एउटा अर्को काबुल

राजा भूपति शाहीले नुवाकोटको भैरवस्थान मन्दिर बनाए । १६५१ सालमा त्यहाँ दरबारको छेउमा कोतघर बनाए राजा वि श्राम शाहीले । असनको तिलंगाघर (सैनिक भवन) आज जीर्ण अवस्थामा छ । त्यसको संरक्षणमा कसैले चासो लिएको पाइँदैन ।

ऐतिहासिक महत्त्वको सो घरमा केही पसल राखिएका छन् । तर इतिहास र पुरातत्वका ज्ञाताहरू त्यसबारे मौन देखिन्छन् । काजी अभिमानसिंह बस्न्यातले बनाएको तिलंगाघर इतिहासको साक्षी हो । कोशीदेखि टिस्टासम्म र हिमाल पर्वतदेखि बिहार सीतामढीसम्म फैलिएको चौदण्डी होस् वा अमीर पालले बनाएको मुस्ताङ राज्य, ती सबैको प्राचीन इतिहास बडो रोचक छ । दुर्भाग्य, इतिहास उपेक्षित छ ।

खप्तडबाट फैलिएका खप्तडी बस्नेत, सिंजाको विष्टवाडाबाट फैलिएका विष्टहरू, ५७ पुस्ता (मिथिदेखि नीतिसम्म) जनकहरू (राजा) द्वारा शासित मिथिला प्रदेश, कत्युरी सभ्यताको भूभाग (एक हजार ६ सय गाउँमा विस्तीर्ण क्षेत्र), डोटी क्षेत्र, जुम्लाको इतिहास आदि अध्ययन गर्दा पुर्खाप्रति गर्व गर्नैपर्छ । किन हो, युवा पुस्तालाई इतिहास सिकाइएन । त्यही कारण आज विदेशी संस्कृति र इतिहासको मात्र चर्चा हुने गर्छ । नेपाली इतिहास ओझेलमा पर्दै गएको छ ।

इतिहासका ज्ञाता तथा साहित्यकार आत्माराम ओझा (बमराडा, बैतडी) ले भनेका थिए -'सुदूरपश्चिमको इतिहासबारे काठमाडौंमा बसेका इतिहासकारहरूले त्यति रूची देखाएनन् । तर सम्राट नागराज जावेश्वरले सिंजा राज्यलाई नुवाकोट, चितवन, कश्मिर, तिब्बत र हालको बिहारसम्म फैलाएको पाइन्छ ।' ओझाले जावेश्वरका बारेमा उपन्यास लेखेका छन् । पच्चीसवटा पुस्तक प्रकाशित गरिसकेका स्वर्गीय ओझा भन्थे -'विक्रम संवत् ११०० को हाराहारीमा नै प्रसिद्धि पाइसकेको कर्णाली प्रदेशलाई आजका राजनीतिज्ञ, लेखक र पत्रकारले रोग, भोक र शोकको घर ठान्छन् । त्यो गलत हो । कर्णाली क्षेत्र इतिहास, सभ्यता, धर्म र संस्कृतिको जीवित विश्वविद्यालय हो ।'

पृथ्वीनारायण शाहले बाइसे-चौबीसे राज्यलाई एकीकृत गर्ने क्रममा पुरोहित, शिक्षक, सैनिक, कर्मचारी, ज्योतिषी, वैद्य, सहयोगी आदिका रूपमा जुम्ला, रुकुम, कास्की, गोर्खा, लमजुङ, नुवाकोटलगायतका क्षेत्रबाट बाहुन- क्षेत्रीहरूलाई पूर्वतिर लगे । अन्य जातजातिका मानिसलाई शिक्षादीक्षा दिएर चेतनशील बनाए । किरात क्षेत्र मानिएका प्रायः सबै भूभागमा २००७ सालअघि नै शिक्षाको उज्यालो फैलिँदै गएको पाइन्छ । भोजपुरको दिङ्लामा पं. षडानन्द अधिकारीले सय वर्षभन्दा पहिले नै विद्यालय खोलेका थिए भने पं. छविलाल पोखरेल (धरान), दशरथ गौतम (इलाम) आदिको विद्वताबारे आज पनि धेरैले प्रशंसा गर्छन् ।

