एक वर्षअघि । गोकर्णेश्वर–१ रुप्सेटारमा हृदयविदारक घटना भयो । ओखलढुंगाका बाबुराम कार्की (४२) को ओम कृषि फार्ममा विद्युत् सर्ट भइ लागेको आगोले ९७ वटा गाई जलेर मरे । त्यो कारुणिक घटनाले सारा नेपालीलाई स्तब्ध बनायो । १ वर्षपछि त्यही घटनास्थल पुग्दा बाबुराम खुसी देखिए । उनी त्यस दिनको दुर्घटना भुल्दै फेरि गाई पालिरहेका छन् । भन्दै थिए, ‘अरू काम गर्न मन लागेन । फेरि गाई पाल्न थालें।’
दुर्घटनाको निसानी मेटिएकै छैन । घाउ बोकेका केही गाई अझै फार्ममा छन् । केही गाईको उपचार जारी छ । दाना खाइरहेको गाई देखाउँदै भने, ‘यसको नाम उमा हो । ढाडको घाउ निको भएको छैन । अब यसलाई बच्चा जन्माउन नलगाउने । रिटायर्ड लाइफ बिताउँछ अब यसले ।’ कुनामा उघ्राइरहेको गाइहरूलाई देखाउँदै भने, ‘यसको नाम ब्राउन स्विस हो । घाइते भए पनि यसले यसपालि बाच्छी पायो ।’ केही गाई उपचारमा छन् । भने, ‘गौरीको स्वयम्भूमा उपचार भइरहेको छ । डेढ महिनामा फर्किन्छ ।’ कुनामा सुतिरहेको सेतो गाई देखाउँदै भने, ‘त्यसको नाम लक्की हो । लक्की नै रहेछ । घटनामा केही भएन ।’
त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा अर्थशास्त्र पढाउँथे उनी । कहिलेकाहीँ अनुसन्धान पनि गर्थे । चाबहिलमा बस्दै आएका उनी छोरीका लागि ताजा दूध खोज्दा खोज्दै गाई पाल्ने सोचमा पुगे । त्यसपछि भक्तपुर दूधपाटी पुगे । दुई वटा गाई पाल्न सुरु गरे । फाइदा भएपछि १ महिनापछि बैंकबाट ऋण लिएर फेरि ६ वटा थपे । अनि, विश्वविद्यालयमा अध्यापनसँगै गाई पालेर भक्तपुरमै बस्न थाले ।
दूधको माग बढ्दै गयो । ठाउँ अभाव भएपछि २०७४ फागुनमा सुन्दरीजलमा सरे । वार्षिक १० लाख रुपैयाँमा १० वर्षकै लागि ५० रोपनी जग्गा भाडामा लिएर फार्म खोले । डेढ करोड खर्चिएर टहरा बनाए । २० जनालाई रोजगारी दिए । ५० गाई नयाँ फार्ममै जन्मिए । बाँकीलाई अढाई लाखसम्म तिरेर ल्याए । त्यो पैसा उनले बैंकबाट ऋण लिएका थिए । त्यसपछि दैनिक १२ सय लिटर उत्पादन भयो । खर्च कटाएर दैनिक २२ हजार आम्दानी हुन थाल्यो । भन्छन्, ‘कमाइ राम्रो थियो । चाबहिल, पुरानो बानेश्वर, कौशलटारलगायत पाँच ठाउँबाट दूध वितरण हुन्थ्यो ।’
२०७४ असार ३ गते । बाबुराम बिहानको खाना खाएर आराम गर्दै थिए । एक्कासि ठूलो स्वरमा गाई कराएको आवाजले उनी झस्किए । हत्तपत्त बाहिर निस्किए । अगाडिको टहरामा आगो दन्किरहेको थियो । उनको होसहवास उड्यो । अत्तालिँदै दमकलाई फोन गरे । दमकल त आइपुग्यो, तर आगो नियन्त्रणमा आएन । हेर्दाहेर्दै आँखै अगाडि गाई जल्न थाल्यो । मानिसहरू चुकचुकाइरहेका थिए । आगोमा जल्दै छटपटाइरहेका थिए गाईहरू । हेर्दाहेर्दै बाबुरामको ‘ओम कृषि फार्म’ आगोको लप्कामा परिणत भयो । फार्मको ठिक माथि धुवाँ मडारिन थाल्यो । आँखै अगाडि परिवारका सदस्यजस्ता गाईहरू भकाभक मर्न थाले । केही समयमै १ सय २२ मध्ये ९७ गाई जलेर मरे । दर्ननाक घटना सम्झिँदै बाबुराम भन्छन्, ‘अहिले पनि बेलाबेलामा त्यो दृश्यले झस्काइरहन्छ ।’
