लघु उद्यममा महिलाको आकर्षण

बैतडी : जिल्लाको सुर्नया गाउँपालिका वडा नं २ सतबाँझमा एक दशकयता लक्ष्मी भट्टले आफ्नो व्यवसाय सञ्चालन गर्दै आएकी छिन् । सुरुमा तरकारीखेतीबाट व्यवसाय सुरु गरेकी लक्ष्मीले अहिले अचार उद्योग र सिलाई पसल सँगसँगै सञ्चालन गर्दै आएकी छिन् । महिलाले पनि परम्परागत कामभन्दा केही भिन्न काम गर्न सक्छन् भन्ने उदाहरण देखाउन उनले नयाँ व्यवसाय रोजेकी हुन् ।

सुरुमा घरेलु तथा साना उद्योग विकास समिति, लघु उद्यम विकास कार्यक्रमलगायत सरकारी तथा गैरसरकारी निकायबाट तालिम पाएकी लक्ष्मीले अहिले राम्रै कमाइ गरिरहेकी छिन् । डाँडाबाघ अचार उद्योग स्थापना गरेर पाँच वर्षयता स्थानीयस्तरमै अचार उत्पादन गरिरहेको उनले बताइन् । उनले भनिन्, ‘महिलाले केही गर्न सक्तैनन् भन्ने हाम्रो समाजको मान्यता थियो । त्यही मान्यतालाई चिर्न मैले अचार उद्योग र सिलाइ पसल सँगसँगै सुरुवात गरेकी हुँ । अहिले मासिक अढाइ लाखको हाराहारीको अचार बिक्री गर्छु ।'

सिजनमा अचारबाटै धेरै कमाइ हुने गरेको लक्ष्मीले बताइन् । उनले भनिन्, ‘स्थानीयस्तरमै उपलब्ध स्रोत साधनको समुचित प्रयोग गर्दै अचार बनाइरहेकी छु । मैले उत्पादन गरेको अचार धेरैले मन पराउने गरेका छन् ।' घरमा नुन तेल किन्नसमेत साह्रै समस्या हुने गरेकी लक्ष्मीलाई अहिले अचार उद्योगले आत्मनिर्भर बनाएको छ ।

गत वर्ष जिल्लामा १११ उद्योग महिलाका नाममा दर्ता भएका छन् । तीमध्ये ७७ लघु, २९ घरेलु र पाँच साना उद्योग छन् ।

लक्ष्मीजस्तै जिल्लाको दोगडाकेदार गाउँपालिका ६ सित्तडकी देवकी जोशीले तीन वर्षयता व्यावसायिक रूपमा मौरीपालन गरिरहेकी छिन् । आफू र श्रीमान् दुवै बेरोजगार हुँदा घरपरिवार चलाउन निकै समस्या भएका बेला उनले मौरीपालन सुरु गरेकी हुन् । मौरीपालन व्यवसाय नै अहिले देवकीका लागि सहायक सिद्ध भएको छ । उनले भनिन्, ‘ श्रीमान् पनि बेरोजगार घरपरिवार चलाउन निकै समस्या थियो । अहिले मौरीपालन व्यवसायबाट घरपरिवार चलाइरहेकी छु । मसँग अहिले २२ घार मौरी छन् । मह बेच्नुका साथै मौरीपालनको विषयमा तालिमसमेत दिने गरेकी छु ।'

देवकीले मौरीपालन व्यवसायबाटै आफू आत्मनिर्भर बनेको बताइन् । त्रिदेव मौरीपालन उद्योग दर्ता गरेर व्यवसाय गरिरहेकी जोशीले बताइन् । उनले भनिन्, ‘घरको चुलोचौकोभन्दा बाहिर आएर केही काम गर्न सक्यो भने महिलालाई पनि सफलता प्राप्त हुन्छ भन्ने कुरा थाहा भयो । मौरीपालन व्यवसायबाट वार्षिक अढाइ लाखको हाराहारीमा कमाउँछु ।'

