नेमकिपा अध्यक्ष नारायणमान बिजुक्छेले आफूले जित्दै आएको भक्तपुर १ गत संघीय निर्वाचनमा नेता प्रेम सुवाललाई राजीखुसी छाडे । यसपालि महाधिवेशनमा पार्टी नेतृत्व त्यसरी नै अर्कैलाई दिने धेरैको अनुमान थियो । तिनलाई चकित पार्दै ८० वर्षीय बिजुक्छे पुनः अध्यक्षमा छानिए । ४५ वर्षदेखि नेमकिपा हाँकिरहेका उनी आफ्नो पार्टीबाहेक अरूलाई ‘कम्युनिस्ट’ देख्दैनन् । उनीसँग समसामयिक राजनीति, नेमकिपाको रणनीति, अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थितिलगायत विषयमा अन्नपूर्णका अखण्ड भण्डारी र ईश्वरकाजी खाइजूले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश
एउटै पार्टी ४५ वर्षदेखि हाँकिरहँदा देशको राजनीतिलाई कस्तो देखिरहनुभएको छ ?
बाटो कहाँ चिप्लियो ?
विगतमा सत्तामा रहँदा कांग्रेसले जे ग¥यो, अहिले नेकपाले त्यही गरिरहेछ । त्यसैले कांग्रेसले के भनेर सरकारको आलोचना गर्ने ? जबसम्म कांग्रेसले आत्मसमीक्षा गर्दैन, नेकपालाई आलोचना गरेर के फाइदा ? त्यसैले मैले भन्नुप¥यो भने कांग्रेसकै कारण देश अहिलेको स्थितिमा पुगेको हो ।
कसरी ?
सार्वजनिक क्षेत्रको निजीकरण गरेको कांग्रेसले हो । नेकपाले त्यसैलाई पछ्याएको हो । युवाहरूलाई विदेश पठाउने काम कांग्रेसले नै गरेको हो । डा. रामशरण महतको बजेटमै पहिलोपटक युवाहरूलाई विदेश पठाउने उल्लेख छ । उनले हरेक निर्वाचन क्षेत्रबाट २÷२ जना युवाहरूलाई विदेश पठाउने भनेर भनेकै हुन् । भ्रष्टाचार कांग्रेसले नै सुरु गरेको हो । आफ्ना मान्छेलाई ठेक्का र काम दिने सबै कांग्रेसले गरेको हो । राजदूत पैसा खाएरै पठाएका थिए । पैसा लिएरै न्यायाधीशहरूलाई नियुक्ति दिइएकै हो । अहिले नेकपा त्यही बाटोमा लाग्यो । सिकाउने कांग्रेसै हो ।
यस्ता विकृतिमा कर्मचारीतन्त्रको भूमिका पनि त होला नि !
हो, अहिले कर्मचारीहरूले कामै गरेन भनिन्छ । मैले सदनको पहिलो बैठकमै ‘स्प्वाइल सिस्टम’ (शासन फेरिँदा माथिल्लो तह पूरै हटाउने प्रणाली) राख्नुपर्छ भनेको थिएँ । किनभने, पञ्चायती व्यवस्थालाई जोगाउने कर्मचारीहरू नै हुन् । कर्मचारीहरूको दृष्टिकोण पञ्चायत टिकाउने थियो । प्रजातन्त्र आएपछि त्यो फिट हुँदैनथ्यो । त्यसैले मुख्य–मुख्य मान्छेहरू सबै हटाउनुपथ्र्यो । अमेरिका, फ्रान्सलगायत सबैतिर त्यस्तै हुन्छ । फरक पार्टीले चुनाव जित्यो भने पहिलेका महŒवपूर्ण पदका सबैले राजीनामा गर्छन् । यसो भन्दा संसद्मा सबै हाम्रो विरोधमा आए । कर्मचारीहरू त पूरै हाम्रा विरोधी । अहिले कराएर के गर्ने, २५ वर्ष भइसक्यो ।
त्यसले झन् असन्तुलन हुँदैन ? फाइदा के छ ?
