विराटनगर : मुलुकमा संघीयता लागू गरिएको ६ वर्षमा कोशी प्रदेश सरकार मुख्यमन्त्री र मन्त्री उत्पादन गर्ने ‘कारखाना’ को रूपमा विकास भयो । विशेषगरी संसदीय निर्वाचनमा कुनै पनि दलले बहुमत प्राप्त गर्न नसकेका कारण दुई वा दुईभन्दा बढी दलहरू मिलेर सरकार गठन गर्नुपर्ने भएकाले पनि कोशी प्रदेश ‘मन्त्री उत्पादन कारखाना’ सरह बन्यो ।
दलहरूबीच फेरिँदो समीकरण अनि गठबन्धनका सबै दललाई मन्त्रालय भागबन्डा लगाउनुपर्ने भएकाले पनि पछिल्लो दुई कार्र्यकालमा सरकारले प्रदेशवासीलाई विकास र कानुनहरूभन्दा बढी मुख्यमन्त्री र मन्त्रीहरू दियो ।
प्रदेशलाई राजनीतिक स्थायित्व, विकास, समृद्धि दिन नसके पनि यो प्रदेशले हालसम्म ७० मन्त्री र ६ मुख्यमन्त्री पाइसकेको छ । जसमध्ये पाँच मन्त्रीहरू दोहोरिएका पनि छन् । संसदीय अंकगणित र केन्द्रको सत्ता समीकरणलाई आधार मान्ने हो भने कोशी प्रदेशमा मुख्यमन्त्री र मन्त्रीहरूको संख्या अझ बढ्ने निश्चित छ ।
नेकपा एमाले, एकीकृत समाजवादी र नेपाली कांग्रेसले पटक–पटक नेतृत्व गर्दा कोशी प्रदेशको मन्त्रीहरूमा पाँच अनुहार दोहोरिएका पनि छन् । तर, मन्त्रिपरिषद्मा महिला सहभागिता निराशजनक छ । महिलालाई राज्यमन्त्रीमा सीमित गरिएको छ ।
कोशी प्रदेशको मन्त्रिपरिषद्मा हालसम्म तीन महिला अटाएका छन् । नेकपा एमालेकी उषाकला राई र खिनु लुङ्वा लिम्बू (हाल एकीकृत समाजवादी), जनता समाजवादी पार्टी (जसपा) की निर्मला लिम्बूले मन्त्री बन्ने मौका पाएका छन् । अरू पाँच महिलाले भने राज्यमन्त्रीमा सीमित बन्नु परेको छ ।
एमालेकै जशमाया गजमेर र कला घले, तत्कालीन संघीय लोकतान्त्रिक राष्ट्रिय मञ्चकी विष्णुमाया तुम्बाहाम्फे र नेपाली कांग्रेसकी इन्दिरा थापा र सुनिताकुमारी गुरुङले राज्यमन्त्रीमा सीमित बन्नु परेको छ ।
हालसम्म कोशी प्रदेशमा ६ जना मुख्यमन्त्री बनिसकेका छन् । प्रदेशको पहिलो मुख्यमन्त्री बनेका शेरधन राईले आठ मन्त्री र चार राज्यमन्त्री नियुक्त गर्दा तीन महिलालाई समेटेका थिए ।
२०७४ फागुन १० देखि २०७८ भदौ गतेसम्म करिब चार वर्ष प्रदेशको नेतृत्व गरेका राईले कार्यकालको अन्त्यतिर मात्रै महिलालाई मौका दिए । राईले २०७६ माघ ५ गते जसमाया गजमेरलाई राज्यमन्त्री बनाएका थिए । त्यसबेला सामाजिक विकास मन्त्रालयको जिम्मेवारी पाउने गजमेर कोशी सरकारको मन्त्रिपरिषद्मा महिलाको प्रतिनिधित्व गर्ने पहिलो सांसद हुन् ।
२०७७ चैत १३ गते उनले उषाकला राईलाई सामाजिक विकास मन्त्रालयको जिम्मेवारी दिए । सोही दिन कला घलेलाई पनि राईले राज्यमन्त्री बनाएका थिए । घलेले भूमि व्यवस्था मन्त्रालयको जिम्मा पाएकी थिइन् ।
राईले हिक्मतकुमार कार्की, इन्द्रबहादुर आङ्बो, जीवन घिमिरे, जगदीशप्रसाद कुसियत, विजयकुमार विश्वास, अम्बिरबाबु गुरुङ, टंक आङ्बुहाङ, रामबहादुर मगर र राजकुमार ओझालाई पनि आफ्नो मन्त्रिपरिषद्मा समेटेका थिए ।
