तिब्बतमा मारपा नाम गरेका एकजना फकिर थिए। एकजना सज्जन उनीकहाँ पुगेछन् र सोधेछन्— गुरु, मलाई जीवन र मृत्युका बारेमा केही बताइदिनुपर्यो। फकिर हाँस्छन् र भन्छन्, ‘जीवन के हो सोध म बताउन सक्छु किनकि म नै जीवन हुँ, मैले जीवन जिइरहेको छु। मृत्यु मैले भोगेको छैन, मृत्युसँग मेरो कुनै परिचय पनि छैन, त्यसैले बताउन सक्दिनँ। सायद जसले मृत्युवरण गरिसक्यो उसैले मात्र बताउन सक्छ होला– मृत्यु के हो। भर्खरै मात्र राष्ट्रकवि माधवप्रसाद घिमिरेले आफ्नो एक सयऔं वर्षको जन्मोत्सव मनाउने सुअवसर मिलेको देख्दा सबैका मनमा एउटा उत्साह, श्रद्धा र जीवनप्रतिको प्रेम र सिर्जनात्मक ऊर्जाको महसुस भइरहेको छ। मानिस सबैभन्दा डराउने क्षण भनेको सायद मृत्यु नै हो किनकि अस्तित्वको कृपास्वरूप, प्रेमपूर्ण प्राप्त गरेको जीवनलाई नबुझी, नजानी, नभोगी कोही पनि मृत्यु चाहँदैन यद्यपि मृत्यु शाश्वत सत्य हो। तर ओशो भन्नुहुन्छ, ‘जीवन के हो नजानी मृत्युसँग डराउनुको अर्थ छैन।’ जीवन के हो र मृत्यु कसरी आउँछ त्यसको चिन्ता गर्नुभन्दा जीवन कसरी जिउने, जीवनमा प्राप्त अवसर र प्रेमलाई कसरी भोग्ने, जीवनलाई कसरी सिर्जनशील बनाउने त्यो जान्न सक्नु महŒवपूर्ण हो। राष्ट्रकविले सय वर्षको स्वस्थ आयु प्राप्त गर्नुको पछाडि उहाँको निरन्तर सिर्जनशीलता, आत्मविश्वास, सकारात्मक सोच र अन्तज्र्ञान नै हो।
मानव शरीर एउटा वीज हो, भित्रबाट जीवन चेतना र आत्माको अंकुरण हुन सुरु गरेपछि वीजबाट वृक्ष बन्छ मानिस। समग्रता, सजगता, आन्तरिक ऊर्जाको अनुभूति र प्रस्फुटन नै जीवन हो। जीवित रहेर पनि जीवन के हो भन्ने प्रश्न उठ्नु त अज्ञानताको रूप मात्र हो। जीवनसँग परिचित हुन नसक्ने र जीवनको लक्ष्य थाहा नपाउने व्यक्ति मृत्युसँग डराउँछ, अन्यथा जीवनबाट वि श्राम लिनु मात्र हो मृत्यु, कुनै भयभीत घटना होइन। जीवनमा सकारात्मक काम गर्न सकिएन, जीवन ऊर्जालाई जान्न र प्रयोगमा ल्याउन सकिएन भने मानिसलाई पश्चात्ताप लाग्छ। प्रत्येक क्षण चलिरहेको श्वास, आन्तरिक ऊर्जा, आन्तरिक शान्ति, आनन्द र प्रेम नै जीवन हो। जीवनसँग अपरिचित रहनुपर्यो भने व्यक्ति मृत्युको भयमा पुग्छ।
मानिस मृत्यु होइन, अमृत हो। समस्त जीवन नै अमृत हो भन्यो भने पत्याउन गाह्रो मान्छ किनकि अमृत के हो मानिसले जान्न खोजेको छैन। अमृतरूपी तत्व केमा छिपेको छ, त्यसलाई कसरी उजागर गर्ने दिशातर्फ अपरिचित रहेकै कारण मृत्युसँग डर लाग्छ। त्यसैले जीवन के हो जान्न सक्यो भने मृत्युको प्रश्न उठ्दैन। गहिरो निद्रामा पुग्नु, प्राणशक्ति सचेतन नभएर अचेतन अवस्थामा पुग्नु र जीवनप्रतिको बेहोसी नै मृत्यु हो। जुन दिन जीवनप्रति बेहोस र अचेत भइन्छ, त्यही दिन मृत्यु घट्छ किनकि जीवन र मृत्यु साथसाथ रहन सक्दैन। त्यसैले जीवन के हो भनेर प्रश्न गर्नुको साटो म को हुँ भनेर जान्ने कोसिस ग¥यो भने उसको जीवनका हरेक क्रियाकलाप अमृतमय बन्छन्। व्यक्ति आफ्नो आन्तरिक सत्तासँग परिचित हुन पुग्छ। व्यक्ति प्रकाशसँग खुसी हुन्छ भने अन्धकारसँग डराउँछ। ठीक यही तरिका हो यदि जीवनलाई प्रकाशमय बनाउन सक्यो भने अन्धकार र डरको प्रश्न नै उठ्दैन।