धनकुटाको गोकुण्डेश्वर हाइस्कुलदेखि लिएर पूर्वी पहाडका अधिकांश पुराना स्कुल, कलेज खोल्नका लागि त्यतिबेलाका टाठाबाठा, धनाढ्य र परोपकारीहरूले ठूलो योगदान गरेको पाइन्छ । तेह्रथुमको वीरेन्द्र इन्टर कलेजलाई देवीप्रसाद उप्रेतीले एकहजार तीन सय रोपनी निजी जग्गा दान गरे भने झापामा घैलाडुब्बा, भद्रपुरलगायतका विद्यालयलाई सयौं विगाह जमिन दिए । अर्घाखाँचीका हरिहर शास्त्री गौतमले लुम्बिनीदेखि भेरी अञ्चलको बर्दियासम्मका सयौं विगाह जमिन स्कुल कलेजलाई दान गरे । पहाड र मधेस भन्दै भेदभाव गरेनन् ।

झन्डै पचास हजार गैरसरकारी संस्था खोलेर विदेशीसँग भीम माग्नेहरूले पुर्खाको इतिहास मात्र अध्ययन गरे पुग्छ । हाम्रा पूर्वज भिखारी थिएनन्, स्वाभिमानी थिए । कहिले पनि पराधीन नभएको नेपाललाई हजारौं वर्षसम्म उनीहरूले ऐक्यबद्ध बनाएर राखे । जात, धर्म, क्षेत्रको लडाईं हुन दिएनन् । किनभने त्यसबेला सबैमा 'म नेपाली हुँ' भन्ने भावना थियो । त्यही चिन्तनले राष्ट्र सुरक्षित थियो । राष्ट्रिय भावना कमजोर भयो भने फिरङ्गीहरूले हामीलाई कमजोर बनाउँछन् भन्ने बुझेर नै पृथ्वीनारायणले धर्मसंस्कृति बिथोल्ने विधर्मीहरूलाई लखेटेका थिए ।

अंग्रेजका पालामा देहरादूनस्थित सर्भे अफ इन्डिया अफिस नामक कार्यालयले प्रकाशित गरेको पुरानो नक्सामा नेपालको सर्वोच्च हिमशिखरलाई 'माउन्ट एभेस्ट' लेखेको र त्यसको तिब्बती नाम 'चोमोलोङ्मा' देखेपछि पीडा भएर इतिहासकार बाबुराम आचार्यले 'सगरमाथा' नाम राखे । (नेपालको संक्षिप्त वृत्तान्त), राष्ट्रको अपमान हुँदा सचेत नागरिकलाई पीडा हुन्छ । दुर्भाग्य नै भन्नुपर्छ, आजका टाठाबाठा, धनाढ' र शिक्षितहरू आफ्ना सन्तानलाई अष्ट्रेलिया, युरोप, अमेरिकातिरै बस्नू भन्ने आशीर्वाद दिन्छन् । फर्किए पनि ती वृद्धावस्थामा मात्र फर्किन्छन् ।

आफ्नो राष्ट्र बलियो र सम्पन्न बनाउने होइन, धनी राष्ट्रका कमैया बनाउन हामी सन्तानलाई प्रेरणा दिइरहेका छौं । दक्षिण एसियाकै अवस्था हेर्दा नेपालभन्दा भुटान समृद्ध बनेको पाइन्छ । मौलिक धर्म, संस्कृति, परम्परा र आत्मसम्मान जोगाउनुपर्छ भन्ने चेतना विकसित हुँदै गएको छ त्यहाँ । नेपाली राजनीति विदेशी हस्तक्षेपले ग्रस्त छ । यहाँका राजनीतिज्ञहरू शक्ति आर्जन गर्न विदेशीलाई स्वामी मानेर बहुपतिप्रथा (पोलियान्ड्री) स्वीकार गरिरहेका छन् । चीन, भारत, युरोप र अमेरिकीसँगको सहवासमा नेतागण आनन्द मानिरहेका छन् । दिल्लीमा भएको बाह्रबुँदेपछि नेपाल आज चन्द्रशमशेरले दासहरूलाई पुनर्वास गराएको अमलेखगञ्ज जस्तो बनेको छ ।

