जाजरकोटको रामीडाँडा केन्द्रविन्दु भएर भूकम्प गएको आज ठ्याक्कै ७५ दिन पुगेको सन्दर्भमा राष्ट्रिय भूकम्प सुरक्षा दिवस परेको छ। गत साढे दुई महिनामा भूकम्प पीडित नागरिकहरुले व्यहोरेको पिडा, निराशा र दु:खहरु बितेका सयौं महिनाभन्दा कहालीलाग्दो छ।
२०८० साल कार्तिक १७ गते शुक्रबार राति ११:४७ बजे ६.४ म्याग्निच्युडको भूकम्प जाँदा भर्खरै दशैं बितेको थियो र ८ दिनपछि उज्यालोको पर्व तिहार आउँदै थियो। पुस्तौदेखिका घरका न्यानो ओछ्यानमा बालबालिका,वृद्ध, अशक्त, सुत्केरी र गर्भवतीहरु मिठो निद्रामा थिए भने कोहि भर्खरै सुत्ने तरखरमा थिए। बारेकोट गाउँपालिका-१ रामीडांडाको भू-सतहदेखि १५ किलोमिटर तल हाइपोसेन्टरमा भूकम्पको विकास भइरहेको ति निर्दोष नागरिकहरुलाई थाहा हुने कुरै भएन। तरङ्ग इपिसेन्टरमा पुगेर फैलिन कत्ति बेर लागेन।
मध्यरातको त्यो अघोषित र अकल्पनीय थर्थराहटले जीवनको सम्पूर्ण लय नै बदलिदियो। क्षणभरमै जीवनको लय बिथोलियो, निराशाका अन्धकारहरु आँखै अगाडि ओइरिए। पुस्तौंदेखिको घरबास, सम्पत्ति, आफन्त, लालाबाला र अन्नपातहरुको अनन्त क्षति, आँसुले पुछ्दै हृदयले थिच्नु बाहेकको के विकल्प थियो र ? बारीका कान्ला र घर करेसाका सयपत्री, मखमली र गोदावरीका फूलेका र फुल्न तयार कोपिलाहरू त्यहि रात मुर्झाए। ति फूलका माला लाउने र लाइदिनेहरुको जीवनलाई त्यो कम्पनले सदाका लागि बिछोड गरायो। तर त्यहि मध्यरातले सबै उज्यालो खोस्यो। जीवन क्षतविक्षत र तहसनहस भयो।
त्यसैले त, अनन्त चित्कारले मध्यपश्चिमको वायुमण्डल आक्रान्त बन्यो। भेरीको बगरमाथि धुलोको कुहिरो उठेर एकपटक फेरि भेरीको सनातन सुसाइलाई ठप्प पार्दियो। क्षणभरमै जाजरकोट र रुकुम पश्चिमसहित ५ जिल्लाका ५९, १६२ परिवार भूकम्पबाट घरबारविहिन बने। ढुंगा माटाले बनेका ९२% घरहरु काम नलाग्ने गरि चर्किए। मध्यरातको चिसोमा मानिसहरु खेत, खलियाँन र बारीमा निस्किए र आन्तरिक शरणार्थी भए।
राष्ट्रिय जनगणना २०७८ का अनुसार जाजरकोटका कूल ३७,५४३ घरहरुमध्ये ३४,५०१ (९१.८९%) र रुकुम पश्चिमका ३७,२९० घरहरुमध्ये २६,५३१ (७१.१४%) घरहरु क्षतिग्रस्त भएर बस्न अयोग्य बने। राष्ट्रिय विपद जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणको पछिल्लो तथ्यांक अनुसार जाजरकोट र रुकुम पश्चिमलगायत ५ जिल्लाका गरेर ५९,१६२ परिवारहरु घरवारविहीन बने भने मध्यपश्चिमका १३ जिल्लाहरु यो भूकम्पले धेरथोररुपमा प्रभावित भए। उक्त भूकम्पमा परि १५४ जनाको तत्कालै मृत्यु भयो। उनीहरुमध्ये ३२ जना त बालबालिकाहरु मात्रै थिए। १६६ जनाभन्दा बढी घाइते भए।
