‘‘द वायर’ अनलाइन पत्रिका र रट्लेज बुक्समा सम्पादकीय टीममा रहेर काम गरेका दिनेश काफ्ले हाल नयाँ दिल्लीमा बस्छन् । जवाहरलाल नेहरू विश्वविद्यालयबाट अङ्ग्रेजी साहित्यमा विद्यावारिधि गरेका काफ्ले ‘द काठमान्डु पोस्ट’मा स्तम्भ लेख्छन्। उनी सिर्जनात्मक-आलोचनात्मक लेखन त गर्छन् नै, तर उनको मूल पहिचान बनेको छ- अनुवादकको। बेन्यामिनको ‘गोट डेज’ उपन्यासलाई ‘खबुज’ नाममा नेपाली रूपान्तरण गरेका काफ्ले नेपाल आएका बेला उनको फुर्सदमा फुर्सदका पाठकका लागि गरिएको फुर्सद-वार्ता :
कत्तिको फुर्सदमा हुनुहुन्छ ?
कामको चापाचाप छ । तर १०-५ को नोकरी नभएकाले चाहिएको बेला फुर्सद निस्कन्छ ।
चापाचाप भन्नुभयो, के-केमा व्यस्त हुनुहुन्छ र ?
अनुवाद, सम्पादन, स्तम्भलेखन, यस्तै-यस्तै ।
फुर्सदमा के गर्नुहुन्छ नि ?
नेटफ्लिक्स र अमेजन प्राइममा ‘क्राइम सिरिज’ र
‘स्ट्यान्ड अप कमेडी’ हेर्छु । युट्युबमा नयाँ नयाँ रेसिपी हेर्दै खाना पकाउन सिक्छु । फुर्सदमा किताब भने पढ्दिनँ । किनभने, कामकै सिलसिलामा राम्रा-नराम्रा किताब पढ्दा पढ्दै आजित भइसकेको हुन्छु ।
पछिल्लो पटक कुन किताब पढ्नुभयो ?
नयनतारा सेघलको उपन्यासिका ‘द फेट अफ द बटरफ्लाइज’ पढेँ ।
मन पर्यो ?
परेन ।
किन त ?
सुस्त कथानक र कमजोर पात्र निर्माण । वर्तमान भारतमा भइरहेका हत्या, हिंसा, बलात्कार, धार्मिक द्वन्द्व आदिमा आधारित कथावस्तु समसामयिक त छ, तर यी कुरा समाचारमै पढिराखिएको छ । समाचारमा पनि त्यही कुरा, उपन्यासमा पनि त्यही कुरा कसरी पढ्नु ? आजको समयको सही औपन्यासिक चित्रण अबको दश वर्षपछि मात्र आउला, जब यो समयतर्फ फर्की हेरेर ‘पूरा कथा’ भन्न सकिएला । पत्रकारिताको भाषामा ‘डेवलपिङ स्टोरी’ भनिने तात्तातो विषयमाथि लेखिएको उपन्यास अपूरो जस्तो लाग्यो ।
समय खेर फाले जस्तो लाग्यो ?
लागेन । मन पर्ने किसिमका किताब मात्र पढिन्छ भन्ने होइन ।
तपाईंको सिरानीमा किताब ?
हिन्दी÷उर्दू कविता सङ्ग्रह छन् । मलाई बेला-बेला मुक्तिबोधको ‘चाँद का मुँह टेढा है’ र फैजको ‘और भी दुख है जमाने में मोहब्बत के सिवा’ कविता पढिराख्नु पर्छ ।
हातमा भएको किताब ?
जेम्स वुडको ‘द फन स्टफ एन्ड अदर एसेज’ । पुस्तक समीक्षा र व्यक्तिचित्रहरूको सँगालो हो । वुडका समीक्षाहरू ‘द न्यु योर्कर’मा पढिरहेकै हुन्छु, तर यसमा अलि पुराना र अन्तै प्रकाशित प्रबन्धहरू पनि संकलित रहेछन् ।
थाती राखेको किताब ?
पढ्दापढ्दै यत्तिकै छोडेका किताब धेरै छन् । कतिपय उपन्यासका अन्तिम दस-बीस पन्ना नपढी छाडिदिन्छु ताकि कथानक अपूरै रहिरहोस् । सलमान रुस्दीको ‘मिडनाइटस चिल्ड्रेन’ र अरुन्धती रोयको ‘द गड अफ स्मल थिङ्स’ यसरी नै थाती राखेको छु ।
धेरै पल्ट पढेको किताब ?
‘शिरीषको फूल’ । पुरानो प्रेम पत्रजस्तै छ यो किताब- जति पटक पढे पनि नयाँ-नयाँ अर्थ खुल्दै जाने ।
पहिलो (बच्चाको) किताब ?