राईले मुख्यमन्त्रीबाट राजीनामा दिएपछि १० भदौ २०७८ मा एमालेकै भीम आचार्य मुख्यमन्त्री बने । मुख्यमन्त्रीमा नियुक्त भएको भोलिपल्ट आफूसहित आठ सदस्यीय मन्त्रिपरिषद् बनाएका आचार्यले महिलालाई समेटेनन् । आचार्यको मन्त्रिपरिषद्मा लछुमन तिवारी, बलबहादुर साम्सोहाङ, तुलसीप्रसाद न्यौपाने, हीराकुमार थापा, उत्तमकुमार बस्नेत, ज्ञानेश्वर राजवंशी र लीलावल्लभ अधिकारी रहेका थिए । आचार्य नेतृत्वको सरकार दुई महिनामै ढल्यो । केपी शर्मा ओलीसँग छुट्टिएर माधव नेपाल समूहले नेकपा एकीकृत समाजवादी दल बनाएपछि कांग्रेस र माओवादीको समर्थनमा नेकपा एसका राजेन्द्रकुमार राईले प्रदेशको नेतृत्व सम्हाले । २०७८ कात्तिक १५ गते कोशीको तेस्रो मुख्यमन्त्री बनेका राईले आफ्नो मन्त्रिपरिषद्मा दुई महिलालाई समावेश गरे । मुख्यमन्त्री भएकै भोलिपल्ट राईले विष्णुमाया तुम्बाहाम्फेलाई सामाजिक विकास राज्यमन्त्री बनाए ।
सोही वर्षको माघ २३ गते दोस्रोपटक मन्त्रिपरिषद् विस्तार गर्दा राईले खिनु लुङ्वा लिम्बूलाई सामाजिक विकास मन्त्रालयको जिम्मेवारी सुम्पिए । उनीहरूको कार्यकाल दोस्रो संसदीय निर्वाचनसम्म कायम रह्यो ।
राई नेतृत्वको सरकारमा १४ मन्त्री र एक राज्यमन्त्री थिए । इन्द्रबहादुर आङ्बो, केदार कार्की, हिमाल कार्की, जयराम यादव, हिमाल कार्की, जयराम यादव, रामकुमार राई, राजन राई, झलकबहादुर मगर, शेखरचन्द्र थापा, ओमप्रकाश सरावागी, प्रतापप्रकाश हाङाम र उपेन्द्रप्रसाद घिमिरे त्यसबेला मन्त्री बनेका थिए ।
समग्रमा कोशी प्रदेशसभाको पहिलो कार्यकालमा तीन मुख्यमन्त्रीसहित ३७ जनाले सत्ताको स्वाद चाख्दा उक्त ‘क्याबिनेट’मा दुई मन्त्री र तीन राज्यमन्त्रीमा महिलाको सहभागिता रह्यो । दोस्रो कार्यकाल भने सुरु भएको दुई वर्ष नपुग्दै मन्त्रीहरू उत्पादन गर्ने थलोजस्तै बन्यो । २०७९ मंसिरमा सम्पन्न निर्वाचनबाट निर्वाचित हुँदै नेकपा एमालेका हिक्मतकुमार कार्की मुख्यमन्त्री बने ।
माओवादी केन्द्र, जसपा, एकीकृत समाजवादी र राप्रपाका सांसदको समर्थनमा पुस २४ गते प्रदेशको नेतृत्व सम्हालेका कार्कीले आफ्नो मन्त्रिपरिषद्मा एक महिलालाई समेटे । जसपाकी एक्ली सांसद निर्मला तावा लिम्बूलाई स्वास्थ्य मन्त्रालयको जिम्मेवारी सुम्पिए । कार्कीले मुख्यमन्त्रीका रूपमा शपथ खाएकै दिन मन्त्री बनेकी लिम्बू पहिचान पक्षधर र सरकारबीचको द्वन्द्वमा परिन् । प्रदेशको नाम ‘कोशी’ खारेज गरौं भनेर आन्दोलित पहिचान पक्षधरको निशानामा परेपछि उनले २०८० जेठ १७ गते राजीनामा दिइन् । त्यसबेला कार्कीले आफ्नो मन्त्रिपरिषद्मा तिलकुमार मेन्याङ्बो, दुर्गाप्रसाद चापागाईं, भक्तिप्रसाद सिटौला, जीवन आचार्य र बुद्धिकुमार राजभण्डारीलाई पनि मन्त्री बनाएका थिए ।