देवकी र लक्ष्मीजस्ता अहिले जिल्लामा धेरै महिलाले आफ्नै व्यवसाय सञ्चालन गरेर आत्मनिर्भरताको बाटोमा लागेको घरेलु तथा साना उद्योग विकास समिति बैतडीका प्रमुख उद्योग अधिकृत नारायण न्यौपानेले बताए । लघु उद्योग, घरेलु उद्योग र साना उद्योगमा महिलाको आकर्षण बढ्दै गएको उनले बताए । सरकारले महिला उद्यमीलाई पाँच लाख रुपैयाँसम्म बिनाधितो ऋण दिने व्यवस्था ल्याएयता जिल्लामा महिला उद्यमीको संख्या बढेको हो । उनले भने, ‘बैतडीमै विभिन्न उद्यम सञ्चालन गर्नका लागि बिनाधितो ऋण लिन २२ जनाको नाम स्वीकृत भइसकेको छ । तीमध्ये केहीले रकम बुझेर उद्योगसमेत सञ्चालन गरिसकेका छन् ।'

घरेलु तथा तथा साना उद्योग विकास समितिका अनुसार बैतडीमा गत आर्थिक वर्षमा १११ उद्योग महिलाका नाममा दर्ता भएका छन् । तीमध्ये ७७ लघु उद्योग, २९ घरेलु उद्योग र पाँच साना उद्योग छन् । ‘सरकारले विभिन्न किसिमका अनुदान, बिनाधितो ऋण र तालिमसमेत सञ्चालन गरेपछि महिलाको उद्यमतर्फ आकर्षण बढेको हो । यसले महिलामाथि हुने हिंसालाई समेत कम गर्ने गर्नेछ ।' उद्योग अधिकृत न्यौपानेले भने, ‘उद्यममा लागेका महिलाको प्रगति पनि राम्रो भएको छ । इमान्दारितापूर्वक आफ्नो व्यवसाय सञ्चालन गरेकाले उनीहरूलाई फाइदा पनि भएको छ ।'

महिलाले खास गरेर होजीयारी, सिलाइ, कुखुरापालन, बाख्रापालन, मैनबत्ती, ब्युटीपार्लर, मौरीपालनलगायतले सहभागिता जनाएका छन् । जिल्लामा धेरैजसो महिलाले सिलाइ सेन्टर सञ्चालन गरेको उद्योग अधिकृत न्यौपानेले बताए । उनले भने, ‘आफ्नो उद्योग दर्ता गरेर उद्यममा लागेका महिलालाई कार्यालयको तर्फबाट पनि सीप, अनुदान र तालिमको समेत व्यवस्था गरेका छौं ।'

ग्रामीण क्षेत्रमा देखिएको गरिबी न्यूनीकरणका लागि स-साना उद्योगको धेरै ठूलो भूमिका रहने लघु उद्यम विकास कार्यक्रमका बजार विज्ञ बलराम शर्माले बताए । उनले भने, ‘साना उद्योग कम लगानीमा सञ्चालन गर्न सकिन्छ । यसमा समान्य आर्थिक अवस्था भएका मानिसको पनि सहभागिता हुन्छ । त्यसैले साना उद्योगले गरिबी निवारणमा महत्ववपूर्ण भूमिका खेलेका हुन्छन् ।'

उद्यममा लागेका महिला आत्मनिर्भर बन्दा महिलामाथि हुने हिंसामा कमी आएको महिला अधिकारकर्मी देवु ठगुन्ना बताउँछिन् । उनले भनिन्, ‘आर्थिक अवस्था कमजोर हुँदा महिलामाथि हिंसा भइरहेको छ । आर्थिक रूपमा सबल भए उनीहरूमाथि हुने हिंसा कम हुन्छ । उद्यममा लागेका महिला आत्मनिर्भर पनि बनेका छन् ।'