पिताजीको सम्झनामा

सानै छँदा हामी आ-आफ्ना बाबुआमाका बारेमा दौतरीसँग गफिन्थ्यौं । कोही भन्थे, ‘बा किसान हुनुहुन्छ, आमा बाख्रा पाल्ने काम गर्नुहुन्छ ।' कोही भन्थे, ‘बा इन्जिनियर, आमा शिक्षक ।' यिनै आवाजमा मेरो पनि आवाज थपिन्थ्यो, ‘बा लेख्ने काम गर्नुहुन्छ । आमा गृहिणी ।' बालसुलभ मन त हो, हामी दौंतरीबीच बाआमाले छोराछोरीलाई गर्ने मायाका कुरा पनि हुन्थे । आआफ्ना बाबुसँग घुघुती खेलेका, पिठ्यूँमा घोडा चढेका र काखमा लुटपुटिएका प्रसंगहरू आउँथे । म भने टोलो पर्थें । मेरो बालमनले प्रश्न गथ्र्यो, ‘बाबुले पनि छोराछोरीलाई काखमा लिन्छन् र ? '
‘लेख्ने काम गर्ने' मेरा बा अर्थात् कृष्णप्रसाद पराजुली ।
जीवनलाई फर्केर हेर्दा अनगिन्ती सम्झना आँखा भरिभरि आउँछन् । धेरै कुरा पानीका फोकाझैं बिलाउँछन् । कतिपय कुरा तस्बिर भएर टाँगिन्छन् मुटुका पत्रपरि । तिनै टाँगिने कुरामध्येका थुप्रै स्मृति पिताजीसँग गाँसिएका छन् । हरेक वर्ष असार आउँछ । झमझम परेको पानी मकैका पातलाई स्पर्श गर्दै मीठो संगीत बनेर गुञ्जन्छ । आली लगाउने, बाउसे गर्ने र धान रोप्ने रोपारको कामले निरन्तरता पाइरहेको हुन्छ । सँगैसँगै गुञ्जन्छ मीठो असारे भाका । असार हाम्रा लागि भने अझ विशेष भएर आउँछ । असारको २४ पिताजीले धर्ती टेक्नुभएको दिन । परिवारले मात्र होइन नेपाली वाङ्मयले नै गर्व गर्ने एक साधकले धर्ती चियाएको दिन ।
पिताजीको काखमा बसेको सम्झना छैन । शिशुवयको कुरा बिर्सेको पनि हुन सकिन्छ भनेर आमालाई सोध्छु । ‘अहँ !' आमा भन्नुहुन्छ, ‘बाको काखमा कि किताब हुन्थ्यो कि त फुलस्केप साइजका सेता पानाहरू ।' अधिकांश समय सिर्जना र साधनमा डुब्ने पिताजीको स्वभावले गर्दा किशोर वयसम्मै मेरो भिन्नै धारणा रह्यो, ‘लेखकको छोराले बाबुको काखमा बस्न पाउँदैन र बस्न खोज्नु पनि हुँदैन ।' जब बुझ्ने भएँ, बुभ्mदै गएँ—एउटा लेखकको काख त साहित्यमा लुटपुटिने भोक भएका लाखौंका लागिरहेछ । पिताजीका हात मेरा लागि लाडप्यार मात्र हुन सक्थ्यो । तर, त्यही हातका सिर्जना लाखौंका लागि उज्यालो बत्ती भइदिँदो रहेछ ।
सरस्वतीले वास गरेको घरमा लक्ष्मीको आगमनमा नियमितता हुँदैनथ्यो । केही लेखकस्व, सामान्य जागिरको भरमा पिताजीले हामी सातजनाको परिवारलाई जसोतसो अगाडि बढाउनुभयो । बासको जोहो, उपचार खर्च र एकपछि अर्को बढ्दै गएका व्यवहारले पुगेस्पुगेस्कै स्थितिमा पारिवारिक गाडी अगाडि बढिरह्यो । तर, पिताजीले ठूलो महत्ववाकांक्षा कहिल्यै पाल्नुभएन । उहाँको निश्छल स्वभाव, सादगी जीवन र स्नेहशील बानीले हामीलाई धेरै कुरा सिकाए । हामीमात्र होइन हाम्रा उत्तराधिकारीले पनि पिताजीलाई ‘रोल मोडेल' मानिरहेका छन् ।