हुँदैन । जस्तो– कांग्रेसको सरकार थियो, एमालेका तीन–चार सांसदले एउटै विषयमा तीन–चारथरी कुरा गरे । शिक्षासम्बन्धी एउटा विषयमा त्यस्तै भयो । मैले उनीहरूलाई सोधें, ‘यस विषयमा पार्टीको दृष्टिकोण के हो ? ’ जवाफै दिएनन् । सत्तामा रहेका कांग्रेसकै सांसदहरूले सरकारको नीतिविरुद्ध बोले । मैले संसद्मै उठेर भनेको छु, ‘कांग्रेसका सांसदहरूले सरकारको विरोध गर्ने भए राजीनामा दिएर प्रतिपक्षको बेञ्चमा आउनुपर्छ । आन्तरिक झगडा पार्टीभित्रै गर्ने हो, संसद्मा होइन ।’ यो त पञ्चायतमा जस्तै भयो । पञ्चायतमा पो संसद्को हरेक सदस्यले आ–आफ्ना कुरा बोल्थे । भन्न खोजिएको– प्रजातन्त्र ल्याउनेहरूलाई नै प्रजातन्त्रकै मर्मबारे थाहै छैन ।
भनाइको अर्थ, उनीहरूमा पार्टी अनुशासन भएन ?
भएन । पार्टीको सिद्धान्तका आधारमा हामी चल्छौं । पार्टीको घोषणापत्रका आधारमा हामीले चुनाव लडेका हौं । जनताले मलाई भोट दिएका होइनन्, पार्टीको घोषणापत्रलाई दिएका हुन् । त्यसैले घोषणापत्रभन्दा बाहिर जान पाउँदैन । भित्र जे–जे गर, झगडा गर । तर, बाहिर आउनु हुन्न । यसकारण अनुशासन नै छैन । अराजकता भनेकै यही हो ।
पार्टी नेतृत्वहरूको अवस्थाचाहिँ ?
केपी ओली र प्रचण्ड पनि जथाभावी बोल्नुहन्छ । हामीले नेकपालाई कम्युनिस्ट नै होइन भनेका छौं । प्रचण्डले भर्खरमात्रै कम्युनिस्टहरू कम्युनिस्ट जस्तै रहेनन् भन्नुभयो । यस्तो भन्ने हो भने प्रचण्डले पहिले पार्टीबाट राजीनामा दिनुपथ्र्यो । सिद्धान्त त त्यो हो नि । प्रधानमन्त्री नभएपछि बेठीक ? प्रधानमन्त्री हुँदैमा ठीक हुने भए प्रचण्ड दुईपटक प्रधानमन्त्री हुनुभयो । के गर्नुभयो ? हामीलाई सोध्ने अधिकार छ । शेरबहादुर देउवा पनि धेरैचोटि प्रधानमन्त्री हुनुभयो । हामीले त्यही प्रश्न गर्ने हो, के गर्नुभयो ? उहाँहरूले नीतिगत रूपमा म प्रधानमन्त्री हुँदा यो–यो काम गरें भन्नुपर्छ । कांग्रेसकै लेखकहरूले देउवाका पालामा भ्रष्टाचारबाहेक केही भएन भनी लेखेकै थिए । संसद्लाई फोहोर बनाउनेमा देउवा पनि एकजना हुनुहुन्छ । संसद् सदस्यहरूलाई पैसा खुवाउने, विदेश पठाउने र लुकाउने काम उहाँबाटै भयो ।
तपाईंले नेकपालाई कम्युनिस्टै होइन भन्नुभयो । यसले कम्युनिस्टका के–के गुण र विशेषता गुमाइसक्यो ?