बच्चामा त गुच्चा मात्र खेलियो नि ! रामायण र महाभारतका कथा भने बुवाबाट सानैमा सुनेँ । कक्षा ६ मा हुँदा विद्यालयको पुस्तकालयबाट अर्नेस्ट हेमिङेको ‘द ओल्ड म्यान एन्ड द सी’ लगेर पढेको थिएँ, केही बुझेको भए मरिजाऊँ । पाठ्यक्रम बाहिरको किताब ध्यान दिएर, बुझेर पढ्न थालेको त क्याम्पस गएपछि मात्र हो ।
धेरैपल्ट उपहार दिएको किताब ?
तखतामा बुद्धिसागरको ‘कर्नाली ब्लुज’का छ-सात प्रति थिए । एउटै किताबको धेरै प्रति देखेपछि साथीभाइले एक-एक प्रति उठाएर ‘तपाईंको तर्फबाट उपहार भयो है’ भन्दै लगे ।
त्यही मेसोमा लेखकको हस्ताक्षरसहितको प्रति कुन चाहिँले लगेछ, लगेछ ।
धेरैपल्ट उपहार पाएको किताब ?
दोहोर्याएर किताब उपहार खासै पाएको छैन । हामीकहाँ किताब उपहार दिने उस्तो चलन नै कहाँ छ र ! कसैकसैले चाहिँ समीक्षाका लागि एउटै किताब बारम्बार पठाइरहन्छन् ।
पढ्न मन लागेर नपाएको किताब ?
एडवर्ड सइदको ‘ह्युमनिज्म एन्ड डेमोक्र्याटिक क्रिटिसिज्म’ केही समयदेखि पढ्न खोजिरहेको छु । खोजेको बेला पुस्तकालयमा भेटिँदैन, आफैँ किन्नलाई गच्छेले भ्याएको छैन ।
पुस्तक प्रायः कहाँ किन्नुहुन्छ ?
पहिले-पहिले दिल्लीको दरियागंजमा आइतबारे हाटमा पाँच भारुमा डिटेक्टिव क्राइम उपन्यास र दस भारुमा क्लासिक उपन्यास किन्थें । अहिले सुरक्षा र ट्राफिक जामको हवाला दिएर त्यो बजार अन्तै सारिएको छ । पायक नपर्ने हुनाले म त्यता गएको छैन । दिल्लीका कतिपय पुराना किताब पसल पनि बजारको प्रकृति फेरिएसँगै बन्द भएसके । अहिले किताब अमेजन डट कमबाट मगाउँछु ।
कुन समय धेरै किताब पढ्नुभयो ?
विश्वविद्यालयमा छँदा धेरै किताब सर्सर्ती पाना पल्टाउँदै ‘कर्सरी रिडिङ’ गरें । हिजोआज आफ्नो रुचिको किताब अलि गहन रूपले दोहोर्याई-तेहर्याई पढ्छु । बुझाइका हिसाबले आजभोलिको पढाइ कम भए पनि धेरै मान्नुपर्ला ।
मन परेको पुस्तकालय ?
जेएनयूको केन्द्रीय पुस्तकालय आफ्नो घर जस्तै प्रिय लाग्छ । त्यो पुस्तकालय चौबिसै घण्टा खुल्छ । त्यहाँ विद्यार्थीहरू रात-बिरात पढिरहेका, चिया पिइरहेका, सैद्धान्तिक बहसमा भिडिरहेका, प्रेमिल गफ गरिरहेका भेटिन्छन् । त्यस पुस्तकालयको एक फरक ‘लय’ छ । विश्वविद्यालय छोडेपछि मैले सबैभन्दा ‘मिस’ गर्ने त्यही पुस्तकालय हो । नेपाल आउँदा प्रायः पढ्न, गफ सुन्न जाने ठाउँ चाहिँ मार्टिन चौतारी हो । त्यहाँ मिडिया र समाजविज्ञानका किताबको राम्रो संग्रह छ ।
पढिसकेपछि प्रतिक्रिया लेख्न मन लाग्छ ?
कहिलेकाहीँ मन परेको किताबको समीक्षा लेख्छु । मन नपरेको किताब अरूले देख्ने गरी मिल्काइदिन्छु, त्यसमा आफ्नो शब्द खर्च गर्दिनँ ।
समीक्षा पढ्दा कस्तो लाग्छ ?
कसले कसलाई भित्तामा पुग्ने गरी ठोक्यो वा कसले कसको हनुमानगिरी गर्यो भन्ने थाहा पाउन नेपाली पत्रिकाका शनिबारीय परिशिष्टांकमा छापिने समीक्षा पढ्छु । चिया गफका लागि यस्ता कुरा थाहा पाइराख्नु पर्छ । समीक्षाकै भरमा किताब किनी चाहिँ हाल्दिनँ ।
पढिसकेपछि राम्रो लागेको किताबबारे भन्न खसखस लाग्दैन ? के गर्नुहुन्छ ?
