निर्मला हत्या प्रकरण : यस्ता छन् प्रहरीका गम्भीर गल्ती, प्रमाण नष्ट गर्नेदेखि जबर्जस्ती बयानसम्म
काठमाडौं : कञ्चनपुरको भीमदत्तनगर नगरपालिकाकी १३ वर्षीया बालिका निर्मला पन्त हत्या प्रकरणमा १८ जना प्रहरी कारबाहीमा पर्ने भएका छन् । निर्मला प्रकरणको अनुसन्धानमा भएको लापरबाहीको छानबिन गर्न भदौ ३१ गते एआईजी धीरु बस्न्यातको संयोजकत्वमा गठित उच्चस्तरीय समितिले १८ जना प्रहरीमाथि विभागीय कारबाहीको सिफारिस गरेको हो ।
बस्न्यात नेतृत्वको समितिले निर्मला प्रकरणको अनुसन्धानमा लापरबाही गरेको ठहर गर्दै हाल बर्खास्त जिल्ला प्रहरी कार्यालय कञ्चनपुरका तत्कालीन एसपी दिल्लीराज विष्टसहित १८ जनामाथि कारबाहीको सिफारिस गरेको हो ।
कसकसको गल्ती ?
कारबाहीमा पर्नेहरूमा एक जना एसपी, दुई जना डीएसपी, तीन जना इन्स्पेक्टर, चार जना सई, तीन जना हवल्दार र पाँच सिपाही रहेको प्रहरी प्रवक्ता एसएसपी उत्तमकुमार सुवेदीले जानकारी दिए ।
कारबाहीको सिफारिस गरिएकाहरूमा एसपी विष्ट, जिल्ला प्रहरी कार्यालय कञ्चनपुरका तत्कालीन डीएसपी ज्ञानबहादुर सेठ्ठी, केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरोबाट खटिएका डीएसपी अंगुर जिसी छन् । इन्स्पेक्टरहरूमा वडा प्रहरी कार्यालयका तत्कालीन प्रमुख जगदीश भट्ट, एकिन्द्र खड्का र गणेश सापकोटा पनि कारबाहीमा पर्ने भएका छन् ।
निर्मल प्रकरणको अनुसन्धानमा लापरबाही गर्नेहरूमा सईतर्फ रामसिंह धामी र हरिसिंह धामीसहित चार जनाको नाम समितिले कारबाहीका लागि सिफारिस गरेको छ । त्यसैगरी तीन जना हवल्दार र पाँच जना सिपाहीको पनि यो प्रकरणमा गल्ती औंल्याइएको छ । कारबाहीको सिफारिसमा पर्नेहरूमा निर्मलाको शव भेटिएको स्थानमा निर्मलाले लगाएको सुरुवाल पखाल्ने सिपाही चाँदनी साउद पनि छन् ।
‘समितिले दिएको सुझाव र सिफारिसअनुसार यी १८ जनामाथि कानुन शाखाले कारबाही अघि बढाउनेछ’, छानबिन समितिका सदस्यसमेत रहेका प्रहरी प्रवक्ता सुवेदीले भने, ‘दुई खण्डमा रहेको प्रतिवेदनले एकातिर सुझाव दिएको छ भने अर्कातिर अनुसन्धानमा खटिएका प्रहरी कर्मचारीको गल्ती पनि औंल्याएको छ ।’
के छ प्रतिवेदनमा ?
