बोटेगाउँकी जुनु

तनहुँको सदरमुकाम दमौलीदेखि करिब २० मिनेटको यात्रापछि पुगिन्छ कुमालटारी । सम्म मिलेको ठाउँमा रहेको कुमालटारीमा नेपालका जनजाति समुदायमध्येको बोटे जातिहरू बसोबास गर्दै आएका छन् । व्यास नगरपालिका भित्रपर्ने यही ठाउँमा बस्छिन्, जुनु बोटे । १२ वर्षीया जुनु चन्डीदेवी उच्च माविमा कक्षा ७ मा पढ्छिन् । उनी बोटे समुदायकी एक उदाहरणीय पात्र हुन् ।

माछा मारेर आफ्नो जीविकोपार्जन गर्दै आएका बोटे जातिहरू यतिबेला विस्तारै स्कुल जान थालेका जुनुकी आमा धनमाया बोटे बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, 'केही वर्ष पहिलेसम्म बोटे समुदायका कुनै पनि बालबालिका स्कुल जाँदैनथिए । हाम्रो पालामा खाली गोठाला पठाउँथे । पढ्न पाइन्नथियो ।' आफूले पढ्न नपाए पनि छोरीले पढेकोमा उनी निकै खुसी छिन् । त्यसैले उनले आफ्नो छोरीले पढ्न चाहेसम्म पढाउने विचार गरेकी छिन् ।

जुनुका कक्षामा बोटे समुदायका मात्रै नौजना बालबालिका पढ्छन् । यीमध्ये ६ जना छात्रा र तीन जना छात्र छन् । कक्षा ५ सम्म स्थानीय बोर्डिङ स्कुलमा पढेकी जुनुलाई अंग्रेजी विषय पढ्ने ठूलो रहर छ । तर पैसाको अभावका कारण अहिले उनलाई निजी विद्यालयबाट निकालेर सरकारी विद्यालयमा हालेको उनकी आमा बताउँछिन् । छोरालाई भने दमौलीको एक निजी विद्यालयमा हालेकी जुनुकी आमा भन्छिन्, 'छोराछोरी राम्रो होस् भन्ने सोच छ ।

तर बच्चा बढ्दै गएपछि खर्च बढ्दो रहेछ, धान्नै सकिन्न ।' जुनुका बाबु नेपाली सेनामा थिए । यतिबेला उनी गाउँमै ट्याक्टर चलाएर बस्ने गरेका छन् । बोटे समुदायमा जुनुको परिवारले नै विद्यालय जान सिकाएको हो । उनको फुपू बोटे समुदायको पहिलो शिक्षिका बनेकी छिन् । फुपूजस्तै आफू पनि शिक्षिका बन्ने लक्ष्य जुनुको छ । उनकी फुपू बोटे समुदायको सबैभन्दा धेरै पढ्ने महिला बनेकी छिन् । फुपूले जस्तै धेरै पढ्ने रहर उनको पनि छ ।

उनकी आमाले पनि छोराछोरी जतिसम्म पढ्न चाहन्छन्, त्यतिनै पढाउने सोच राखेकी छिन् । धनमाया भन्छिन्, 'त्यति ठूलो सपना त देखेको छैन । तर उनीहरूले धेरै पढून् भन्ने लागेको छ ।'

बोटे समुदायको प्रमुख समस्या भनेको आफूहरूसँग जग्गा नहुनु हो । बढीमा दुई रोपनी जग्गामात्रै हुन्छ । पढेलेखेका छैनन् । त्यसैले अधिकांश परम्परागत चलनमा भर पर्दै आएका उनकी फुपू शिखा बोटे बताउँछिन् । विभिन्न संघसंस्थाको सहयोगमा विस्तारै उनीहरू आयआर्जनको बाटोमा लागेका र विद्यालय जानसमेत थालेका उनको भनाइ छ ।

जुनुजस्तै बोटे समुदायका अन्य धेरै बालबालिका अध्ययन गर्न चाहेर पनि विद्यालय जान पाएका छैनन् । उनीहरूको आर्थिक अवस्था कमजोर भएकै कारण विद्यालय शिक्षाबाट वञ्चित भएका शिखाको बुझाइ छ । पिछडिएका समुदायको रूपमा चिनिएको बोटे समुदायका बालबालिकाका लागि सरकारले केही पहल गरिदिन जुनुको आग्रह छ ।