त्यस्ता किताब त साथीभाइलाई उपहारै दिन्छु । ‘द पेरिस रिभ्यु’को अन्तर्वार्ताको सँगालो र गोरख पाण्डेयको कविता संग्रह पछिल्लो समय एकदमै मन परेका किताब हुन् । यसपालि काठमान्डु आउँदा एक जना नजिकको साथीलाई उपहार दिएँ ।
पढ्दै गर्दा मन परेको÷नपरेको कुरा अन्डरलाइन गर्ने, केरमेट गर्ने, पन्ना दोबार्ने बानी छ कि ?
पहिले पहिले पहिलो पृष्ठमा हस्ताक्षर गरेर मुन्तिर मिति लेख्थेँ । अहिले त्यसो गर्दिनँ । अन्डरलाइन गर्ने, केरमेट गर्ने, पन्ना दोबार्ने त कुरै छैन । त्यसैले मेरो तखताका किताबमध्ये कुन पढिसकेको हो र कुन पढ्न बाँकी हो भन्ने छुट्याउन सकिँदैन ।
अनि, किताबमा गाता हाल्ने बानी नि ?
पहिलेपहिले धेरै हालियो । राजीव गान्धीको हत्याको शृंखलाबद्ध चित्रण गरिएको ‘सरस सलील’ पत्रिका बुबाले संग्रहका लागि ल्याउनुभएको थियो । क्षत-विक्षत शरीर र विध्वंसका तस्बीर र चित्रले किन आकर्षण गरेछन् कुन्नि, बीचबाट पन्ना उप्काउँदै मैले र दिदीले किताबमा गाता हालेछौं । बुबाले अझै पनि त्यो कुरा निकालिरहनुहुन्छ ।
कहाँ र कति बेला पढ्न मन पराउनुहुन्छ ?
अफिस जाँदा-आउँदा मेट्रोमा एक-एक घण्टा पढ्थें । अहिलेत जहाँ मिल्यो त्यहीँ पढ्छु । हिउँदमा घर जाँदा चाहिँ बार्दलीमा बसेर पहार ताप्दै, सुन्तला खाँदै उपन्यास पढ्न रुचाउँछु ।
यहाँसँग भएको दुर्लभ जर्नल/पुस्तक ?
‘न्यू योर्कर’ पत्रिकाको सन् १९५० को दशकमा छापिएका कथाहरूको सँगालो छ, जुन मैले दिल्लीको एउटा सेकन्ड ह्यान्ड पसलमा पचास भारुमा किनेको थिएँ । एडमन्ड विल्सनको १९४८मा छापिएको प्रबन्ध संकलन ‘ट्रिपल थिंकर्स’ असी भारुमा बैंगलोरको ब्लसम्स नामको प्रख्यात सेकन्ड ह्यान्ड पसलमा किनेको थिएँ । ती दुवै किताब पुरानो संस्करणका हुन् । ती अहिले नयाँ संस्करणमा पाइन्छन्, तर क्लासिक किताबको पहिलो संस्करण संकलन गर्न पाउनुको मज्जा अर्कै छ ।
राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारी, प्रधानमन्त्री खड्गप्रसाद शर्मा ओली, नेकपाका ‘कार्यकारी अध्यक्ष’ पुष्पकमल दाहाल र प्रमुख प्रतिपक्षी दलका नेता शेरबहादुर देउवालाई कुन पुस्तक सिफारिस गर्नुहुन्छ ?
किताबमा कर लगाउने र करको विरोध नगर्नेहरूलाई म कुनै किताब सिफारिस गर्दिनँ ।
किनेको सबैभन्दा महँगो पुस्तक ?
धेरै महँगो किताब किन्न सक्दिनँ । एउटै किताबमा तीन हजार रुपैयाँ भन्दा बढी खर्च गरेको पनि छैन । महँगा किताब त पुस्तकालयले किनिदिनुपर्छ । पुस्तकालयलाई राज्यले यथेष्ट स्रोत उपलब्ध गराउनुपर्छ ।
पठन रोजाइमा कुन विधा ?
आख्यान र साहित्यिक गैर-आख्यान । प्रतिरोधका कविता सुन्न मन पर्छ, बासी विम्ब ठुसठुसाउने प्रेम कविता सुन्ने-पढ्ने धैर्य छैन ।
पढ्न नपरे हुन्थ्यो भन्ने पनि छ कि ?
हिजोआज नेपालमा छापिने आत्मकथामा मलाई कत्ति पनि रुचि छैन ।
के कहिल्यै कुनै किताब चोर्नुभएको छ ?
चोरेकै त छैन, तर किताब लिएर बेलैमा फिर्ता नगर्नेमा म पनि पर्छु ।
पढिसकेका किताब कसरी व्यवस्थापन गर्नुहुन्छ ? तपाईंका किताब त छरिएका छन् नि हैन र ?
