चीन र ताइवानबीच युद्ध भयो भने के हुन्छ ?

यो हप्ता, पाँच चिनियाँ लडाकू विमानले पुन ताइवान सीमामा घुसपैठ गरे। गत वर्ष ठूलो संख्यामा चिनियाँ लडाकु विमानले ताइवानी आकाशमा घुसपैठ गरेका थिए। यो वर्ष पनि पन्ध्र दिनभित्र नौ पटक ताइवानको आकाशमा घुसपैठ भएको छ। यी घुसपैठका कारण चीन र ताइवानबीच तनाव बढ्दै गएको छ ।  

विवादको चुरो 'ताइवानलाई चीनमा विलय गर्ने' चिनिया लक्ष्य हो। चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङले 'ताइवान निश्चित रुपमा चीनमा पुनर्एकीकरण हुने' बताएका छन्। यो लक्ष्य हासिल गर्न बल प्रयोगको सम्भावनालाई सीले अस्वीकार गरेका छैनन्।

ताइवानको विषयमा विवाद किन छ?

ताइवान आफ्नो एक प्रान्त रहेको र एक दिन फेरि यो चीनको हिस्सा बन्नेछ भन्ने चीनको विश्वास छ। अर्कोतर्फ, ताइवानले आफूलाई स्वतन्त्र राष्ट्र ठान्छ। ताइवान दक्षिणपूर्वी चीनको तटबाट करिब १०० माइल टाढा अवस्थित एउटा टापु हो। यसको आफ्नै संविधान छ र जनताद्वारा निर्वाचित सरकारको शासन छ। 

यो ती टापु श्रृंखलामा अवस्थित छ, जसमा धेरै अमेरिकी समर्थक देशहरू अवस्थित छन्। यी अमेरिकाको विदेश नीतिका लागि धेरै महत्त्वपूर्ण छन्। धेरै पश्चिमी विज्ञहरूको विचारमा यदि चीनले ताइवानलाई कब्जा गर्यो भने पश्चिमी प्रशान्त महासागरमा आफ्नो प्रभुत्व स्थापित गर्न सक्षम हुनेछ। त्यसपछि गुआम र हवाई टापुमा रहेको अमेरिकी सैन्य अड्डा पनि जोखिममा पर्न सक्छ । तर, चीनले आफ्नो नियत पूर्णतया शान्तिपूर्ण रहेको दाबी गरेको छ ।

ताइवान चीनबाट कसरी अलग भयो?

ताइवान र चीनबीच दुरी करीब दोस्रो विश्वयुद्धपछि सुरु भएको थियो । त्यसबेला चीनको मुख्य भूमिमा रहेको चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टी त्यहाँको सत्तारुढ राष्ट्रवादी पार्टी (कुओमिन्ताङ)सँग लडिरहेको थियो। सन् १९४९ मा माओत्से तुङको नेतृत्वमा रहेको चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीले राजधानी बेइजिङमाथि कब्जा जमायो ।

त्यस पछि, कुओमिन्ताङ समर्थकहरू मुख्य भूमि चीन छोडेर ताइवानको दक्षिणपश्चिमी टापुमा गए। त्यस यता कुओमिन्ताङ ताइवानको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण पार्टी रहँदै आएको छ। ताइवानको इतिहासको अधिकांश समय कुओमिन्ताङ पार्टीले शासन गरेको छ। 

हाल विश्वका १३ देश मात्रै ताइवानलाई छुट्टै र सार्वभौमसत्ता सम्पन्न देश मान्छन्। ताइवानलाई मान्यता नदिनका लागि अन्य देशहरूमा चीनको धेरै कूटनीतिक दबाब छ। अन्य देशले ताइवानलाई मान्यता दिने काम नगर्न पनि चीनको प्रयास छ । ताइवानका रक्षामन्त्रीले चीनसँगको सम्बन्ध विगत ४० वर्षमा सबैभन्दा खराब चरणबाट गुज्रिरहेको बताएका छन् ।

के ताइवानले चीनबाट आफ्नो रक्षा गर्न सक्षम छ?

चीनले सैन्यविधि बाहेक अन्य उपायमार्फत पनि ताइवानलाई पुन: एकीकरण गर्न सक्छ। यसबाट दुई देशबीचको आर्थिक सम्बन्धलाई मजबुत बनाउन सकिन्छ । तर यदि दुई देशबीच लडाइँ भयो भने ताइवानको सैन्य शक्ति चीनको अगाडि कमजोर साबित हुनेछ ।

चीनको सेनामा हुने वार्षिक खर्च अमेरिकापछि विश्वमा सबैभन्दा बढी छ। यसको सैन्य शक्ति एकदम विशाल छ। चाहे मिसाइल टेक्नोलोजी होस् वा नौसेना वा वायु सेना सबैमा चीन बलियो छ। साइबर आक्रमण गर्न चीनसँग प्रतिस्पर्धा गर्ने कुरा थोरै देशको मात्र हो।

