सबैतिर राजनीतिकै प्रभाव

नेपालमा सबैभन्दा असजिलो काम कुनै पनि पार्टीमा नलागेको मानिस खोज्नु हुनेछ । यहाँ अधिकांश मानिस कुनै न कुनै पार्टीमा आबद्ध छन् । व्यापारी, शिक्षक, पत्रकार, मजदुर, कुनै पनि पेसामा आबद्ध व्यक्ति पनि राजनीतिक पार्टीमा आबद्ध रहेको भेटिन्छ । दलमा आबद्ध हुँदा कामप्रतिको इमानदारी घट्दो रहेछ । जे गरे पनि उन्मुक्ति पाइन्छ भनेरै उनीहरू नराम्रा कामतिर बढी उद्यत् हुन्छन् ।

निजामती जस्तो निष्पक्ष हुनुपर्ने सेवामा पनि राजनीतिले जरो गाडेको छ । यसले गर्दा त्यहाँभित्र पनि ठूलो चलखेल हुन्छ । सरकार र मन्त्री फेरिनासाथ आफूअनुकुलका सचिव र सहसचिव ल्याउने गरिन्छ । भर्खरै मात्र सचिव, सहसचिव र उपसचिवहरूको व्यापक सरुवा भएको छ ।

आफूअनुकुलको व्यक्ति ल्याएपछि भनेजस्तो काम गर्न पाइयो, चलखेल गर्न पाइयो । त्यसैले त सेवाग्राही पनि कुनै न कुनै पार्टीको भएरै जाने परम्परा छ । नत्र सरकारी संस्थाबाट पाउने सुविधा प्रभावकारी हुँदैन । यो मान्छे प्रमुखमध्येका तीन पार्टीको हो भनेपछि मात्र काम तत्काल हुन्छ । सर्वसाधारण व्यक्ति जो कुनै पार्टीमा आबद्ध छैन भने उसको काममा ढिलासुस्ती र आलटाल हुन्छ ।

राजनीति भनेको खराब र खतरनाकमध्ये राम्रो छुट्ट्याउने कला हो । यो सर्वसाधारण जनतालाई प्रभाव पार्ने एउटा अभ्यास पनि हो । तर हरेक क्षेत्रमा राजनीति हुँदा यसले बिकराल समस्या निम्त्याउन सक्छ । हुन त यहाँ हरेक क्षेत्रमा राजनीति हाबी छ । एउटा विद्यार्थी कलेज पढ्न जान्छ तर ऊ फर्कंदा कुनै पार्टीको सदस्य भएर मात्र फर्कंदैन, त्यस पार्टीको झन्डा नै बोकेर आउँछ ।

एउटा व्यापारी उसको धर्म व्यापारभन्दा बढी राजनीति गर्छ । डाक्टर होस् या इन्जिनियर सबै राजनीतिमै होमिएका देखिन्छन्, पेसाभन्दा पनि । त्यसैले त कर्मचारी पनि कामभन्दा बढी राजनीतिको आड लिन खोज्छ । त्यसैले त कामप्रतिको इमानदारी र प्रभावकारितामा ह्रास आउँछ ।

आजभोलि सार्वजनिक यातायातमा कन्डक्टरले बढी भाडा लियो भने त्यसको प्रतिवाद गर्न पनि धेरै सोच्नुपर्छ । हरेक यातायात मजदुर पनि कुनै न कुनै पार्टीमा आबद्ध हुन्छन् । अनि प्रतिवाद गरेर के फाइदा ? सार्वजनिक यातायातमा मनपरी भाडा असुल्ने गरिन्छ, प्रतिवाद गर्न खोज्दा उल्टै धम्क्याउँछन् ।

झन् यतिबेला त दसैं आएको छ जति भाडा भन्दिए पनि हुन्छ । दसैं मनाउन गाउँ जानेहरू सबैभन्दा पीडित हुन्छन्, यातायात व्यवसायीबाट । हरेक वर्ष यस्तै हो, सरकार छ भनेर कसरी पत्याउने देशमा ? जहाँ विधि छैन त्यसको प्रभाव हरेक पसलमा पनि छ । पसलैपिच्छे मूल्य फरक-फरक हुन्छ । तर यसको अनुगमन गर्ने र रोक्ने कसले ?

एकजना शिक्षक विद्यार्थीलाई गाली गर्न पनि हिच्किच्याउँछन् । किनकि विद्यार्थी पनि कुनै न कुनै दलको सदस्य हुन्छ । हरेक क्षेत्रमा हरेक पार्टीको संगठन छ र त्यस क्षेत्रमा आबद्ध व्यक्ति आफूसम्बद्ध पार्टीको वकालत गर्छ । त्यसैले त राजनीतिले गर्दा हरेक मानिसमा दम्भ बढेको छ । यहाँ सबै नेता बन्न खोज्छन् । नियम-कानुन खल्तीको एउटा कुनामा लुकाएर मनमानी गर्दै हिँड्छन् ।

विगतमा भोगिएको एउटा घटना छ- गृहमन्त्रीले खुलेआम ट्राफिक नियमको धज्जी उडाएर बाटो काटे, यसको सामजिक सञ्जाल, पत्रपत्रिकामा विरोध भयो तर उनलाई कारबाही गर्ने कसले ? नैतिकताको आधरमा पनि उनले गल्ती स्विकार्नुपथ्र्यो तर त्यसो गरेनन् । विदेशतिर यस्तो सानो देखिने घटनाले पनि ठूलो असर गर्छ । केही देशमा त सामान्य गल्तीले पनि नेताले पद गुमाएको समाचार सुनिन्छ । तर यहाँ जनता निकै सोझा भएर हो या नेता शक्तिशाली भएर यस्तो भएको हो, सर्वसाधारणलाई थाहा हुने कुरा भएन ।

