(काँकडा)मकवानपुुर : एक वर्ष अघिसम्म मकवानपुुरको पश्चिमी राक्सिराङ गाउँपालिका–६ काँकडास्थित सिलिंगे मौरी चरणका लागि किसानको पहिलो रोजाइमा पथ्र्यो । चितवन र मकवानपुुरका विभिन्न स्थानबाट गाउँमा ल्याइएका मौरी चराएर ज्याला लिँदै आएका यहाँका विपन्न चेपाङ र तामाङहरू आफैंले ६ वर्षअघि मौरीपालन सिके ।
गाउँमै पालिएका मौरीलाई चरण अभाव हुुन थालेपछि उनीहरूले एक वर्षअघि बाहिरबाट मौरी चराउन ल्याउन रोक लगाएका थिए । चेपाङ समुुदायको परम्परासँग जोडिएको चिउरी फुुल्ने समयमा यहाँ मौरी चराउन बाहिरबाट किसान आउने गरेका थिए ।
सामुुदायिक वन क्षेत्रको चिउरी जंगलमा पर्यटक मौरी निषेध गरी स्थानीय किसानको मात्र मौरी चराउने व्यवस्था मिलाइएपछि स्थानीयको आम्दानी बढेको छ । राक्सिराङ गाउँपालिका–६ स्थित जनचेतना साना किसान कृषि सहकारी संस्थाले मात्र अघिल्लो आर्थिक वर्ष २०७४÷७५ मा एक करोड ३७ लाख रुपैयाँको मह बिक्री गरेको छ । सहकारीका अध्यक्ष दिनेश चेपाङले आर्थिक वर्ष २०७४÷७५ मा ५५ टन मह संकलन गरेको बताए । पूर्वपश्चिम राजमार्गअन्तर्गत सहकारीको लोथर बजारमा रहेको संकलन केन्द्रबाट काठमाडौंलगायत सहरमा मह बिक्री गरिँदै आएको छ ।
सहकारीले मौलिक तथा आधुुनिक घारमा पालेका मौरीबाट उत्पादित मह किसानबाट प्रतिकेजी दुुई सय ५० रुपैयाँमा किन्ने गरेको छ । खरिद गरिएको मह सहकारीमै प्रशोधन प्रविधि उपयोग गरी प्रशोधन तथा प्याकिङ गरिन्छ । ‘चिउरीको महलाई प्रशोधन र ब्रान्डिङ गरी अझ व्यवस्थित गर्ने काम भइरहेको छ’, अध्यक्ष चेपाङले भने ।
राक्सिराङ गाउँपालिकाको सिलिंगे, सिलाधुुनी, धुुसाराङ, पाङ्थली, टोड्केका, खरखन्डेलगायत गाउँमा मौरीपालन हुुँदै आएको छ । तर, गत वर्षदेखि सामुुदायिक वनले स्थानीयलाई मात्र मौरी चराउन दिने निर्णय गरेपछि बाहिरी आम्दानी भने गुुमेको छ । यसबाट वार्षिक दुुई लाख रुपैयाँ आम्दानी गुुमेको राक्सिराङ गाउँपालिका वडा नम्बर ६ का वडाध्यक्ष सिंगलाल चेपाङले बताए ।
गाउँका मौरीलाई चरण अभाव हुुन थालेपछि उनीहरूले एक वर्षअघि बाहिरबाट मौरी चराउन ल्याउन रोक लगाएका थिए ।
व्यावसायिक मौरीपालनको सुुरुवातसँगै सिलिंगेमा अनिकालको समस्या हट्दै गएको उनको भनाइ छ । ‘छिमेकी गाउँमा अहिले पनि ६ महिना खान ज्याला मजदुुरी र जंगली कन्दमुुलको भर पर्नुुपर्ने बाध्यता छ’, चेपाङले भने, ‘तर मौरीले हाम्रो गाउँको भने अनिकाल र अभाव भगाउँदै लगेको छ ।’ यहाँका ६० परिवारले मौरी पाल्दै आएका छन् । एक परिवारले मह बेचेर एकदेखि चार लाख रुपैयाँसम्म वार्षिक आम्दानी गर्दै आएको अध्यक्ष चेपाङले बताए ।
चिउरी रोप्न गाउँपालिकाको अभियान
चेपाङ समुुदायको परम्परासँग जोडिएको चिउरीको बिरुवा रोप्न गाउँपालिकाले पनि अभियान चलाएको छ । गत आर्थिक वर्षमा मात्र ५० हजार चिउरीका बिरुवा रोपिएको गाउँपालिका अध्यक्ष राजकुुमार मल्लले बताए । ‘एक घर एक बिरुवा अभियान पनि चलाएका छौं, त्यसमा चिउरीलाई पहिलो प्राथमिकता दिएका छौं’, उनले भने, ‘मौरीलाई चिउरी फुुलेपछि रस काम लाग्ने, चिउरी खान र घ्युु बनाउन पनि काम लाग्छ । साथै चेपाङ समुुदायमा बिबाहमा चिउरीको बिरुवा दाइजो दिने पुुरानो चलन पनि रहेकाले हामीले चिउरी संरक्षणको अभियान चलाएका हौं ।’
चिउरी संरक्षणसँगै ६ नम्बर वडामा प्रधानमन्त्री कृषि परियोजनाअन्तर्गत मौरी ब्लक कार्यक्रम लागू हुुने उनले बताए । ‘त्यस क्षेत्रबाट मौरी घार सुुधार र व्यावसायिक मौरीपालनका लागि थप प्रस्तावहरू पनि आएका छन्, हामीले बजेटले भ्याएसम्म सहयोग गर्नेछौं’, अध्यक्ष मल्लले भने ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