इन्टरनेशनल इन्स्टिच्युट अफ स्ट्राटेजिक स्टडीज (आइआइएसएस) का अनुसार चीनमा २०.३५ लाख सक्रिय सैनिक छन् । उता ताइवानमा १.६३ लाख सक्रिय सैनिक मात्र छन्। अर्थात सैन्य मामिलामा चीनको शक्ति ताइवानको भन्दा १२ गुणा बढी छ।

पश्चिमा देशका धेरै विज्ञहरूका अनुसार दुई देशबीच आमनेसामने भिडन्त भएमा ताइवानले चीनको आक्रमणलाई सुस्त बनाउन धेरै माध्यम उपयोगमा ल्याउन सक्छ। उसले आफूलाई हतियार बेच्ने अमेरिकाबाट सहयोग लिन सक्छ। 

तर ताइवानसम्बन्धमा अमेरिकाको औपचारिक नीति ‘कूटनीतिक अस्पष्टता’ रहेको छ। अर्को शब्दमा, अमेरिकाले जानाजानी आक्रमणको अवस्थामा ताइवानलाई के र कसरी मद्दत गर्ने भन्ने बारे आफ्नो नीति स्पष्ट गर्दैन।

कूटनीतिक रूपमा, चीनले हाल 'एक चीन नीति' लाई समर्थन गर्दछ। यसको अर्थ बेइजिङ सरकार वास्तविक चीनको प्रतिनिधि हो भन्ने अमेरिकाको आधिकारिक लाइन हो। यसको औपचारिक सम्बन्ध ताइवानसँग भन्दा पनि चीनसँग छ।

अवस्था बिग्रंदै गएको हो ?

२०२१ मा, चीनले वायु रक्षा क्षेत्रमा आफ्ना लडाकु विमानहरू पठाएर ताइवानलाई दबाब दिइरहेको देखियो। देशको वायु रक्षा क्षेत्र भनेको देशको सुरक्षाका लागि विदेशी विमानको पहिचान गरेर तीमाथी निगरानी र नियन्त्रण गर्ने क्षेत्र हो। अक्टोबर २०२१ को एकै दिन ५६ चिनियाँ विमानहरूले ताइवानको क्षेत्रमा प्रवेश गरेको रिपोर्ट गरिएको थियो।

ताइवान संसारको लागि किन महत्त्वपूर्ण छ?

ताइवानको अर्थतन्त्रको विश्वको अर्थतन्त्रमा धेरै महत्व छ। फोन, ल्यापटप, घडी र गेमिङ उपकरणहरू जस्ता दैनिक उपयोग हुने इलेक्ट्रोनिक ग्याजेटहरूमा प्रयोग हुने अधिकांश चिपहरू ताइवानमा बन्छन्।

ताइवान अहिले विश्वको सबैभन्दा ठूलो चिप निर्माता मुलुक हो। ताइवनको 'वन मेजर' नामको कम्पनीले मात्रै विश्वको आधाभन्दा बढी चिप्स उत्पादन गर्छ। २०२१ मा, विश्वको चिप उद्योग करिब १०० अर्ब डलरको थियो र यसमा ताइवानको प्रभुत्व छ। यदि ताइवानमाथि चीनको कब्जा भयो भने, विश्वको यस्तो महत्त्वपूर्ण उद्योगमा चीनको नियन्त्रण हुनेछ।

के ताइवानी चीनसँगको विवादले चिन्तित छन्?

चीन र ताइवानबीचको तनाव बढे पनि हालैको अनुसन्धानले त्यहाँका जनतामा त्यसले खासै प्रभाव नपाएको देखाएको छ। अक्टोबरमा, ताइवान पब्लिक ओपिनियन फाउन्डेशनले ताइवानीहरुलाई चीनसँग युद्ध होला भनेर सोधेको थियो। ताइवानका करिब ६४ प्रतिशत जनताले यसको जवाफमा ‘हुँदैन’ भनेका थिए। 

उही समयमा, अर्को अनुसन्धानमा ताइवानका धेरैजसो मानिसहरूले आफूलाई चिनियाँहरू भन्दा फरक ठानेको देखायो। नेसनल चेङ्ग्ची युनिभर्सिटीले गरेको सर्वेक्षणले सन् १९९० को तुलनामा ताइवानका मानिसहरूमाझ ताइवानी पहिचान बढेको देखाएको छ। मानिसहरूमा आफूलाई चिनियाँ वा ताइवानी र चिनियाँ दुवै ठान्ने प्रवृत्ति पहिलेदेखि नै निकै कम भएको छ।

बीबीसीमा डेभिड ब्राउनले तयार पारेको