एआईजी बस्न्यात नेतृत्वको समितिले करिब ७ सय पृष्ठको प्रतिवेदन सोमबार प्रहरी महानिरीक्षक (आईजीपी) सर्वेन्द्र खनाललाई बुझाएको थियो । यो प्रतिवेदन फरक दुई खण्डमा छ ।
प्रतिवेदनले पहिलो खण्डमा निर्मला प्रकरणमा प्रहरी अनुसन्धानमा भएको गल्ती औँल्याएको छ । दोस्रो खण्डमा निर्मला प्रकरण भएको प्रहरीको लापरबाहीलाई केलाउँदै प्रहरी नेतृत्वलाई आवश्यक सुझाव दिएको छ ।
यी हुन् गल्ती
छानबिन समितिका सदस्य पनि रहेका प्रहरी प्रवक्ता सुवेदीका अनुसार घटनाको जानकारी पाएर पनि तत्कालै प्रहरीको टोली निर्मलाको शव भएको स्थानमा पुग्न नसक्नु नै कञ्चनपुर प्रहरीको पहिलो गल्ती हो । आमा दुर्गादेवी पन्तले निर्मला हराएको जानकारी साउन १० गते साँझ नै सालघारी प्रहरी चौकीमा गराएकी थिइन् । तर प्रहरीको टोली साउन ११ गते बिहान निर्मलाको शव भेटिएपछि मात्रै उल्टाखाम पुगेको थियो ।
निर्मलाको खोजीका लागि उनको फोटोसहितको निवेदन चाहिने भन्दै डेढ किलोमिटरको दूरीमा नपुगेका सई रामसिं धामी र वडा प्रहरी कार्यालयका त्तकालीन प्रमुख जगदीश भट्ट निर्मलाको शव भेटिएको हल्ला चलेपछि मात्रै घटनास्थलमा पुगेका थिए ।
सबैभन्दा नजिकको दूरीमा रहेको सालघारी प्रहरी चौकीका दुई प्रहरी सबैभन्दा पहिले निर्मलाको शव भएको स्थानमा पुगेका थिए । त्यसपछि मात्रै धामी र भट्टको टोली घटनास्थलमा पुगेको थियो । होमवर्क गर्न गएकी छोरी बेपत्ता भएपछि आमा दुर्गाले साउन १० गते साँझ नै छोरीकी साथी रोशनीको घरमा खानतलासी गरिदिन आग्रह गरेकी थिइन् । तर प्रहरीले फोटोबिना खोजी गर्न नसकिने भन्दै लिखित निवेदन नै ल्याउन भनेर भोलि मात्रै आउने जवाफ दिएका थिए ।
बस्न्यात संयोजकत्वको प्रतिवेदनमा घटना हुनासाथ प्रहरीले तत्काल ‘एक्सन’ नगरेको गल्ती औंल्याइएको छ । त्यसैगरी जिल्ला प्रहरी कार्यालयका तत्कालीन प्रमुख एसपी दिल्लीराज विष्ट घटनास्थलमा नगएर अर्को गल्ती गरेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।
यी हुन् अनुसन्धानका त्रुटि
बलात्कार जस्तो गम्भीर घटनामा कञ्चनपुर प्रहरीले सुरुबाटै एकपछि अर्को गल्ती गरेको कुरा प्रतिवेदनमा औँल्याइएको छ । प्रवक्ता सुवेदीका अनुसार निर्मलाको बलात्कारपछि हत्या भएको घटनाको अनुसन्धानको सिलसिलामा घटनास्थलको राम्रो सुरक्षा नगरेको पनि बताइएको छ ।
घटनास्थलको जाँचमा आवश्यक आधारभूत प्रक्रिया पनि नपुर्याइएको, यसअघि राष्ट्रिय मानवअधिकार आयोगले देखाए जस्तै बलात्कार जस्तो जघन्य अपराधको घटनामा अनुसन्धानमा खटिएको प्रहरी टोलीले तालिमप्राप्त कुकुरको प्रयोग नगरेको पनि प्रतिवेदनमा छ ।
‘प्रतिवेदनले घटनास्थल जाँचमा कुकुरको प्रयोग नगरिएकोलाई पनि प्रमुख कमजोरी मानेको छ । त्यसैगरी प्रमाण संकलनमा ‘चेन अफ कस्टी’ पूरा नगरिएको अर्को गम्भीर कमजोरी देखियो’, प्रवक्ता सुवेदीले अन्नपूर्णसँग भने, ‘घटनास्थलमा सुरक्षा, सबुत प्रमाण प्याकिङ, लेबलिङ र मुचुल्कका खडा गरी सुरक्षित रूपमा कार्यालयमा लगेको पनि देखिएन । सुरुवातदेखि प्रमाण बटुलेर लैजानेसम्मको ‘स्टेज’सम्म अनुसन्धानका विधि पनि पूर्ण पालना नगरिएको पाइयो ।’
सुरुवाल र पेन्टीबारे प्रश्न ?