कम्युनिस्ट भनेर सरकारमा गइसकेपछि कम्युनिस्ट सिद्धान्तअनुसार काम गर्नुपथ्र्यो । जस्तै– उत्पादनका साधनहरूको समाजीकरण गर्नुपथ्र्यो । भएको छैन । व्यक्तित्व विकासमा समान अवसर दिनुपथ्र्यो । दिइएको छैन । यसको मतलब सबै नेपालीलाई पढ्ने अवसर दिनुप¥यो । धनीले मात्रै पढ्ने हो भने सबै धनीहरूले पढेकै थिए । गरिबहरूले कसरी पढ्ने ? अत्यन्त बहुमत जनताले खोई त पढ्न पाएका ? साथसाथै अस्पतालहरूलाई राम्रो पार्नु पर्दैन ? पैसा भएकाले मात्रै बाँच्न पाउने हो र ? स्वास्थ्योपचार सबै निःशुल्क हुनुपर्छ । कम्युनिस्ट सरकारले गरेको खोइ ? चुनावमा पैसा खर्च गर्ने र ठेक्कापट्टामा भाग लगाउनेहरू कम्युनिस्ट होइनन् । हामीले पञ्चलाई गाली ग¥यौं । अहिले हामीले त्यही काम गर्न हुन्छ ?
तपाईंहरू पनि उस्तै त हुनुहुन्छ होला नि !
हामीले मेडिकल कलेजसहितको ख्वपः विश्वविद्यालय चाहेको हो । १० लाख रुपैयाँमा डाक्टर पढ्न पाउँछ । हामी गरेर देखाउँछौं । तर, स्वीकृति नै दिइएन । जहाँ पूर्वाधार कम छ, त्यहाँ विश्वविद्यालयको स्वीकृति दिइयो, हामीलाई दिइएन । किन दिएन ? जबकि संसदीय टोलीले सबैभन्दा राम्रो भौतिक पूर्वाधार ख्वपः विश्वविद्यालयको छ भनेर सिफारिस गरेको थियो । तैपनि दिइएन । हामी चाकडी गर्दैनौं । टायर बाल्दैनौं । हामीबाट कसैलाई खुसी पार्ने काम पनि हुँदैन ।
अंगीकृत नागरिकतामा निकै कठोर देखिनुभयो नि ?
यसबारे मैले राष्ट्रपतिलाई पनि भनेको छु । उहाँहरू पार्टी नेता हुँदा महिला–पुरुषको समान अधिकार खोज्नुभयो । नागरिकता पाउँदा छोराछोरीमा भेदभाव गर्नु हुन्न भनी खुब लाग्नुभयो । त्यसको मैले कडा विरोध गरें । त्यसो गर्दा भान्जाभान्जी सबैलाई नागरिकता दिनुपर्छ । यसले देशै बर्बाद हुन्छ भनेर कांग्रेसका महिला सांसदहरूलाई भनें । एकदुई वर्ष उहाँहरू चुप लाग्नुभयो । पछि सबै गैससहरूले दबाब दिन थाले । अहिले देशको स्थिति कस्तो भयो ? हिजो देशको २७ प्रतिशत जनसंख्या भएको तराईमा अहिले ५२ प्रतिशत पुग्यो ।
त्यसो भए छोरीलाई मूलधारमा कसरी ल्याउने ?
मैले राष्ट्रपतिलाई देशलाई जोगाउन एउटा अर्को काम गर्नुहोस् भनें । त्यो के हो भने पहाडी क्षेत्रका ५० प्रतिशतभन्दा बढी महिलालाई आङ खस्ने समस्या छ । पुरुष डाक्टरलाई देखाउँदै देखाउँदैनन् । भागी–भागी हिँड्छन् । त्यसको एउटा उपाय छ– ५ वर्षमै समाधान हुन्छ । अहिले हामीलाई जति छात्रवृत्ति आउँछ, हरेक जिल्लाको राम्रो परिणाम ल्याउने छोरीहरूलाई डाक्टर पढ्न पठाइदिऔं । पाँच वर्षमा उनीहरू पढाइ पूरा गरेर फर्कन्छन् । हरेक साल त्यसरी नै छात्रवृत्तिमा पढ्न पठाइदिऔं । एक वर्ष सबै महिलालाई पठाइदिऔं । दोस्रो वर्ष आधा महिला र आधा पुरुषलाई पठाऔं । यसरी पढेका सबै डाक्टरलाई जिल्ला–जिल्लामा काम गर्न पठाइदिऔं । यसले दुइटा फाइदा हुन्छ । एक त आङ खस्ने समस्या न्यूनीकरण हुन्छ । अर्को, पढेका महिलाले काम गर्ने रहेछन्, पढाउनुपर्छ भन्ने भावना जाग्छ । यसले आधा जनसंख्या अगाडि आउँछ ।
अहिलेको सरकारले गति नलिएको कारण के हो जस्तो लाग्छ ?