बाच्छीसहित २५ वटा बाँचे । केही सकुशल भए पनि प्रायः घाउ बोकेर बाँचे । घाइतेमध्ये ३ वटा आमा भइसके । केही गाई अझै तंग्रिन बाँकी छन् ।
त्यसदिनको अकल्पनीय घटनाले बाबुरामलाई निकै विक्षिप्त बनायो । कैयौं रात निदाएनन् । खाना खाएनन् । भन्छन्, ‘दिनभरि मान्छेसँग गफ गर्दा बिर्सेजस्तो हुन्थ्यो । राति एक्लै भएपछि छटपटी चल्थ्यो । खानै नरुच्ने, निन्द्रै नलाग्ने भयो ।’ धेरैले सान्त्वना दिए । सम्झाए । घाइते गाईको उपचार गरिरहे । बेलाबेलामा निरास हुन्थे । भन्छन्, ‘अब गाईपालन नै गर्दिनँ भन्नेमा पनि पुगँे ।’
बाबुरामलाई साथीहरूले निरास हुन दिएनन् । गाई पाल्न सुझाव दिइरहे । प्रवासमा हुने साथीहरूले चन्दा उठाएरै उनलाई सहयोग गर्न तयार भए । भन्छन्, ‘ऋण तिरे पनि तिर, नतिरे पनि नतिर । हामी पैसा पठाउँछौं । फेरि गाईपालन सुरु गर भन्ने साथीहरू धेरै आए ।’
विपदमा राज्य !
साथीभाई आफन्तको ढाडसले उनीभित्र फेरि गाई पालन गर्ने सोच पलायो । करिब साढे ४ करोड रुपैयाँ नोक्सान भएकोमा ६० लाख रुपैयाँ मात्रै बिमाबापत पाए । उनले ६ महिनाभन्दा माथिका ८७ वटा मात्रै गाईको बिमा गराएका थिए । त्यसपछि विपद्मा राज्य सम्झिए । केही आडभरोसा पाउने आशाले पशुपक्षी विकास मन्त्रालय र सरकारी अड्डा धाउन थाले । त्यो क्षण सम्झिँदै बाबुराम भन्छन्, ‘घाइते गाइलाई म बचाउँछु । जति मरे, त्यसको पक्कै केही सहयोग राज्यले गर्छ होला भन्ने लागेर सरकार गुहारें ।’
वडा कार्यालयदेखि नगर कार्यालयसम्म । सीडीओ कार्यालयदेखि मन्त्रालयसम्म । सिफारिस, सरजमिन, मुचुल्का, पुलिस रिपोर्टको फाइल बोकेर धाउँदा धाउँदै बाबुरामको डेढ महिना बित्यो । अड्डा–अड्डा कुद्दाका कैंयन तीता अनुभूतिहरू सँगालेका छन् बाबुरामले । उनको पढाउने काम पनि जारी छ । पीएचडीको तयारी पनि गर्दै छन् । तर त्यो बौद्धिक हैसियत मन्त्रालयमा काम लागेन । भन्छन्, ‘उपप्राध्यापकको परिचयपत्र सिंहदरबार छिर्न मात्रै काम लाग्यो ।’ राज्यप्रतिको आशा धमिलो हुँदै गयो । किसान भन्दै गेटभित्रै पस्न नदिएका, उल्टै झपारेर पठाएका केही घटनाहरू बेहोरे । भन्छन्, ‘किसान ठान्दै झपारे । भेट्ने समय नै दिएनन् ।’
मन्त्रालय धाउँदा धाउँदै उनले एकसरो निष्कर्ष निकाले । ‘नेपालमा व्यावसायिक पशुपालन सम्भव छैन । यस्तो पाराले कृषि क्षेत्र झनै धारासायी हुँदै जानेछ ।’ असम्भव देख्नुमा आफ्ना व्यावहारिक अनुभव सुनाउँछन् उनी, ‘पैसा ठूला घरनासँग छ । तर, उनीहरू कृषिमा आउँदैन । कृषिमा केही गर्छु भन्नेसँग पैसा छैन । बैंकले कृषकलाई पत्याउँदैन । यस्तो बेला सरकार आफन्त होइन वैरी जस्तो भइदिन्छ । अनि कसरी फस्टाउँछ नेपालमा कृषि र पशुपालन ? ’