त्यतिखेर भूकम्पबाट जोगिएपनि चिसो र खानपान/पोषण अभावले गर्दा पौष ११ गतेसम्ममा ३ बालबालिकासहित जाजरकोटका २९ र रुकुम पश्चिमका ५ जना गरी थप ३४ जनाको ज्यान गयो। यसरी हेर्दा भूकम्प र सरकारी उदासिनताका कारण ३५ जना बालबालिकासहित कुलमा १८८ जनाको मृत्यु भएको देखिन्छ। मृतकमध्ये १८.६७% बालबालिका थिए।
भूकम्प, बाढी-पहिरो,आगलागी र सुख्खा खडेरी जस्ता प्राकृतिक विपद्हरुमा सबैभन्दा बढी बालबालिका र कमजोर वर्ग नै पहिले पीडित हुने गरेको देखिन्छ। पीडित त अरु सक्षमहरु पनि हुन्छन् तर उनीहरु भाग्न, पीडा खप्न र बाच्न सक्छन। तसर्थ हामीले बालबालिका र कमजोरहरुलाई प्राथमिकतामा राखेर योजना बनाउनुपर्ने हुन्छ। खुल्ला दिसामुक्त राष्ट्रिय अभियानमा विद्यालय तहदेखि नै बालबालिकाहरुलाई प्रशिक्षित गरियो र प्रत्येक घरपरिवार प्रशिक्षित हुँदा खुल्ला दिसामुक्त राष्ट्र घोषणा हुन सक्यो। यसैगरी भूकम्पको शिक्षालाई पनि व्यापक रुपमा विद्यालय तहदेखि नै जोडेर सुरक्षित र बलियो आवास/संरचना निर्माणमा बाल सहभागितालाई सुनिश्चित गर्दा जोखिम न्यूनीकरण हुन्छ। बालबालिकाहरुलाई भवनसंहिता र भूकम्प प्रतिरोधी संरचना निर्माणका लागि प्रशिक्षित गर्दै भूकम्प प्रतिरोधी नेता बनाउनु उपयुक्त हुन्छ।
पृथ्वीको उत्पत्तिसँगै यसको गति र आन्तरिक प्रक्रियाको कम्पन सँगसँगै आएको हुनुपर्छ। पृथ्वीको भित्रि भागमा निरन्तर बगिरहने तातो लाभा र त्यसमाथि तैरिरहेका टेक्टोनिक प्लेटहरुको विचलन र टकरावले नै भूकम्प जाने गरेको छ। तिनीहरुको गति, टकराव र दिशा परिवर्तनले निकाल्ने भयानक तरङ्गहरु पृथ्वीको सतहसम्म आइपुग्दा कुन भू-भागको अवस्था कतिखेर के हुने हो, मानव जीवन अनविज्ञ छ। तर, भूकम्प निरन्तर र नियमित रहने पक्का छ। तसर्थ अन्तिम विकल्प भनेको बलियो जमिन (जग) र घर नै हामी बच्ने आधार हुन्। यसका लागि हाम्रा बालबालिकाहरु वास्तविक नायक हुन सक्छन्। बालमैत्री स्थानीय शासनले निर्दिष्ट गरेका बालबालिकाका ४ स्तम्भहरु जस्तै बाल बचाउ, बाल संरक्षण बालविकास र बालसहभागिता (बसंबिस) मा स्थानीय तहहरुले जोडदाररुपमा वकालत र काम गर्नुपर्छ। बालमैत्री स्थानीय शासनलाई स्थानीय तहहरुमा संथागत गर्न सकियो भने नि:सन्देह भूकम्प प्रतिरोधी नायकहरुको विकास गर्न सकिन्छ र क्षतिको गुणात्मक न्यूनीकरण गर्न सकिने छ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