एक त सरकारको योजनै छैन । बरु कांग्रेसको योजना थियो । खाने भए पनि कांग्रेसीहरू योजनाका साथ आउँथे । अर्को नेकपामा राप्रपा, कांग्रेस सबै घुसे । कामै गर्न दिँदैनन् । फाइदा, फाइदा, फाइदा र लुटपाटबाहेक केही गर्दैनन् । पार्टी ठूलो बनाउने हो कि राम्रो बनाउने हो ? पञ्चायतकालमा पनि सबै पञ्च नेपाली थिए, सबै नेपाली पञ्चै थिए । त्यो भएन भनेर हामीले बदल्यौं, अनि त्यही काम हामीले गर्न मिल्छ ?
सत्तारुढ नेकपाले चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङको पथमाथि प्रशिक्षण चलायो, कसरी हेर्नुभएको छ ?
नेकपाले अरू कम्युनिस्टलाई हामी कम्युनिस्ट नै हौं भनी देखाउन यसो गरेको हो । नेपालीमा छापिसकेको कुरालाई चिनियाँहरू आएर हामीलाई तालिम दिनुपर्छ र ? फेरि कांग्रेसले यसलाई उल्काइदियो । गान्धीजीको कुरा गर्नुहुन्छ, सीको कुरा गर्न हुन्न ? माओत्से तुङको कुरा गर्न हुन्न ? बुद्धको बारे संसारले कुरा गर्नुहुन्छ भने कन्फुसियसको विषयमा कुरै गर्न हुन्न ? अमेरिकी स्वतन्त्रता आन्दोलन हामीले पढाउन हुन्न कलेजमा ? एकदम पढाउन हुन्छ । चिनियाँ स्वतन्त्रता आन्दोलनमा अमेरिकी स्वतन्त्रता आन्दोलनको धेरै प्रभाव छ । माओत्से तुङ आफैंले यस विषयमा भन्नुभएको छ । त्यसैले संकीर्णताको पनि हद हुन्छ । बरु नेकपाका लागि यो भालुलाई पुराण सुनाएजत्तिकै हो । भ्रष्टाचारी नै भ्रष्टाचारीहरूले त्यो कहाँ सुन्छ ?
यो तालिम यताको चाहना हो कि उताको ?
नेकपाले पढाइदेऊ भन्यो, उनीहरूले पढाइदिए । चीनको चाहना छैन । यसमा सबैभन्दा ठूलो दोष नेपाली कांग्रेसको छ । चिनियाँहरूले नेपाली कांग्रेसलाई पनि बोलाउँछन् । तर कांग्रेसीहरूले एक शब्द पनि बोल्दैनन्, पढ्दैन । सँगैको छिमेकी देशसँग उनीहरूले राम्रो सम्बन्ध राख्नुपर्दैन ? के कांग्रेस दलाल होइन ? कांग्रेसकै कारण नेकपा आएको हो । अनि माओवादीहरूलाई भारतले बन्दुक दिएको होइन ? तालिम दिएको होइन ? भारतले माओवादीको काँधमा बन्दुक राखेर नेपाललाई हानेको हो । उनीहरूले नै विदेशीहरूलाई सैनिक सूत्र दिएका हुन् । अनि, माओवादी कसरी कम्युनिस्ट हो ? कम्युनिस्ट भएको भए काम गथ्र्यो, जमिन जोत्नेको गथ्र्यो । मजदुरहरूको हितमा गथ्र्यो । प्रगतिशील कर लगाउँथ्यो । अर्बौं खर्च गरे करै नलाग्ने, दुईचार लाखको काम गर्नेलाई लगाउने ? शिक्षकले कापी जाँच्नेमा कर लगाउने ? कहीं हुन्छ यस्तो कम्युनिस्ट सरकारमा ?