राजा जहिर शाहलाई स्वदेश परित्याग गर्न वाध्य बनाइएपछि अफगानिस्तानमा कहिले पनि शान्ति भएन । लाखौं जनता मारिए । लाखौं शरणार्थी भए । इतिहासले निर्माण गरेको धरातल, राष्ट्रिय एकताका सूत्रहरू, सार्वभौमसत्ताका आधार, राष्ट्रिय एकताको भूमि र जनताबीचको सद्भाव समाप्त पार्दै 'नयाँ नेपाल' बनाउँछु भन्नेहरू काठमाडौंलाई अर्को काबुल बनाउने प्रयत्न गरिरहेका छन् । प्रायः सबै दलमा महमद दाउद, बाब्राक कार्माल, नजिबुल्लाह जस्ता पात्रहरू छन् । घरघरमा क्विजलिङ, जयचन्द, मीर जाफर जस्ता राष्ट्रघातीहरू हुर्काइएको छ । जसले राष्ट्र अखण्ड, सुदृढ, शान्त र स्वतन्त्र रहोस् भन्छ, ऊ 'अपराधी' ठहरिन्छ । क्षमता भएपनि त्यस्ता मानिसलाई राज्यका हर्ताकर्ताहरू मन पराउँदैनन् ।

वि.सं. १७०७ मा देशभक्त भारदार काजी भीम मल्ललाई बेकसुर हुँदाहुँदै पनि काटियो । नरदेव मयासिङ र महादेव ओझा नामका फटाहाले राजा प्रताप मल्ललाई चुक्ली लगाएछन्, 'सरकार, भीम मल्ल साह्रै शक्तिशाली भयो । तिब्बतका शासक र सेनापतिलाई त तह लगाएँ, अब यहाँका राजालाई पनि ठेगान लगाउँछु भन्छ रे ।'

तिब्बतबाट फर्किएपछि भीम मल्लको हत्या भयो । सतीप्रथा कायमै रहेको त्यो युगमा पतिसँग चितामा ज्यूँदै जल्नुअघि उनकी पत्नीले श्राप दिइछन् -'देशका लागि हृदयदेखि असल काम गर्दा मेरा पति मारिए । यो देशको भलो चिताउने सबैको यस्तै हालत भइरहोस् ।' सतीकै श्राप परेर होला, मन, वचन र कर्मले राष्ट्रको उत्थान चाहने धेरैजना आज दुःखी, पीडित र कमजोर छन् । जुनसुकै राजनीतिक परिवर्तन भए पनि राष्ट्रघातीको खटनपटन चलिरहेको छ । इमान्दार, असल देशभक्तहरू उपेक्षित भइरहनुपर्ने अवस्था छ । जनता पनि असल र खराब छुट्याउने होइन, आफ्नै पार्टीका अपराधीको जयजयकार गर्छन् । मानौ, ती सधैंका दास र कृतदास हुन् ।

हालको भारतको जम्मु र पाकिस्तानको लाहोरछेउसम्म पुगेको थियो नेपाल । पूर्वमा टिष्टा र दक्षिणमा गोन्डा, गोरखपुरलगायतका क्षेत्रसम्म विस्तीर्ण थियो । सन् १८१६ को सुगौली सन्धिपछि ठूलो भूभाग गुमाउनुपर्‍यो । ठ्याक्कै दुई सय वर्षसम्म मेची महाकालीबीचको माटो जोगाइदिए पुर्खाले । तसर्थ उनीहरूप्रति हामी कृतज्ञ हुनैपर्छ ।

आज नेपालमा मनोवैज्ञानिक रूपमा हिमाल, पहाड, तराई, चुच्चे, थेप्चे, पहाडे, मधिसे भन्ने लडाईं गराउन खोजिँदैछ । तराईलाई नेपालबाट अलग गराउन कपुतहरूलाई प्रयोग गरिएको छ । कोही लेखक र विश्लेषकको भेषमा त कोही नेताको भेषमा । केही सञ्चारमाध्यमहरूले बडो महत्त्व दिएका छन् पृथकतावादीहरूलाई । द्वन्द्व चर्काएर नेपाल टुक्राटुक्रा हुँदा केही व्यक्ति त धनी होलान् तर बाँकी जनताको हालत के हुन्छ ? गृहयुद्ध सुरु भयो भने जनता कहाँ जान्छन् ?

ठूला नेतालाई विदेशी राजदूतहरूले बाँदरले बच्चा च्यापेझैं कतै लैजालान्, हामी जनता कहाँ जाने ? यही कारणले पृथ्वीनारायणको विचार आज पनि सान्दर्भिक र सामयिक देखिएको छ । राष्ट्रिय एकता नै समाप्त पार्ने विवाद र विषयलाई संग्रहालयमा राखेर राष्ट्रिय एकताका आधारहरू खोज्नुपर्छ भन्दै कतिपय राष्ट्रवादीहरू लेख, विश्लेषण, अन्तर्वार्ता र छलफलमार्फत चेतना फैलाइरहेका छन् । विभिन्न दलका नायक र उनीहरूका भजन गायकहरू भन्छन् 'राष्ट्रवादको कुरा गर्ने महामूर्ख हुन् ।'

