गाउँको बिदा

विद्यालय जाने अधिकांश सहरी विद्यार्थी शैक्षिक सत्र सकिँदा होस्, जाडो÷गर्मी बिदामा वा अन्य कुनैै बिदामा, नयाँ ठाउँ घुम्छन् वा केही सिक्छन् । उनीहरूको गन्तव्य प्रायः रमाइलोका लागि हुन्छ । काठमाडौं फन भ्याली, हुपील्यान्ड, चन्द्रागिरि, भृकुटीमण्डप आदि वा उपत्यकाभित्रका विभिन्न धार्मिक, सांस्कृतिक एवं पर्यटकीय स्थानको भ्रमण नै उनीहरूको प्राथमिकतामा पर्छ । बुवाआमाबाट राम्रै साथ पाउने सहरी बालबालिका त नेपालका विभिन्न स्थान घुम्छन्, अझ केहीले त विदेश भ्रमण मै जाने अवसर पनि पाउँछन् । कतै नजाने वा आफ्नो व्यक्तित्व बनाउँछु भन्ने विद्यार्थी भने गायन, नृत्य, अभिनय वा खेलका विभिन्न विधामा प्रशिक्षण लिन्छन् ।

गाउँघरका धेरै विद्यार्थी भने यस्ता सुविधाबाट बर्सेनि वञ्चित भइरहेका छन् । गाउँको विकटता, गाउँले जीवनको आम्दानी, काममा व्यस्त दैनिकी, घुमघाम वा प्रशिक्षणको असुविधा वा सोचाइ र बुझाइको सीमितताका कारण गाउँले विद्यार्थीले चाहेर पनि सहरी बालबालिकाले पाउने सुविधा ग्रहण गर्न सकिरहेका छैनन् । प्रदेश नम्बर १ को पहाडी जिल्ला खोटाङका बालबालिकाले चाहेर पनि आफूलाई बिदाको पर्याप्त सदुपयोग गर्न सकिरहेका छैनन् ।

 सोलु घर भए पनि पढ्नकै निम्ति हलेसीस्थित फुपूसँग बस्दै आएकी पूजा घिमिरे शैक्षिक सत्र सकिएपछिका सबै दिन बिहान ५ बजेदेखि बेलुकी ६ बजेसम्म पूजासामग्री बेच्नमै व्यस्त भइन् । प्रसिद्ध तीर्थस्थल हलेसी मन्दिर अगाडिको पसलमा दिन बिताउनु उनका लागि ‘सर्वस्व’ बन्यो । हलेसीको महेन्द्रदय माविमा कक्षा ९ सकेकी उनले बिदाभरिमा मुस्किलले दुई दिन घुम्ने समय पाइन् । छेवैको पसलमा बस्ने कक्षा ६ सकेकी रोहिनी मोहोरासँग उनी ककनी मन्दिर, सप्तेश्वर, गुप्तेश्वर, मञ्जु श्री, ऐंसेलुखर्क र ताराखसे गुफा घुमिन् ।

मात्तिमस्थित पञ्च माध्यमिक विद्यालयबाट कक्षा ८ सकेका सयल राईले भने लामो प्रयासपछि यसपटक विशेष अवसर पाए । उनी पहिलोपटक राजधानी काठमाडौं घुग्न पाए । तर १३ दिन बसेर घुमघाम गरे पनि उनलाई केही थाहा छैन । ‘खै कहाँ घुमेँ केही थाहा छैन’, उनले अन्नपूर्णसँग भने, ‘गाडी र मान्छेको भीड, धुँवाधुलो धेरै । तर पनि काठमाडौं राम्रै लाग्यो ।’ अरू बिदामा आफ्नो समय छेउको जंगलमा दाउरा काटेर वा गाईबस्तु चराएर बित्ने उनको भनाइ छ ।

 जिल्लाको सदरमुकाम दिक्तेल पुग्न पनि उनलाई चार घन्टा लाग्छ । हलेसीमा बस्ने कुसुम बस्नेतलाई बिदामा काठमाडौं घुम्ने मन थियो । साथीले भनेअनुसार पशुपतिनाथ, स्वयम्भूनाथ, बूढानीलकण्ठ, चिडियाखाना र चोभार पुग्न मन छ । तर पारिवारिक अवस्था र अनुकूल नपर्दा उनी यो वर्ष पनि खुम्चिनु पर्‍यो । महेन्द्र माविबाट कक्षा ६ सकेकी उनी भन्छिन्, ‘नाटक खेल्छु, नाच्छु तर राम्रो गर्न सिक्ने ठाउँ छैन ।’

समता शिक्षा निकेतन हलेसीमा कक्षा ८ पढेकी शोभा राईको बिदा पनि कपडा पसलमा आमालाई सघाएरै बित्यो । नेपालका विभिन्न ठाउँ घुम्न मन लागेको बताउने उनले पाँचजना साथी बटुलेर आसपासका केही ठाउँमात्र घुग्न पाइन् । उनले भनिन्, ‘दुख्सेलीमा भर्खरै स्थापना गरिएको गुप्तेश्वर मन्दिरमा पहिलोपटक चार घन्टा लगाएर पुग्यौं । गुफा पनि छ तर बत्ती नहुँदा भित्र पस्न डर लाग्यो ।’ हलेश्वर इङ्लिस बोर्डिङ स्कुलबाट कक्षा ५ सकेकी स्वस्तिका गिरीको पनि बिदाको भनेजस्तो सदुपयोग गर्न नपाउँदा गुनासो छ ।

 उनी इतिहासमा रुचि राख्छिन् । यो पृथ्वी कसरी बन्यो र कसरी चलिरहेछ जान्न चाहिन्छन् । तर उनीसँग यसको समाधान छैन । ‘यो विकट ठाउँमा न पत्रपत्रिका आउँछन् न घुम्न जाने र प्रशिक्षण लिन पाइन्छ’, उनी भन्छिन्, ‘अस्ति एकजना बाजेको हातमा मुना पत्रिका देखेर एक दिनका लागि मागेर पढेँ ।’ उनी पनि अहिलेसम्म राजधानी काठमाडौं पुग्न नपाएको बताउँछिन् । थप्छिन्, ‘स्कुलले पनि यतैतिरका गुफा र मन्दिरमात्र लैजान्छ, नयाँ ठाउँ र नयाँ विषयबारे कहिले बुझ्ने होला ?        ’