लेखरचनाको पारि श्रमिक वा किताबको लेखकस्व बुझेका दिन पिताजी मीठा तरकारी बोकेर घर आउनुहुन्थ्यो । त्यसमा एकाध किलो खसीको मासु नहुने कुरै थिएन । पिताजीले ल्याएका ती चिजबिज आमाले मीठो गरी पकाउनुहुन्थ्यो र हाम्रा खुसी थाल कचौराहरूमा छरिन्थे । भान्साको काममा पिताजीले सघाएको थाहा पाइएन । पहिलोपटक प्रेसरकुकर घरमा भित्रिएको दिन भने पिताजीले पकाएको मासुको स्वाद सायदै बिर्सौला ।
केही वर्ष बिदेसिदा पिताजीको सान्निध्य खड्किरह्यो, छटपटी र बेचैन रहिरहह्यो । प्रकाशनमा सघाउन, पिताजीको सिर्जनाको पहिलो पाठक हुन र साहित्यिक माहौलमा रम्न पाउनु मेरा लागि सौभाग्यमात्र थिएन, अनौपचारिक शिक्षा हासिल गर्ने अवसर पनि थियो । जति बाहिरी विश्वविद्यालयमा सिकियो त्योभन्दा बढी मैले घरैको विश्वविद्यालयमा जान्ने बुझ्ने अवसर पाएँ । यसरी पिताजी कहिले बाबु भएर, कहिले साथी भएर र कहिले श्रद्धेय गुरु भएर रहनुभयो ।
हाम्रा मनमस्तिष्कमा पिताजीले छरिदिनुभएको उज्यालोले हामीलाई डोर्याइरहेको छ, डोर्याइरहनेछ ।
पिताजीले ‘नेपाली बृहत् शब्दकोश'मा शब्द संकलन, अर्थलेखनदेखि सम्पादनका काममा निकै पसिना बगाउनुभयो । यसका पर्दापछाडिका धेरै रहस्य र परिदृश्य हामी परिवारले अनुभूत गरेका छौं । मेरा लागि भने पिताजी ‘सुन्ने शब्दकोश' पनि हुनुहुन्थ्यो । कुनै शब्दबारे जिज्ञासा भए म जहाँसुकैबाट पिताजीलाई फोन गर्थें । उहाँ तत्कालै अथ्र्याइदिनुहुन्थ्यो । शब्दकोश पल्टाउनुभन्दा यो काम छिटोमात्र होइन मीठो पनि हुन्थ्यो र बाबुछोराकै न्यास्रो मेटिने गजबको माध्यम पनि हुन्थ्यो ।
पछि पिताजीलाई पश्चिमी मुलुकहरू घुमाउने अवसर मिल्यो । डालास एयरपोर्टमा पिताजीलाई स्वागत गर्न जाँदा म दंग थिएँ । पचहत्तरवर्षे उमेर, रोगले गाँजेको शरीर तर पिताजीको उत्साह भने उस्तै थियो । पश्चिमका विभिन्न सहरमा पिताजी निम्त्याइनु भयो । ‘राम्रो रचना मीठो नेपाली' पढेर हुर्केका ठूलै जमात उहाँलाई भेट्दा पुलकित भए । धेरै जिज्ञासा रहेछन् उहाँसँग डायस्पोरिक नेपाली समाजको । पिताजीले धेरैको जिज्ञासा समाधान गरिदिनुभयो । अन्य भाषाका तुलनामा नेपाली भाषा सम्पन्न रहेको अभिव्यक्ति दिनुभयो । खासगरी अंग्रेजीमा समेत नभएका अनुकरणात्मक शब्दहरू, मीठा टुक्का र चोटिला उखानहरूले नेपाली भाषालाई विशिष्ट बनाएको उदाहरणसहितको तर्कले धेरैको मन छोयो ।