नेकपाचाहिँ चीनतिर ढल्किएको हो त ?
नेपाललाई दिएको सहयोग चीनले दान दिएको हो र ? नेपाललाई दान दिएपछि उनीहरू स्वर्ग जाने हो र ? छिमेकी गरिब भए भने दुःख हुन्छ । राम्रो भयो भने व्यापार पनि चल्छ । नेपालीहरू गरिब भए भने चिनियाँ उत्पादन किन्दै किन्दैनन् । नेकपालाई चिनियाँहरू पत्याउँदै पत्याउँदैनन् । राष्ट्रिय पुँजीपति वर्गको विकास नै नभएको ठाउँमा कम्युनिस्ट आन्दोलन कसरी हुन्छ ? त्यसकारण चिनियाँहरू बोल्दैनन् । चिनियाँहरू क्रान्ति निर्यात हुनेमा विश्वास गर्दैनन् ।
सत्तारुढ दलको विदेश नीति कस्तो पाउनुभएको छ ?
देशको स्वतन्त्रता र सार्वभौमिकतालाई प्राथमिकता दिएर आर्थिक नीतिलाई जोड दिनुपर्छ । तर, हाम्रो उत्पादन नै छैन भने कसरी व्यापार गर्छौं ? पहिले उत्पादन बढाउनुप¥यो । अनि मात्रै व्यापार हुन्छ । ल चीनले किन्दिन्छ, तर नेपालले के बेच्ने ? नेपालसँग बेच्नलाई मालसामान नै छैन । श्रीलंकालाई दाल दिन भारतले रोकेको छ । बंगलादेशले नेपालसँग ढुंगा मागेको छ, दिँदैन । टिम्बर मागेको छ, भारतको भन्दा बढी पैसा दिए पनि दिँदैन । नेपाली तरकारी र सुन्तला खोजेको छ, दिएको छैन । एकै दिनमा बंगलादेशको ढाका पुग्छ, भारतले बाटो दिँदैन । सरकारले यस विषयमा बार्गेनिङ गर्दैन ।
भेनेजुयला हुँदै इन्डो–प्यासिफिकसम्म आइपुग्दा नेपाल सरकारसँग अमेरिका बिच्किएजस्तो देखिन्छ । यसलाई कसरी हेरिरहनुभएको छ ?
यो भारतले ट्रिक गरेको हो । प्रचण्डलाई भारतले फसाइदिएको हो । उहाँ दिल्ली जानुभयो । त्यहाँ कसले भेनेजुयलाबारे कुरा सिकायो । भेनेजुयलाको कुरा गर्नेबित्तिकै अमेरिका रिसायो, परराष्ट्रमन्त्रीलाई अमेरिका पठाएर सही गराइदियो । यो त ज्ञानेन्द्रबहादुर कार्की अर्थमन्त्री छँदै हस्ताक्षर भइसकेको रहेछ । अहिले नेकपालाई पनि सही गराएको मात्रै हो । रिसाउन दिएर न बोलाएको हो, यो भारतको ट्रिक हो ।
आऊँ, तपाईंकै पार्टीतिर । अरूको आलोचना गर्नुहुन्छ, नेमकिपामा पृथकता के छ ?
हामी नेकपा र कांग्रेसबाट नकारात्मक शिक्षा लिन्छौं । म उनीहरूका कार्यकर्ताहरूलाई भन्छु, ‘चुनावमा मेरो पार्टीलाई मद्दत गर्नुप¥यो है ।’ उनीहरू सोध्छन्, ‘के पाउँछु दाइ ? ’ अरूले ठेक्का दिन्छु, जागिर दिन्छु, पैसा दिन्छु, छात्रवृत्ति दिन्छु भन्छन् । कार्यकर्तालाई राजनीतिक सिद्धान्तले तालिम गर्ने हो कि पैसाको लोभ देखाउने हो ? गलत यहीं भयो । हामी त्यसो गर्दैनौं।
नेमकिपाचाहिँ खास कम्युनिस्ट हो ?