दिल्लीमा भएका धेरै किताब अस्ति भर्खरै बडो कष्ट झेलेर स्याङ्जा पुर्याएँ । गाउँघरतिर हिजोआज सिकर्मी पाइँदैनन्, त्यसैले तखता बनाउन नसकेर डब्बामा बन्द गरेर राखेको छु ।
किताब मनमनै पढ्नुहुन्छ कि सस्वर ?
कविता भाका हालेर । अरू मनमनै ।
कुन लेखक भेट्न चाहनुहुन्छ ?
डेविड फोस्टर वालेस र हन्टर एस थम्पसनलाई भेट्न पाएको भए कस्तो हुँदो हो जस्तो लाग्छ । तर ती दुबैजना मरिसके । उनीहरू मरिसकेका भएरै भेट्ने मन लागेको होला । मन पर्ने लेखक वोले सोयिन्कालाई दश वर्ष पहिले जयपुर लिटरेचर फेस्टिवलमा भेटेको थिएँ । भीडभाडमा खासै गफ गर्न पाइएन, हाइ-बाइ मात्र भयो । फास्स न फुस्स हुँदो रहेछ सेलिब्रिटी लेखकसँगको भेट ।
तपाईंले लेख्न चाहिरहेको पुस्तक ?
के लेख्ने भन्ने निक्र्यौल भएको भए त म त्यही किताब लेखिरहेको हुन्थें नि !
तपाईंले अनुवाद गरिरहेको पुस्तक ?
नयनराज पाण्डेको ‘उलार’ अनुवाद गरेर प्रकाशकलाई बुझाएको छु ।
उताबाट यता र यताबाट उता अनुवाद गर्न चाहिरहेको पुस्तक ?
टोनी मरिसनको ‘बिलवेड’ नेपालीमा अनुवाद गर्न मन छ । खगेन्द्र संग्रौलाका लेख पढ्दा अङ्ग्रेजीमा अनुवाद गरूँ-गरूँ लाग्छ, तर उनको भाषाको मिठास र मौलिकता उतार्न एकदम गाह्रो छ ।
आफूले पढेका दुई अनूदित पुस्तक सिफारिस गर्न सक्नुहुन्छ ?
डेविड ग्रसम्यानले हिब्रुमा लेखेको र जेसिका कोहेनले अंग्रेजीमा अनुवाद गरेको उपन्यास ‘अ हर्स वक्स इन्टु अ बार’, र सचिन कुण्डलकरले मराठीमा लेखेको र जेरी पिन्टोले अंग्रेजीमा अनुवाद गरेको उपन्यास ‘कोबल्ट ब्लु’ ।
हाम्रो अनुवादमा भइरहेको गल्ती के हो ?
अनुवाद नेपाली साहित्य र विश्व साहित्यबीचको पुल हो भनेर सिद्धान्त फलाकिरहन्छौं, तर अनुवादरूपी पुल चाहिँ पप्पु कन्स्ट्रक्सनको जस्तो बनाउँछौं । बरु थोरै बनाऔं, ढिलो बनाऔं, तर भास्सिने पुल नबनाऔं ।
किताबबारे कुनै एउटा रोचक घटना ?
करीब दश वर्ष अघि पोखराबाट काठमान्डु बस यात्रामा खालेद होसेनीको ‘द काइट रनर’ पढ्दै थिएँ । अमरसिंह चोकबाट सेतो टिसर्ट र नीलो जिन्स लगाएकी युवती चढिन् र मसँगैको सीटमा बसिन् । गगनगौंडातिर पुग्दा उनले सोधिन्, ‘कुन किताब पढ्दै ?’ मैले किताब देखाएँ । ‘राम्रो छ,’ उनले भनिन् । म बडो ‘इम्प्रेस्ड’ भएँ । अनि सुरु भयो परिचय र गफ । उनी परिछन्, स्याङ्जाली । मुग्लिन पुग्दा-नपुग्दै उनले त्यो किताब पढेकै रहिनछिन् भन्ने चाल पाइसकेको थिएँ । तरस्याङ्जाली सुन्तलाभन्दा रसिला थिए उनका गफ । काठमान्डुसम्मै गफिएँ । पचास पेजतिर पुगेर थाती राखेको त्यो किताब अझै पढिसिध्याएको छैन । अस्ति भर्खर फेसबुकमा ‘रिमेम्बर मी ?’ भनेर सन्देश पठाएकी थिइन् । किन बिर्सनु नि ! कुनै दिन भेट भयो भने त्यो अपूरो किताब उनैलाई दिएर भन्छु, ‘यसपालि चाहिँ पढेरै भनिदेऊ, यो किताब राम्रो छ कि छैन ?’
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