विदेशी शक्तिको चरणस्पर्श नगर्ने र राष्ट्रघातको मतियार वा हतियार बन्न नचाहनेहरू अझै पनि संगठित, सुदृढ, एकीकृत र सक्रिय नहुने हो भने राष्ट्रको अस्तित्व छिट्टै समाप्त हुने अवस्था देखिएको छ । त्यो दिन टाढा छैन ।
नेपालका लाखौं ऊर्जाशील युवकयुवती परिवार पाल्न विदेशिएका छन् । ठूला दलहरूले 'राष्ट्रिय सहमति' गर्दै लाखौं भारतीयलाई 'स्वदेशी' बनाएका छन् । भारतका गृहमन्त्री राजनाथ सिंहले गत वर्ष सार्वजनिक रूपमै बोले 'नेपालमा एक करोड भारतीय छन् ।'

पाँच सात वर्षभित्रैमा नेपाली जनता अल्पमतमा पर्ने खतरा देखिएको छ । तर काठमाडौंका कैयन् धनाढ्याहरू आज पनि नेपालीलाई होइन, घर भाडामा दिँदा विदेशीलाई महत्त्व दिन्छन् । आफू मात्र धनी बन्न खोज्दा छोरीबुहारी मात्र होइन, एकदिन राष्ट्र लुटिने कुरा उनीहरूले बुझ्न बाँकी नै छ ।

राष्ट्रले आज बलियो नायक खोजिरहेको छ । योग्य, सक्षम, त्यागी, इमानदार, राष्ट्रवादी नेतृत्व खोजिरहेको छ । २०४७ सालपछिका पच्चीस वर्षमा सिंहदरबारमा पच्चीस जनाको तस्बिर झुन्ड्याइयो । ती सबैमा 'प्रधानमन्त्री' लेखिए पनि भारतका असक्षम 'मुख्यमन्त्री' जस्तै देखिए । ऐनमौकामा सही निर्णय गर्न सकेनन् । सबै राष्ट्रवादीलाई समेट्ने साहस र उदारता पनि देखाएनन् । लोभीपापीको क्लबजस्तो भयो सरकार ।

स्वदेशी साधनस्रोत र विदेशीले दिएको अबौं रुपैयाँले नेपालको मुहार फेर्न सकिन्थ्यो तर आफू र केही कार्यकर्ताको मात्र संरक्षण गरे नेताहरूले । सरकार सदैव धर्मरमा हुँदा राष्ट्र जर्जर बन्दै गयो । तर सत्ताको वरिपरि बसेर फाइदा लिइरहेका कार्यकर्ता खुसी भए पनि जनता निरास छन् । यो कटु यथार्थ सबैले स्वीकार गर्नैपर्छ ।

नेपाल धर्म, संस्कृति र इतिहासको अवमूल्यन गर्ने मूर्खहरूले बनाएका होइनन् तर आधुनिक युगमा मूर्ख शासकहरूले क्षतविक्षत पार्न खोजिरहेको देखिन्छ । 'धर्म मान्दिन' भन्ने शासक मूर्ख कि बुद्धिमान ? प्राचीन धर्म संस्कृति मान्ने बहुसंख्यक जनताको भावनाविरुद्ध 'नेपाल धर्मनिरपेक्ष हो' भन्नेहरू विवेकी हुन् कि अज्ञानी ? विदेशीलाई रिझाउन जनताको भावना कुल्चिँदै अघि बढ्न खोज्नेहरू नेपालका शासक हुन् कि विदेशीका प्रशासक ? जनताले यस्ता प्रश्नको उत्तर खोज्नैपर्छ ।

इतिहास भन्छ, एकपल्ट राष्ट्रियता गुम्यो भने त्यो फर्काउन सकिँदैन । 'फोनिक्स' चराको मिथकझैं धेरै दल एकपल्ट खरानी भए पनि बौरिएका छन् । प्रश्न राजनीतिक दल वा पद्धतिको होइन, राष्ट्रियता, स्वतन्त्रता र सार्वभौमिकताको हो । राष्ट्रिय एकताको हो । त्यसैले, राष्ट्र बचाउन हामी नेपाली दल, जात र क्षेत्रको पिंजरा फुटाएर वास्तविकताको धरातलमा आउनुपर्छ । राष्ट्र भनेको घर हो र दलहरू कोठा मात्र हुन् । घर नै ढल्यो भने कुन कोठा सुरक्षित रहला ? प्रश्न अनुत्तरित छ ।