‘राम्रो रचना ः मीठो नेपाली' पिताजीको पर्याय भइसकेको परिप्रेक्ष्यमा यसबारे उहाँले नबोली धरै पाउनु भएन । उहाँले नेपाली समुदायमा खुलेरै भन्नुभयो, ‘नेपाली शुद्ध लेख्न सिकाउने अभियानजस्तै थियो मेरो । नेपाली भाषा जिउँदो भाषा हो, यो भाषा राम्रो र मीठो पनि हुनुपर्छ भन्ने चाहन्थेँ म । त्यसैले नेपाली भाषाका आफ्नापन र पाइनलाई जोगाएर यस भाषाको व्यावहारिक पक्ष वा रचना कसरी सुन्दर बनाउन सकिन्छ भन्ने दृष्टिले यो भाषिक कृति लेखेको हुँ ।'
अमेरिकाका ६ राज्य, टोरन्टो र लन्डनमा आफ्ना सिर्जनागर्भका बारेमा पिताजी शरदको आकाशजस्तै खुल्नुभयो । पिताजीको चारमहिने पश्चिमी मुलुकहरूको यात्रामा मैले के अनुभूत गरँे भने जोस जाँगरमा कमी नदेखिए पनि पिताजीका आँखाले कसैलाई खोजिरहेका छन् । ढल्किँदो उमेरसँगै तिनले थोरै सहाराको याचना गरिरहेका छन् । उहाँलाई भन्न मन लागेकोझैँ लाग्यो, ‘छोरा तँ नहुँदा मलाई खल्लो लागिरहन्छ ।'
उहाँले मुखले केही भन्नुभएन । मैले भने उहाँको आँखा पढिसकेको थिएँ, ढुकढुकी छामिसकेको थिएँ । उहाँलाई लन्डनको हिथ्रो विमानस्थलबाट बिदा गरेर काठमाडौं पठाउँदा मेरो अन्तरले भन्यो, ‘म अब नेपाल फर्कन्छु ।' त्यसको ६ महिनापछि म नेपाल फकेँ । त्यसपछि पिताजीको जीवनपर्यन्त उहाँकै सान्निध्यमा रहेँ । यो समय मेरो लागि सबैभन्दा उपलब्धिमूलक र रोमाञ्चक रह्यो । पिताजीलाई थोरै सघाउने र उहाँबाट धेरै सिक्ने अवसर पाइयो । पिताजीको सहारा बनेर रहँदाको सन्तुष्टिका सामु विदेशको विलासिता निकै फिका अनुभूत भयो ।
प्रकृतिलाई प्रतीक र बिम्ब उपमानका रूपमा प्रस्तुत गर्दै पिताजी गीत, कविता र मुक्तकमा पनि बगिरहनुभयो—
जीवन ओइलाएको पातजस्तो मन पर्दैन मलाई
जीवन बिलाएको रातजस्तो इच्छा हुँदैन मलाई
एक पल्ट झर्नु परोस् न बरु उज्यालो छोडेर
जीवन त बिहान र फूलजस्तो मन पर्छ मलाई ।
(सय थुँगा फूल कृष्णप्रसाद पराजुली)
२०७० साल चैत २० गते पिताजीले जीवनदेखि वि श्राम लिनुभयो । त्यो रात भने हाम्रा लागि साह्रै अँधेरो रात बनिदियो । यद्यपि उहाँले हाम्रा मन मस्तिष्कमा छरिदिनुभएका उज्यालोले भने हामीलाई डोर्याइरहेको छ र डोर्याइरहने छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