हामी आफूलाई कम्युनिस्ट हौं, माक्र्सवादी, लेनिनवादी, माओत्से तुङ विचारधारा मान्छौं भनेर खुलेआम भन्छौं ।
भनेपछि कम्युनिस्टको पूरै चरित्र यसमा छ ?
अँ, हामी त्यही भन्छौं ।
भन्छौं कि खासमा छ ?
छ, हामीमा छ, किन छैन ? बरु के छैन, त्यो भन्नुहोस् । (लामो हाँसो)
यसको आकार देशव्यापी हुन नसक्नुको कारण नेपालमा कम्युनिस्ट सान्दर्भिक नभएर हो ?
होइन । नबुझेर र हामीले बुझाउन नसकेर हो । अर्को कुरा, हाम्रो देश विभिन्न जातजाति र भाषाभाषीको हो । बहुमत बाहुन–क्षेत्रीको छ । तर, अपवादबाहेक क्षेत्री–बाहुनले अरू जातका नेताहरूलाई मान्दैनन् । हिसाब गरेर हेर्नुस् ।
तर नेमकिपा त जातीय पार्टी होइन ?
एकदम होइन । कम्युनिस्ट पार्टी हो ।
अनि किन आकार लिन सकेन ?
अरूले नेमकिपा जातीय पार्टी भनेर प्रचार गरे÷गराए । हाम्रा विरोधीहरूले नेमकिपालाई नेवार पार्टी, ज्यापू पार्टी भन्छन् । नेमकिपा मजदुर किसानहरूको पार्टी हो । यो गरिब वर्गको पार्टी हो । हामीलाई गरिब किसानलाई हेर्छ भनेरै विरोध गर्छन् । जमिनदारहरूले आफ्नो जग्गा किसानलाई आधा दिनुपर्ने भएकाले पनि नेमकिपाको विरोध गर्छन् । मलाईसमेत जुन कूलमा जन्म्यो, त्यहीं कूलमा आगो लगायो भनी विरोध गर्छन् । यो वर्ग संघर्ष हो ।
तर, त्यो संघर्ष साँघुरिँदै गयो नि ?
हामी जातको कुरा गर्दैनौं । भाषाको कुरा गर्दैनौं । जाँडरक्सी खुवाउँदैनौं । पैसा दिँदैनौं । जहिले बुझ्छ, तहिले गर्ने हो । हामीले जे बीउ रोप्यौं, त्यहीं फल्छ । जात, भाषा, साम्प्रदायिकताका हामी विरोधी हौं । त्यसैले हामीले सदनमा प्रस्ताव राख्यौं, जातका आधारमा पार्टीहरूलाई स्वीकृति दिन हुन्न । भाषाका आधारमा, धर्मका आधारमा र क्षेत्रीय सम्पद्रायका आधारमा पार्टीलाई स्वीकृति दिनु हुन्न । त्यसपछि झन् मधेसी दल बनेर आयो । हामीले जे–जे भन्यौं, त्यसको ठीक उल्टो काम भइरहेको छ । उनीहरूले के बुझे होलान् भने हामीले भनेजस्तो नगरे कम्युनिस्ट बढ्छ कि क्या हो ?
अब पार्टीको दीर्घकालीन रणनीति के छ ?
गाउँगाउँमा जहाँ दलित, पीडित छन् ती ठाउँमा तल्लो तहदेखि काम गर्ने पार्टीको दीर्घकालीन रणनीति हो । धनीहरूलाई त हामी पार्टी सदस्यता नै दिँदै दिन्नौं । जस्तै– जुम्लामा हाम्रो मत किन घटिरहेको छ भन्दा हाम्रा कार्यकर्ता दुःख गरेर घरघर गए । एमालेहरूले मोबाइल बाँडेछन् । जताततै हेलो–हेलो गर्छन् । अर्को आएर भटाभट टर्चलाइट बाँडेछ, पैसा बाँडेछ । त्यति पैसा त जुम्लामा कसैले देखेकै छैन रहेछ । सबै मान्छेले सबै कुरा बुझेको हुँदैन । समय लाग्छ । फेरि चुनावबाट जितेर समाजवाद आउँछ भने पनि हामी पत्याउँदैनौं ।
चुनावमा भागचाहिँ किन लिइरहनुहुन्छ ?
