ठण्डी मौसम तराईमा शीतलहर बनेर आउँछ । उच्च पहाडी भेगमा जस्तो तापक्रम शून्यको आसपास नपुगे पनि तराईको चिसो भयानक हुन्छ मृत्युसम्म निम्त्याउने गरी । केही दिन र हप्तासम्मै चल्ने शीतलहरमा घामका मसिना धर्सा पनि भेट्न गाह्रो हुन्छ । आँखाबाट तप्प-तप्प चुहिने गरी शीत चुहिने चिसोमा ग्रामीण जीवन झनै कठिन हुन्छ । त्यसैले चिसो मौसममा घुर ताप्नु तराईको संस्कृति नै बनेको छ ।
तर यो घुर नै तराईका कति महिलाका निम्ति मृत्युको कारक बन्ने गरेको छ । त्यसो त तराईमा चिसोका कारण मृत्यु हुने समाचार नयाँ होइन । हरेक वर्षजस्तो चिसोमा तराईबाट मृत्युको खबर आउने गर्छ । ‘चिसोका कारण’ भनिए पनि यी मृत्यु चिसोकै कारण हुने भने होइन । चिसोले नै मानिस मर्ने भए ध्रुवीय क्षेत्रमा मानिसको बसोवास नै हुँदैनथ्यो ।
त्यस्तै हाम्रै हिमाली भेगमा शून्यभन्दा निकै कम तापक्रम भएका स्थानमा पनि मानिसको बसोवास हुने गरेको छ । शून्यसम्म नझर्ने तराईको चिसोमा मानिसको मृत्यु हुनुको कारण चिसो नभई त्यहाँको आर्थिक र सामाजिक पाटोसँग जोडिन्छ । आगोमा महिलाहरू जलेका समाचार पनि तिनै पाटोसँग जोडिन्छ ।
तराईका लागि चिसो मौसम निकै कम समयका लागि हुने गर्छ । मंसिरको मध्यपछि र फागुनको पहिलो सातासम्म चिसो रहने गरे पनि पुसका अन्तिम दिनहरू तराईमा बेसी चिसो हुने गर्छ । त्यसैले तराईमा चिसोका कपडा कमैमात्र किन्ने गरिन्छ । यसको अर्को कारण त्यहाँको गरिबी पनि हो । तथ्यांकले नै तराई क्षेत्रमा गरिबी उच्च रहेको देखाउँछ । उदाहरणका लागि तराईका जिल्ला मात्र सम्मिलित प्रदेश २ मा मानव गरिबी सूचकांक उच्च छ ।
त्यहाँ मानव गरिबी सूचकांक ४१.९ प्रतिशत छ । यो एउटा तथ्यांकले पनि तराईमा गरिबीको दर अन्य भेगमा भन्दा उच्च देखाउँछ । गरिबीका परिणाम अनेक आयाममा देखिन्छन् । त्यसमध्ये लुगाफाटो र आवास हो । गरिबीका कारण तराईका अधिकांश घर न्यूनतम मापदण्डभन्दा पनि तल्लो स्तरका छन् । त्यसैले ती घरलाई शीतलहरले बढी असर गर्नेगर्छ ।
गरिबीकै कारण मानिसहरू लुगाफाटो धेरै किन्न सक्दैनन् । गरिबीकै कारण उनीहरू आगोका लागि परालजस्ता छिटो बल्ने सामग्रीमा भर पर्नुपर्छ । कोइला वा हिटर उनीहरूको क्षमतामा पर्दैन । प्रयोग गरिसकेको पराल, धानको भुस आदिको सम्मि श्रण नै घुर हो । घुरले आगो कम र तातो बढी दिन्छ । त्यस्तै घुरबाहेक चिसो भगाउन प्रयोग गरिने अर्को सामग्री गुइँठा हो । गोबर र भुस मिलाएर बनाइने गुइँठाले पनि ताप बढी र राप कम दिन्छ ।
चिसोबाट जोगिन तराईका प्रायः गरिब जनता कोठाभित्र गुइँठा बालेर सुत्ने गर्छन् । चिसो नछिरोस् भनेर झ्यालढोका थुनेर गुइँठा बाल्दा मृत्युको कारक बन्ने गर्छ । गुइँठा भनेको मूलतः कार्बन नै हो । गु्इँठा बल्दा कार्बनले अक्सिजनसँग प्रतिक्रिया गरेर कार्बनजन्य ग्याँस निस्कने गर्छ । गुइँठा बल्दा कार्बनडाइअक्साइडसँगै कार्बनमोनोअक्साइड पनि उत्सर्जन हुन्छ ।
झ्यालढोका थुनिएकाले अक्सिजन कम हुन्छ । अक्सिजनको ठाउँ उस्तै आकारको कार्बनमोनोअक्साइडले लिन्छ । र विस्तारै शरीरको श्वासप्रश्वास प्रक्रियामार्पmत कार्बनमोनोअक्साइड शरीरभरि छरिन्छ, जसले मृत्यु निम्त्याउँछ ।
आगोले महिला जल्नुको कारण पनि गरिबीसँगै जोडिन्छ । गरिबीकै कारण तराईका गरिब महिलाले निकै सस्तो सारी किन्ने गर्छन् । त्यस्ता सारी प्रायजसो पोलिस्टरका हुने गर्छन् । पोलिस्टरका कपडा आगोले छिटै भेट्ने र जलेपछि खरानी बन्नेभन्दा पनि शरीरमै प्लास्टिकजस्तै चप्किने खालका हुन्छन् ।
त्यसैले आगोको सानो रापले भेट्दा पनि ती कपडा छिटै जल्छन् र शरीरमा चप्किन थाल्छन्, जसले पोलाइको पीडा बढाउँछ । चिसोले मानिस मर्छन् भन्ने संकथन नै आफैंमा गलत छ । यो संकथनले चिसोका कारण हुने मृत्युको खास कारण गरिबीलाई उपेक्षा गर्छ । चिसो बढ्दो छ । चिसोसँगै तराईमा आगोले पोलिने महिलाको संख्या पनि बढ्दो छ । हामीले चिसोले मर्छन् भन्ने संकथन परिवर्तन गर्न ढिलाइ भइसकेको छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