एआइजी बस्न्यात नेतृत्वको समितिले बलात्कारपछि निर्मलाको हत्या भएको अवस्थामा उनले लगाएको सुरुवाल र पेन्टी बरामद नगरिनु गम्भीर भएको ठहर गरेको छ । घटनास्थल जाँच प्रकृति मुचुल्का लिने क्रममा प्रहरीले निर्मलाको शरीरमा रहेको सुरुवाल तत्कालै पखालेर प्रमाण मेट्ने काम गरेको थियो ।
निर्मलाले लगाएको सुरुवाल पखालेर प्रमाण मेटाएको भन्दै सिपाही चाँदनी साउद यसअघि नै निलम्बनमा परिसकेकी छन् । छानबिन समितिले निर्मला प्रकरणका बलियो प्रमाण सुरुवाल र पेन्टी प्रहरीले बरामदै नगरी प्रमाण नष्ट गरेको उल्लेख गरेको छ । निर्मलाले लगाएको सुरुवाल र पेन्टीमा बलात्कारमा संलग्नहरूको वीर्यसहितका प्रमाण हुन सक्ने अवस्थामा यी दुवै कुरा प्रहरीले घटनास्थलबाट बरामद नै नगरी फर्किएको थियो ।
छानबिन समितिले निर्मलाको साथमा रहेको अम्बा पनि बरामद नगरी प्रमाण नष्ट गरिएको निचोड निकालेको छ । निर्मलाले उक्त अम्बा साथी रोशनीको घर प्रांगणबाट ल्याएकी थिइन् । तर उक्त अम्बा पनि बरामद नगरी प्रमाण मासिएको निचोड समितिले निकालेको छ ।
सर्टको टुक्रा झुटो प्रमाण
निर्मलाको हत्याको २४ दिनपछि प्रहरीले निर्मलाको शव फेला परेको स्थानबाट सर्टको गोजीका टुक्रा बरामद गरेको थियो । घटनाको २४ दिनपछि प्रहरी टोलीले घटनास्थलबाट दिलीपसिंह विष्टको भन्दै सर्टबाट च्यातिएको गोजी बरामद गरेको थियो । निर्मलाको शव भेटिएकै दिन प्रहरीले व्यापक सर्च गर्दा पनि नभेटिएको सर्टको टुक्रालाई छानबिन समितिले झुटो प्रमाण भनेको छ । प्रहरीले त्यस बेला प्रयोग गरिएको कन्डम पनि बरामद भएको भन्दै त्यसलाई पनि प्रमाणका रूपमा पेस गरेको थियो । तर छानबिन समितिले भने सर्टको टुक्रालाई ‘झुटो प्रमाण’ ठहर गरेको छ ।
निर्मला प्रकरणमा मुख्य अभियुक्तका रूपमा पक्राउ गरी सार्वजनिक गरिएका दिलीपसिंह विष्टका परिवारले उक्त सर्ट पक्राउ परेपछि मात्रै घरबाट लगिएको बताएका थिए । दिलीप पक्राउ परेपछि लगिएको सर्टबाट गोजी च्यातेर घटनास्थलमा प्रहरीले नै फालेर झुटो प्रमाण बनाउन खोजेको समितिको निष्कर्ष छ ।
दिलीपसिंहसँग जबर्जस्ती
निर्मलाको बलात्कारको २५ दिनपछि भदौ ४ गते पक्राउ परेका ४१ वर्षीय दिलीपसिंह विष्टलाई पनि केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो र स्थानीय प्रहरीको टोलीले जबर्जस्ती घटना कबुल गर्न लगाएको समितिको निष्कर्ष छ ।
‘हाम्रो अनुसन्धान र छानबिनले दिलीपसिंहलाई निर्मलाको बलात्कार र हत्या आफैंले गरेको स्विकार्न प्रहरीले जबर्जस्ती गरेको पाइयो’, सुवेदीले भने, ‘उनीविरुद्धको प्रमाण पनि झुटो निस्किएको छ । उनलाई जबर्जस्ती घटना स्विकार्न लगाएर अनुसन्धानमा झनै गडबडी गरेको पाइएको छ ।’
समितिले के दियो सुझाव ?