प्रचारका लागि चुनावको प्रयोग गरेको हो । पुँजीवादी व्यवस्थामा दुई राजनीतिक अवस्थामा जनता सडकमा आउँछन् । एउटा आमहडतालको आन्दोलनका बेला र अर्को चुनावका बेलामा । चुनावमा कांग्रेसको आलोचना गर्न हाम्रो उम्मेदवार नभई त हुँदैन । नेमकिपा सानो पार्टी, ज्यापू पार्टी, भक्तपुरे पार्टी केके भन्छन् तिनीहरू । हामी पनि खण्डन गर्छौं, तर झगडा हुँदैन । हाम्रो उम्मेदवार छैन भने मारपिट भइहाल्छ ।
नेमकिपालाई राजावादी कम्युनिस्ट पनि भन्छन्, किन होला ?
बुझ्दै नबुझेपछि केको राजावादी ? त्यसको एउटा कारण छ । राजाले भूमिसुधार लागू गरे । कति कम्युनिस्टले राजाको भूमिसुधारको विरोध गरे । तर, त्यसले किसानलाई मोहीयानी हक दियो । यसअघि धानबालीमा किसानले चार भागको एक भाग मात्रै पाउँथे । जमिनदारले कामै नगरी तीन भाग पाउँथे । भूमिसुधारले त्यसमा आधा गरिदियो । गहुँको बाली तिर्नै परेन । पहिले आधा थियो । साँवाभन्दा बढी ब्याज छ भने तिर्नुपरेन । पार्टीले आधा मागेको हो, तर आधाभन्दा बढी दियो । हामीले त्यसको समर्थन ग¥यौं । त्यसैले राजावादी भनिदिए ।
विप्लवहरूसँग अहिले तपाईंको सम्पर्क छ कि छैन ?
दुई वर्षअघि विप्लवहरूसँग एकदुई चोटि कुरा भएको थियो । त्यसयता भएको छैन ।
विप्लवको जस्तो भूमिगत राजनीतिलाई कुन रूपमा हेर्नुहुन्छ ?
उहाँहरू पहिले माओवादी नै हो । उहाँहरूका मनमा धेरै हडताल भएपछि छिटो क्रान्ति हुन्छ भन्ने दृष्टिकोण छ । कलकारखाना नभएको नेपालमा हडताल गर्ने भनेको सहर बन्द गर्ने मात्रै हुन्छ । अब मजदुर नै नभएको ठाउँमा मजदुरको हकहित के हुन्छ ? खालि व्यापार बन्द गर्ने, सबैलाई दिक्क पार्ने जस्तोमात्रै भयो । हाम्रो परिस्थिति, युरोप र रूसी क्रान्तिको धेरै फरक छ । हडताल गर्नु भनेको पुँजीपति वर्गलाई नोक्सान गर्न हो । यहाँ त साधारण जनतालाई मात्रै दुःख हुन्छ ।
सशस्त्र युद्ध नि ?
त्यो पनि जनताले बुझ्नुप¥यो, केका निम्ति युद्ध ? माओवादीको जनयुद्ध त पैसा दिएर गरिएको हो । क्रान्तिको कुरा पनि गरियो, पैसा पनि दिइयो । भारतले पैसा दियो । चीनमा पनि युद्धैयुद्धले जनता आजित भएका थिए । फेरि क्रान्ति गर्नेभन्दा उनीहरूले किन गर्ने भने । उनीहरूले क्रान्तिलाई पनि युद्ध माने । त्यसमा शर्त राखियो जग्गा दिने । त्यसैले जग्गा जोत्नेको सिद्धान्त ल्यायो । त्यही आधारमा उनीहरू अघि बढे । किसान क्रान्ति भयो । नेपालमा यस्तो गरेकै छैन । किसानको कुरै उठाउँदैनन् । देख्नुभएको छ ? छैन । बीपी कोइरालाको रचनामा बरु जसको जोत उसको पोत भन्ने छ । तर त्यो पढाउँदै पढाउँदैनन् ।
नेकपाको सरकारले विप्लवलाई प्रतिबन्ध किन लगायो ?