यस्ता थुप्रै घट्ना छन्, जहाँ नेता र पहुँचवाला व्यक्ति ठूलाठूला गल्ती गरेर पनि उन्मुक्ति पाइरहेका छन् । भ्रष्टाचार फैलिनुको कारकतत्व पनि यही हो । यहाँ ठूलालाई कानुन लाग्दैन । केही समयअघि एकजना व्यक्तिले ट्राफिक कानुन उल्लंघन गरे । ट्राफिक प्रहरीले उनलाई कारबाही गर्न खोज्दा उल्टै ठूलो स्वरले करायो, 'म को हो चिन्या छस्, म माओवादीको जिल्ला नेता हो ।'

हाम्रो मुलुकमा अधिकांश मानिस कुनै न कुनै पार्टीमा आबद्ध छन् । व्यापारी, शिक्षक, पत्रकार, मजदुर, कुनै पनि पेसामा आबद्ध व्यक्ति पनि राजनीतिक पार्टीमा आबद्ध रहेको भेटिन्छ । जे गरे पनि उन्मुक्ति पाइन्छ भन्ने मान्यताले ठाउँ पाउँदा विकृति जन्मिएको हो ।

एकछिनमा उनले कसैलाई फोन गरे । त्यसलगत्तै माथिबाट ती ट्राफिक प्रहरीलाई फोन आयो, ती व्यक्ति मुक्त भए । यस्तो छ नेपालको कानुन । ठूलालाई चैन सानालाई ऐन यहाँ लागू हुन्छ ।

हरेक सरकारी संस्थान, कार्यालयमा राजनीतिक नियुक्ति गरिन्छ । यसले गर्दा राम्रा मान्छेभन्दा पनि हाम्रा मान्छेले प्राथमिकता पाउँछन् । अनि कसरी विकास हुन्छ, त्यस्ता कार्यालय र संस्थानहरूको ? विषयगत ज्ञान नै नभएको मान्छेलाई राजनीतिक आधारमा नियुक्ति दिइन्छ । आफैं कल्पना गर्नुस्, एउटा डाक्टरलाई इन्जिनियरिङ संस्थानको डीन बनाइदियो भने त्यो संस्थाको हविगत कस्तो होला ? यहाँ त सरकारी निकाय राजनीतिक पार्टीका कार्यकर्ताको खाने थलो बनेको छ ।

राष्ट्रिय अनुसन्धान आयोग त नेता र पार्टीका कार्यकर्ता भर्ती गर्ने अखडा नै बनेको छ । अरू देशमा यस्ता निकाय निकै प्रभावशाली र बलिया हुन्छन् तर यहाँ भने त्यस्तो छैन । नेता, मन्त्रीका केही मानिस या पार्टीका कार्यकर्ता बेरोजगार भए भने उनीहरूलाई जागिर लाउने थलो नै त्यही हो । विश्वविद्यालयदेखि खेलकुदमा समेत राजनीतिक नियुक्ति गरिन्छ । त्यसैले त देशका सार्वजनिक संस्थान डुबेर गए ।

कहाँसम्म भने जे गरे नि कसले के गर्न सक्छ भन्ने मानसिकताले सरकारी काम पनि निकै सुस्त हुन्छ । त्यसैले त सरकारी काम कहिले जाला घाम चरितार्थ भएको छ । भ्रष्टाचार मौलाउनुको अर्को कारण पनि राजनीति नै हो । जे गरे पनि बचिहाल्छु, सोर्सफोर्स छँदैछ भन्ने मानसिकताले यसलाई मलजल गरिरहेको छ । हो, यहाँ राजनीतिक पार्टीको आड नलिईकन एउटै ढुंगा पनि हल्लिँदैन । पढाइ सकेर जागिर पाउन पनि राजनीतिक लेबल लागेकै हुनुपर्छ । त्यसो भए जागिर पाइयो नत्र सधैं बेरोजगार । कि हलो जोत कि खाडीतिर लाग ।

राम्रा काम गर्ने नेता कर्मचारी यहाँ टिक्दै टिक्दैन । यहाँ कसैले राम्रो काम गर्‌यो भने उसको पद गुमिहाल्छ । गोकर्ण बिष्ट, लालबाबु पण्डित जस्ता नेताले केही राम्रो कामको सुरुआत गरे तर मन्त्रीमा उनीहरू दोहोरिन सकेनन् । यहाँ भ्रष्ट नेता नै बढी टिक्छन् किनकि जनतालाई पनि त्यस्तै नेता मन पर्छ । त्यसो भएपछि आफूअनुकुलको काम गर्न पाइयो । यो मानसिकता र पद्धति परिवर्तन हुन सके मात्र देश अघि बढ्न सक्छ नत्र यथास्थितिमै रुमलिइग्रेस, कोही माओवादी भने कोही अन्य दलमा आबद्ध व्यक्ति ।

चुनावमा पनि उनीहरू आफ्नै पार्टीका नेतालाई भोट हाल्छन्, जसले गर्दा राम्रा मानिस ओझेलमा पर्छन् । हरेक क्षेत्रमा बेथिति, भ्रष्टाचार र अराजकता मौलाएको छ । यहाँ कोही मानिसले राम्रो काम गर्न खोज्यो भने त्यसको खुट्टा तान्ने धेरै हुन्छन् । नेतामा नैतिकताको अभाव छ । हामी जनता भने सब चुपचाप सहने गर्छौं । यस्तै छ यहाँको राजनीति । देशको राजनीति यस्तो भयो भन्ने चिन्ता हैन, बस कतै सधैं यस्तै अवस्था कायम रहिरहने हो कि भन्ने चिन्ता मात्र हो ।