन्जिन फेल गराएर जहाज उडाउनुपर्छ । अनएयरमा इन्जिन काटिन्छ । 'मैले धेरै पटक इन्जिन फेल गराएर उडाएको छु' आत्मविश्वासका साथ भने लामाले ।

दोस्रो मौका नभएको पाइलट जीवन

अन्य क्षेत्रमा गल्ती गरे पनि उसको जीवन ऊसँगै हुन्छ । सधैं सेकेन्ड चान्स हुन्छ । तर पाइलटको जीवनमा दोस्रो मौका असम्भव बराबर हो । त्यसैले पाइलट पढ्ने सन्दर्भलाई मजाकको रूपमा नलिन युवाहरूलाई उनको आग्रह छ । भन्छन्, 'यो जिस्किने फिल्ड होइन । यसमा शारीरिक, मानसिक र आर्थिक रूपमा अब्बल हुनुपर्छ ।'

पाइलट जीवनको आफ्नै दुःख पनि छ । महिनाको १० दिनमात्रै काठमाडौ बस्न पाउने बाध्यता रहेछ उनको । प्यारी श्रीमती छोड्नुपर्ने । उनी कार्यरत कम्पनीको नियम नै त्यस्तै । तैपनि उनी काममा समर्पित छन् । हरेश खाएका छैनन् । कर्णालीका दुर्गम जिल्लाहरूमा पहिलेजस्तै खाद्यान्न पुर्‌याउन लागिपर्ने नै छन् ।