विस्थापित बस्तीमा खाद्यान्न संकट

सुर्खेतः पश्चिम सुर्खेतको कुनाथरी- ९ भट्टेघारीका चक्रबहादुर सुनारको परिवारमा नौजना छन् । आठ कट्ठा जमिनको उब्जनीले वर्षभरि खान पुग्दैन । हरेक वर्ष खाद्यान्न अभाब झेल्नु परिरहेको छ । छोराहरू रोजगारीका लागि कालापहाड (भारत) गएका छन् । उनी भने बुढेसकालमा गाउँमै मजदुरी गर्छन् ।

भट्टेघारीकै डिलकुमारी शाहीका श्रीमान् पनि रोजगारीका लागि भारत पसेका छन् । गाउँमा तीनजना बालबच्चासहितको परिवार पाल्न डिलकुमारीलाई हम्मेहम्मे परिरहेको छ । श्रीमान्ले पठाएको रकमले खाद्यान्न किनेर जीविकोपार्जन गर्नु परिरहेको उनले बताइन् । भन्छिन्, ‘बारीमा उब्जनी हुँदैन, श्रीमान्ले कालापहाड गएर कमाएको पैसाले घरखर्च टरेको छ ।' बारीमा उब्जनी कम हुँदा चक्रबहादुर र डिलकुमारीको जस्तै भट्टेघारीका दुई सय घरपरिवारले चरम खाद्यान्न अभावको पीडा झेलिरहेका छन् । उनीहरूको आम्दानीको स्रोत भनेकै त्यही कालापहाड हो । यहाँका प्रायः सबै घरका पुरुष अहिले मजदुरीका लागि कालापहाड पुगेका छन् ।

२०६४ सालमा पहिरोले घरखेत बगाएपछि जिल्लकै तरंगा- ६ सिम्लेपानीबाट सिंगो बस्ती नै विस्थापित हुन पुग्यो । उक्त बस्तीलाई कुनाथरीको भट्टेघारीमा राखियो । परिवार संख्याका आधारमा जग्गा वितरण गरिएको हो तर सिँचाइको सुविधा नहुँदा जग्गामा उब्जनी अत्यन्तै न्यून हुने गरेको छ । भट्टेघारीमा वर्षमा एक बाली मात्र लगाउने गरिएको छ । वर्षामा धान रोपिन्छ, हिउँदे खेती हुँदैन । वर्षको एक बालीले तीन महिना पनि खान पुग्दैन जसले गर्दा जीविकोपार्जनका लागि यो बस्तीका बासिन्दालाई भारत जानुको विकल्प छैन । घरखर्च चलाउनकै लागि यहाँका पुरुष आफ्ना बालबालिका र महिलालाई गाउँमै छोडेर कालापहाड धाउँछन् । वर्षमा एकपटक दसैंमा घर आउने उनीहरूको अधिकांश समय भारतका विभिन्न स्थानमा मजदुरी गरेर बित्छ ।

विस्थापितहरू बस्दै आएको भट्टेघारीमा सिँचाइको सुविधा छैन । आकासे पानीले धान रोप्ने गरिएको छ । धानबाहेक न गहुँ हुन्छ न मकै । उब्जनी नहुँदा भोकमरीले सताउने गरेको चक्रबहादुर बताउँछन् । ‘जग्गा पनि थोरै छ, झन् उब्जनी नै हुँदैन', उनले भने, ‘छोराहरूले कालापहाडबाट कमाएर नपठाए त दुई छाक टार्न पनि मुस्किल पर्छ ।'

सिँचाइ सुविधा नभएकै कारण खाद्यान्न उत्पादन कम हुने भन्दै चक्रबहादुरले सिँचाइ कुलो निर्माण गरिदिन सम्बन्धित निकायसँग माग गरेका छन् । ‘सिँचाइ हुने हो भने यहीँको उब्जनीले वर्षभरि खान पुग्ने थियो, भारत गएर हाडछाला घोट्न त पर्ने थिएन', उनले भने । भट्टेघारीमा अहिले करिब दुई सय परिवार छन् जसमा केही विस्थापित भएर यहाँ आएका हुन् भने केही बसाइँ सरेर आएका छन् । बर्सौपछि खानेपानी पुगे पनि सिँचाइ कुलो नहुँदा खाद्यान्न समस्या झेल्नु परेको डिलकुमारी बताउँछिन् ।

उनीहरूको आम्दानीको स्रोत भनेकै त्यही कालापहाड हो । यहाँका प्रायः सबै घरका पुरुष अहिले मजदुरीका लागि कालापहाड पुगेका छन् ।

उनले आम्दानीको अरू कुनै विकल्प नभएपछि गाउँका अधिकांश पुरुष मजदुरी गर्न भारत जाने गरेको बताइन् । ‘यहाँका सबैजसो पुरुषहरू पैसा कमाउन भारत गएका छन्, गाउँमा महिला र बालबालिका मात्रै छन्', डिलकुमारीले भनिन्, ‘सिँचाइ सुविधा भइदिए आफ्नै जमिनको उब्जनीले वर्षभरि खान पुग्ने थियो ।'

भारतका विभिन्न स्थानमा गएर कठिन परि श्रम गरी जीविकोपार्जन गरिरहेको सथानीय भोजेन्द्र हमालले बताए । उनले दुई छाक टार्न भारत पुगेर रगतपसिना बगाउनु परेको अनुभव सुनाए । उनी भन्छन्, ‘बर्खाको भेल छोपेर रोपेको धानले ६ महिना पनि खान पुग्दैन, कालापहाड नगए त भोकै मरिन्छ ।' भट्टेघारीमा सिँचाइका लागि कुलो निर्माणको काम सुरु भए पनि पूरा भएको छैन । उक्त कुलो निर्माण भएर नियमित सिँचाइ सुविधा भए आफ्नै बारीको उब्जनीले जीविकोपार्जन गर्न सकिने विश्वासमा छन् यहाँका बासिन्दा । उनीहरूले बारम्बार सिँचाइको व्यवस्था गरिदिन आग्रह गर्दै आएका छन् । गाउँमै उब्जनी भए कालापहाड जानुपर्ने बाध्यता टर्ने उनीहरूको भनाइ छ ।