समितिले निर्मलाको बलात्कारपछि हत्या प्रकरणमा विभिन्न सुझाव पनि दिएको छ । समितिले निर्मला प्रकरणमा भएको गल्ती औल्याउँदै बलात्कार र हत्या जस्ता गम्भीर प्रकृतिका घटना अनुसन्धानका लागि अनुसन्धान अधिकृतहरू बढाउनुपर्ने सुझाव दिएको छ ।
प्रहरीमा अपराध अनुसन्धान गर्ने विज्ञ अभाव हुँदै गएको कुरा औल्याउँदै समितिले अपराध अनुसन्धानका लागि ‘सिन अफ क्राइम इन्भेस्टिकेसन अफिसर’ (सोको टिम) को संख्या बढाउन तालिम पनि नियमित गर्नुपर्ने भनेको छ । यो टिमले घटनास्थललाई घेर्ने, सुरक्षित गर्ने, घटनास्थलमा रहेका रगत, कपडा र अन्य सबुत प्रमाण जुटाउन भूमिका खेल्छ ।
नेपाल प्रहरीमा सिन अफ क्राइम इन्भेस्टिगेसन अफिसरको तालिम हुनै छाडेको गुनासो आएका बेला समितिले यसतर्फ पनि प्रहरी नेतृत्वलाई सुझाएको हो । ‘सोको टिम’को तालिमका लागि प्रहरीले एकै जनालाई २५ देखि ३० लाख रुपैयाँसम्म लगानी गर्नुपर्छ । पछिल्लो समय यस्तो तालिम हुनै छाडेको अवस्थामा समितिले यो सुझाव दिएको हो ।
समितिले घटनास्थल अनुसन्धानका लागि थप उपकरण आवश्यक रहेको उल्लेख गरेको छ । समितिले घटनास्थल अनुसन्धानका लागि आवश्यक ‘फरेन्सिक अनुसन्धान भ्यान’सहितका उपकरण तत्काल व्यवस्था गर्न सुझाएको छ ।
घटनास्थलबाट पोस्टमार्टमाका लागि शव ल्याउन ‘डेड बडी ब्याग’ नै नेपाल प्रहरीसँग नभएको अवस्थामा समितिले यसको आवश्यता औंल्याएको छ । ‘डेड बडी ब्याग’ अभावमा आवश्यक प्रमाण मेटिने गरेको भन्दै समितिले यसतर्फ तत्काल कदम चाल्न प्रहरी नेतृत्वलाई भनेको हो ।
६ निलम्बित, २ बर्खास्त
निर्मला प्रकरणा गम्भीर लापरबाही गरेको भन्दै प्रहरी प्रधान कार्यालयले यसअघि नै एसपी दिल्लीराज विष्टसहित आठ प्रहरीलाई निलम्बन गरेको थियो । निलम्बनमा पर्नेमा एसपी, अनुसन्धान अधिकृत डीएसपी ज्ञानबहादुर सेठ्ठी, घटनाको छानबिन गर्न केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरोबाट खटिएका डीएसपी अंगुर जीसी, प्रहरी निरीक्षकद्वय जगदीश भट्ट र एकेन्द्र खड्का थिए । त्यसैगरी सालघारी प्रहरी चौकीका सई रामसिंह धामी र अनुसन्धानमा खटिएका सई हरिसिंह धामी निलम्बनमा परिसकेका छन् ।
यीमध्ये एसपी विष्ट र इन्स्पेक्टर जगदीश भट्टलाई प्रहरी प्रधान कार्यालयले बर्खास्त गरिसकेको छ । दुवैले पुनर्बहालीको माग गर्दै मन्त्रिपरिषद्मा निवेदन पनि दिइसकेका छन् । यो प्रकरणमा पछिल्लो पटक स्थानीय किशोर प्रदीप रावल र विशाल चौधरी प्रहरी हिरासतमा छन् ।