कुनै गाउँमा सम्राटको शोभायात्रा निस्किरहेको बेलामा एकजना मध्यपान गरेको व्यक्तिले सम्राटमाथि ढुंगा बर्साउँछन्, अपशब्द बोल्छन् र गालीगलौजमा उत्रन्छन्। सम्राटका सैनिकले ती व्यक्तिलाई पक्रेर थुनामा राख्छन्। जब व्यक्ति सम्राटलाई गाली गर्न सुरु गर्दछन् तब सम्राट खित्का छोडेर हाँस्न थाल्छन्। सैनिकहरू आश्चर्यमा पर्छन् र सोध्छन्, ‘महाराज, यो व्यक्तिले तपाईंलाई गाली गरिरहेको छ तर तपाईं हाँसिरहनु भएको छ ? ’ सम्राट भन्छन्—किनकि मैले के गरिरहेको छु भन्ने कुरा यो व्यक्तिलाई थाहा छैन, ऊ नशामा छ, बेहोसी छ। भोलिपल्ट बिहानै ती व्यक्तिलाई सम्राटछेउमा हाजिर गराइन्छ। सम्राट सोध्छन् —हिजो तिमीले मलाई धेरै गाली गर्यौ, अपशब्द बोल्यौ कारण के थियो ? ती व्यक्ति सम्राटप्रति शिर निहुराउँदै भन्छन्, ‘महाराज, मैले त्यसो गरें ? यसको कारण अरू केही होइन बेहोसी, मेरो नशा हो सम्राट ! मैले के बोलें, के गरें केही याद छैन किनकि म बेहोस थिएँ। यी व्यक्ति झैं सबै मानिस इमानदार हुन सक्ने हो भने आफ्नो बेहोसीप्रति जागृत हुन सकिन्छ। मानिसहरू बोलिरहेछन्, प्रेम गरिरहेछन् या घृणा गरिरहेछन्, युद्ध गरिरहेछन् त अधिकारका निम्ति आवाज उठाइरहेछन् तर सब बेहोसीमा गरिरहेछन्। के गर्दैछौं र के बोल्दैछौं भन्ने थाहै नपाई गरिरहेछन्। त्यसो नहुँदो हो त समृद्धि र शान्तिका लागि युद्ध लड्नुपर्ने आवश्यकता थिएन।
जन्मदेखि मृत्युसम्म दुःख, पीडा र चिन्ताका कथा बनाएर बस्नेले कसरी जीवनको महत्व बुझ्न सक्छ ? कसरी जीवनलाई भोग्न जान्दछ ? जीवनलाई जान, भोग, प्रेम गर भनेर चेत गराउने व्यक्तिप्रति समेत यो समाजमा आशंका पैदा हुन्छ किनकि हजारौंमा एकदुई व्यक्तिले मात्र निदाएको व्यक्तिलाई जगाएर सुन्दर जीवन र सुन्दर संसारमा विचरण गर्न सिकाउँछ। त्यसैको बोध भएर होला, एकजना अंग्रेज विद्वान् कैनेथवाकरले आफ्नो किताबमा फकिर गुरजिएफप्रति समर्पित गर्दै लेखेका थिए— मेरो निद्रा तोड्ने र मलाई जागृत गराउने गुरजिएफप्रति समर्पित।
जीवनप्रतिको जागरण, सिर्जनशीलता, आन्तरिक अनुभूति, अन्तर्चेतना र समझ नै जीवन हो भन्ने बोध गर्नु जीवनलाई जान्नु हो। शरीररूपी वीजलाई वृक्षमा परिणत गर्नु जीवनको लक्ष्य हो भन्ने जानेको क्षणमा मात्र व्यक्तिले आफूमा पूर्णताको अनुभूति पाउन सक्छ। जीवनका सफलता र फैलावट बाहिर देखिन्छन् भने जागरणभित्र अनुभूतिमा मात्र हुन्छ। एउटा वृक्षको सफलता उसको जरासँग जोडिएको हुन्छ। जरादेखि मलजल पाएर मात्र वृक्षले फल दिन सक्छ। व्यक्तिको ध्यान सीधै फलमा जान्छ, जरामा जाँदैन। अदृश्य जरामा वृक्षको शक्ति र गुण लुकेको हुन्छ। मानवरूपी जीवनमा पनि बाहिरी सफलता र आन्तरिक गुण के हो बोध गर्न सकेको क्षणमा मात्र जीवन धन्य लाग्छ। जब जीवन धन्य लाग्छ, जिउनुको आनन्द आउँछ तब मृत्यु पनि सजिलै स्वीकार हुन्छ। शरीर मरे पनि आत्मा जीवित रहन्छ भन्ने जुन बाहिरी ज्ञान सबैमा छ त्यो आत्माको अर्थ हो अमृत। जान्नेवाला, जो सधैं जीवित छ, शाश्वत सत्यको रूपमा स्थापित छ। बोध, सत्य, जे छ त्यही, कुनै कथा जोडिएको छैन... यही नै अमृततत्व हो। जीवन जिउने कला जान्नेले मात्र मृत्युको कला पनि जान्न सक्छ। शाश्वत सत्य मृत्युको कला नजान्ने, जान्न नचाहनेलाई मात्र मृत्युसँग डर लाग्छ। मृत्युसँग डराउनुअगाडि जीवन सिर्जनशीलताका साथ जिउनु महत्वपूर्ण पक्ष हो।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