तर, कांग्रेससँग चुनावी तामेल गरेर नेकपा एमालेसँग सत्ता गठबन्धन गरेको नेकपा माओवादीले कोशीमा आफ्नो समर्थन फिर्ता लियो । त्यसपछि कांग्रेस उद्धव थापाले प्रदेशको नेतृत्व सम्हालेपछि निर्मला लिम्बू फेरि मन्त्री बनिन् । असार २२ गते थापा मुख्यमन्त्री बनेपछि लिम्बुको साउन २२ गते स्वास्थ्य मन्त्रालयमा फिर्ती भयो । तर, सर्वोच्च अदालतले थापाले लिएको विश्वासको मत बदर गरिदिएपछि प्रदेशसभाको ठूलो दलको हैसियतमा पुनः हिक्मत कार्की नेतृत्वमा अर्को सरकार बनेको थियो ।
कार्की मुख्यमन्त्रीमा दोहोरिनुअघि थापाले, कमलप्रसाद जबेगू, प्रदीपकुमार सुनुवार, जीवन आचार्य, राजेन्द्र कार्की, रामकुमार खत्री र बाबुराम गौतमलाई मन्त्री बनाउँदा गयानन्द परिषद् राज्यमन्त्री बने ।
भदौ २२ गते पुनः मुख्यमन्त्रीमा बहाली पाएका कार्कीले एक महिलालाई आफ्नो ‘क्याबिनेट’ मा राखे । त्यसबेला उनले सिर्जना राईलाई सामाजिक विकास राज्यमन्त्री बनाएका थिए । त्यसबाहेक उनकै पालमा पाँच कर्ण राई, एकराज कार्की, लीलावल्लभ अधिकारी, बुद्धिकुमार राजभण्डारी, रामप्रसाद महतो र निरन राईलाई मन्त्री बने ।
हिक्मतकुमार कार्कीले विश्वासको मत नपाएपछि उनी नेतृत्वको सरकार ढल्यो । कार्कीआबद्ध एमालेका ३९ र कांग्रेसको शेखर कोइराला पक्षका आठ गरी ४७ जना सांसहरूको समर्थनमा केदार कार्की मुख्यमन्त्रीमा नियुक्त भए । संविधानको धारा १६८ (५) अनुसार मुख्यमन्त्री बनेका कार्कीले दुई सांसदलाई आफ्नो क्याबिनेटमा त राखे । तर, उनीहरू राज्यमन्त्रीमा सीमित बने ।
कार्कीले मुख्यमन्त्री बनेको भोलिपल्टै शमशेर राई र रामबहादुर मगरलाई मन्त्री बनाएका थिए । कात्तिक १७ गते माओवादीका गणेश उप्रेती र नेकपा एसका कमलप्रसाद जबेगूलाई मन्त्री बनाएपछि मगरले राजीनामा दिए । अहिले कार्कीले १० सदस्यीय मन्त्रिपरिषद्को नेतृत्व गरिरहेका छन् । शमशेर, गणेश, कमलप्रसादसँगै राजेन्द्र कार्की, नारायण बुर्जामगर, रामकुमार खत्री, प्रदीपकुमार सुनुवार मन्त्री छन् भने ईन्दिरा थापा र सुनिताकुमारी गुरुङलाई राज्यमन्त्रीमा खुम्च्याइएको छ । ९३ सदस्यीय कोशी प्रदेशसभामा ३३ महिलाको सहभागिता छ । जसमध्ये ३१ जना समानुपातिक सांसद हुन् भने दुई जना प्रत्यक्ष निर्वाचित हुन् ।
कोशी प्रदेशसभाको ठूलो दल नेकपा एमालेका ४० मध्ये उपसभामुख सिर्जना दनुवारसहित १४ जना महिला सांसद छन् भने कांग्रेसका २९ सांसदमध्ये १० जना महिला हुन् । माओवादी केन्द्रका १३ मध्ये चार सांसद महिला हुन् भने राप्रपाका ६ मध्ये दुई, नेकपा एसका चारमध्ये दुई महिला हुन् । जसपाकी एकमात्र सांसद पनि महिला नै हुन् ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