वास्तविक किसानसम्म सरकार पुग्नै पर्ने यी बौद्धिक कृषकको भनाइ छ । भन्छन्, ‘आम मानिसले विकास भनेको ‘वडाध्यक्षको डोजरले बाटो खन्नुमात्रै हो’ भन्ठानें । यो गलत भयो । विकास भनेको कृषि र पशुपालन क्षेत्रलाई पनि अघि बढाउने भन्ने पनि हो । यसबारे सरकारले खै बुझाएको ? ’
बाबुराम भौतारिँदै वल्र्ड बैंकको ढोकासम्म पुगे । ऊ लगानी गर्न तयार भयो । तर प्रक्रिया गाह्रो र चित्त नबुझ्दो भएपछि पछि हटे ।
चारचौरास भौंतारिएर डेढ महिनापछि बल्लबल्ल राज्यबाट सहयोग रकम प्राप्त भयो । तर, ४ लाख रुपैयाँ मात्रै । भन्छन्, ‘मरेका गाई पुर्न मात्रै ६ लाख रुपैयाँ लाग्यो ।’ त्यसपछि बन्द गरिदिए सरकारी कार्यालय धाउन ।
सरकारको ढोका चाहारेर निरास भइ बसेको एक बिहान । फार्ममा आइपुगे, जिल्ला पशु सेवा कार्यालयका प्रमुख । उनले बडो उदारतापूर्वक बाबुरामलाई भने, ‘तपाईंजस्तो मान्छे, राष्ट्रपति पुरस्कारका लागि फारम भर्नुस्, पक्का पाउनु हुनेछ ।’ बाबुरामको कन्पारो तातिएर आयो । केही प्रतिक्रिया दिएनन् । खिस्स हाँसेर टारिदिए ।
आपतमा साथी
रातको समय । बाबुराम एक्लै धुम्धुम्ती बसिरहेका थिए । फार्मको गेटैबाट हल्लाखल्ला गर्दै डम्बर बस्नेत आइपुगे । ‘कुममा प्याट्ट हिर्काउँदै भने, ‘के चिन्ता लिन्छस् । अब सरकारको पछि नलाग् । भोलि बिहान मेरो फार्ममा आइज । रोजेर दुई वटा गाई लैजा । पैसा दिनु पर्दैन ।’ बाबुराम भोलिपल्ट बिहानै डम्बरको फार्ममा गए । रोजीरोजी दुई वटा गाई सित्तैमा लिएर आए ।
बाबुरामलाई सहयोग गर्न उनका साथीहरूले ५ वटा समूह खोले । १०÷१० लाखको दरले बिनाब्याजमा पैसा उपलब्ध गराए । त्यही पैसा फार्म पुनः सञ्चालन गर्ने आधार बन्यो । केही गाई उधारोमा लिए । भारतबाट डेढदेखि दुई लाखसम्मका गाई ल्याए । एक वर्षको जग्गा भाडा बैंकबाट ऋण लिएर तिरे । त्यसपछि आगोले डढेको फार्म फेरि सफा गरे । भन्छन्, ‘टहरा मर्मत गर्न मात्रै ३० लाख लाग्यो ।’ उनका अनुसार अहिले दुई करोड ऋण लागेको छ । भन्छन्, ‘बैंकको एक करोड छ । सात वर्षमा तिरिसक्नुपर्छ । साथी भाइको एक करोड दुई वर्षभित्रमा तिर्नुपर्छ ।’
बाबुरामको फार्म विस्तारै फेरि हराभरा हुन थाल्यो । दैनिकी विस्तारै सहज हुँदै छ । १ सय ५० वटा गाईले फेरि भरियो फार्म । उनका अनुसार पहिले दैनिक १२ सय लिटर दूध उत्पादन हुनेमा अहिले ८ सय लिटर पुग्छ । पहिलेको स्तरमा पुग्न ६ महिना लाग्ने उनको अनुमान छ । भन्छन्, ‘१ वर्ष अगाडि दैनिक २३ हजार कमाइ हुन्थ्यो । अहिले मुस्किलले पाँचदेखि ७ हजार हुन्छ ।’ तर, उनी आशावादी छन् । फार्ममा १३ जनालाई रोजगारी दिएका छन् । तलबबापत मात्र मासिक ३ लाख रुपैयाँ खर्च हुने उनी बताउँछन् ।
विश्वविद्यालयमा पढाइ सकेर सीधै जान्छन् फार्ममा । कहिलेकाहीँ राति अबेरसम्म फार्ममै हुन्छन् । हाँस्दै सुनाउँछन्, ‘भित्र पसेपछि दिन गाको पत्तै हुँदैन ।’
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