ड्याङडुङ गरियो, त्यसैले । कसैले यो भारतले गराएको भन्छन् । कति सत्य हो, हामीलाई थाहा छैन । प्रचण्डहरूको भित्रभित्र त्यही भन्ने छ । उहाँहरूलाई जसरी गरायो, विप्लवलाई पनि त्यसरी नै गरायो भन्ने बुझाइ हुन सक्छ ।
तपाईंले पहिले संघीयताको खुब विरोध गर्नुभयो, अहिले संघीयता कार्यान्वयनमा आइसक्यो । कुन रूपमा देखिरहनुभएको छ ?
हामीले सैद्धान्तिक रूपमा भनेका हौं । विकेन्द्रीकरण र स्वायत्तता दिने हो भने संघीयता आवश्यक छैन । देशको विकटता हेरेर यो भनेका थियौं । त्यो अरूलाई मान्य भएन । त्यसपछि संघीयता आयो । अब यसलाई कसरी जोगाउने ? कसरी यसबाट बहुमत जनताको हित गर्ने ? त्यतातिर हामीले ध्यान दियौं । विरोधमात्रै गरेर के गर्ने ? अहिले राजधानीसमेत तोक्न सकेनन्।
कसरी जोगाउने त ?
यसका लागि राजनीतिक संस्कार चाहिन्छ । जातजातिको कुरा गरेर हुँदैन । जातले विभाजन गरिदिन्छ । चेतनाको स्तर नभएका ठाउँमा जातको कुरा गर्दिन्छन् ।
मुख्यमन्त्रीहरूले नै केन्द्रले हामीलाई अधिकार दिएन भनी गुनासो गरिरहेका छन् नि ?
त्यसैले नेताहरूले जे पायो त्यहीं बोल्न भएन । गाउँ–गाउँमा सिंहदरबार पठाउने भनेपछि सिंहदरबार माग्दैनन् जनताले ? यो त प्रचण्डजीले दिन्छु भनेकै हो नि । दिन्छु भनेपछि माग्दैनन् ? अब व्यवस्थित गर्नुपर्छ । यो–यो अधिकार प्रदेशलाई दिने र यो–यो अधिकार स्थानीय तहलाई दिने भनेर स्पष्ट भन्नुपर्छ ।
राजावादीहरू सल्बलाएको नेताहरू नै बताउन थालेका छन्, खास के हो ?
राजा फर्के पनि अब चल्दैन । जस्तै– अफगानिस्तानमा राजालाई ल्याउन खोजियो, तर उनी अब म बस्दिनँ भनेर फर्के । ठूलो भएपछि केटाकेटीको लुगा लगाउँछु भनेर कहाँ ठीक हुन्छ ? अब सारा पार्टी लागेर पनि नसक्ने अवस्थामा राजाले सक्छन् ?
नेपाली राजनीतिमा तेस्रो शक्ति छ कि छैन, जसले जनताले विश्वास गर्न सकोस् ?
अब तेस्रो शक्ति आउँछ को ? राजा आए पनि त्यस्तै छ । गुण्डैगुण्डा छ । पहिलेकै माफिया, सबै मण्डलेहरू छन् । नयाँ पार्टी जन्मिनलाई र अगाडि बढ्नलाई नेमकिपा नै ४५ वर्ष भयो । अवस्था यही हो । विदेशको पैसाले पार्टी जन्मिए विदेशी प्रभाव आउँछ । त्यसकारण अहिलेकैमा सबैभन्दा राम्रो भनेको जो सत्तामा छन्, जो ठूलाठूला एवं मुख्य पार्टी छन्, तिनीहरू नै नैतिक रूपले आउनुपर्छ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
