मधेस प्रदेशका विभिन्न जिल्लामा अहिले गर्मीको समयमा सर्पको टोकाइबाट दैनिक ४ देखि ५ जनाको अकालमा मृत्यु भइरहेको तथ्य एक गम्भीर र चिन्ताजनक विषय हो। विशेषगरी तराई क्षेत्रमा वार्षिक करिब २ हजार ७ सय मानिस सर्पदंशको शिकार बन्छन्, जसमध्ये धेरैजसो अस्पताल पुग्नुअघि नै मृत्यु हुन्छ।
सर्पदंशको समस्याले विशेषगरी मधेसको विभिन्न जिल्ला गहिरो प्रभाव पारेको छ। यस क्षेत्रमा कुनै पनि सर्पदंश उपचार केन्द्रको अभावले प्रत्येक वर्ष सयौं व्यक्तिको ज्यान गुमाउन बाध्य छन्। यस्तो अवस्थामा, यस क्षेत्रका नागरिकको स्वास्थ्य र सुरक्षालाई मध्यनजर गर्दै मधेस प्रदेशको जिल्लामा थप ३५ वटा सर्पदंश उपचार केन्द्र खोल्न अत्यावश्यक देखिन्छ।
सर्पदंश उपचार केन्द्र खोल्न आवश्यकताका प्रमुख कारण
तत्काल उपचारको आवश्यकता : सर्पको टोकाइपछि विष शरीरमा फैलिन समय लाग्दैन। समयमा उपचार प्राप्त भएन भने विषको प्रभावले बिरामीको मृत्यु हुने सम्भावना उच्च हुन्छ। स्थानीय रूपमा उपचार केन्द्र उपलब्ध नभएकाले बिरामीहरूलाई लामो दूरीको यात्रा गर्नुपर्छ, जसले गर्दा उनीहरूलाई समयमै उपचार प्राप्त हुँदैन।
स्वास्थ्य सुविधाको अभाव : मधेस प्रदेशका धेरै जिल्लामा आधारभूत स्वास्थ्य सेवा पनि राम्रोसँग उपलब्ध छैन। यहाँका अस्पताल र स्वास्थ्य चौकीहरूमा पर्याप्त सुविधा र प्रशिक्षित जनशक्तिको कमी छ। यस्तो अवस्थामा, विशेषगरी सर्पदंश उपचारका लागि विशेष केन्द्र आवश्यक देखिन्छ।
ग्रामीण क्षेत्रहरूको पहुँच : ग्रामीण क्षेत्रमा स्वास्थ्य सेवा पुर्याउन पूर्वाधारको कमी छ। सडक सञ्जाल, यातायातको सुविधा र स्वास्थ्य केन्द्रहरूको दूरीले गर्दा बिरामीहरूलाई समयमा उपचार प्राप्त गर्न कठिनाइ छ। स्थानीय स्तरमा सर्पदंश उपचार केन्द्र खोल्दा ग्रामीण बासिन्दाहरूलाई सहज रूपमा सेवा प्राप्त हुनेछ।
जनचेतना अभिवृद्धि : सर्पदंश उपचार केन्द्र माात्र पनि खोल्दा स्थानीय बासिन्दाहरूमा सर्पदंशसम्बन्धी जनचेतना अभिवृद्धि हुनेछ। यसले गर्दा सर्पको टोकाइबाट बच्नका लागि सावधानी अपनाउन र सर्पदंश भएमा के गर्नुपर्छ भन्ने जानकारी बढाउन मद्दत पुग्छ।
सर्पदंशको समस्यालाई समाधान गर्ने उपाय
सर्पदंश उपचार केन्द्र खोल्न सरकार, स्थानीय निकाय, गैरसरकारी संस्था र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगदाताले विभिन्न कदम उठाउन आवश्यक छ। यसका लागि पहिलो चरणमा स्थानीय समुदाय र स्वास्थ्यकर्मीहरूको सहकार्यमा एक विस्तृत योजना तयार गर्नुपर्छ। यस योजनाअन्तर्गत निम्न बुँदाहरू समावेश हुन सक्छन् :
स्थान चयन : मधेस प्रदेशका विभिन्न जिल्लाका बीचमा यस्ता स्थान चयन गर्नुपर्छ जहाँ आसपासका क्षेत्रका मानिसहरूले सजिलै पहुँच गर्न सकून्।
पूर्वाधार विकास : उपचार केन्द्रका लागि आवश्यक भवन, उपकरण र अन्य पूर्वाधारको विकास गर्नुपर्छ।
यो कार्य स्थानीय निकाय र संघीय सरकारको सहकार्यमा सम्पन्न हुनुपर्छ।
प्रशिक्षित जनशक्ति : सर्पदंश उपचारमा विशेष प्रशिक्षित डाक्टर, नर्स र अन्य स्वास्थ्यकर्मीहरूको व्यवस्था गर्नुपर्छ। उनीहरूलाई नियमित रूपमा तालिम दिने र आवश्यक उपकरणहरूको प्रयोग गर्न सिकाउने व्यवस्था गर्नुपर्छ।
जनचेतना कार्यक्रम : सर्पदंशसम्बन्धी जनचेतना अभिवृद्धि गर्न विभिन्न कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ। यस अन्तर्गत विद्यालय, गाउँ समिति र अन्य सामुदायिक संस्थाहरूसँग सहकार्य गरी जनचेतना फैलाउन सकिन्छ।
मधेस प्रदेशमा भएका सर्पदंश उपचार केन्द्रहरू
मधेस प्रदेशमा सर्पदंश उपचार केन्द्र निम्न स्थानहरूमा छन् :
१. जनकपुरधाम : प्रादेशिक अस्पतालमा सर्पदंशको उपचार उपलब्ध छ।
२. सिरहा : सिरहा जिल्ला अस्पतालमा सर्पदंश उपचार सेवा प्रदान गरिन्छ।
३. राजविराज : सप्तरी जिल्ला अस्पतालमा सर्पदंश उपचार सुविधा छ।
४. वीरगन्ज : नारायणी उपक्षेत्रीय अस्पतालमा पनि सर्पदंश उपचार सेवा उपलब्ध छ।
५. सर्लाही : जिल्ला अस्पताल, मलंगवा र नेत्रगन्ज सर्पदंश उपचार केन्द्र छ।
६. रौतहट : जिल्ला अस्पताल, गौर र चन्द्रनिगाहपुर अस्पतालमा छ।
७. बारा : जिल्ला अस्पताल, कलैया, प्राथमिक
स्वास्थ्य केन्द्र, निजगढ, सर्पदंश व्यवस्थापन केन्द्र, कोलाभीमा छ।
८. पर्सा : नारायणी अस्पताल, वीरगन्ज, ठोरी सर्पदंश उपचार केन्द्र छ।
९. महोत्तरी : बर्दिवास र गौरीबास सर्पदंश उपचार सेवा केन्द्र छ।
थप केन्द्रहरू खोल्न आवश्यक रणनीतिहरू
सर्पदंश उपचार केन्द्र खोल्न सरकारले विभिन्न कदम उठाउन आवश्यक छ। यसका लागि निम्न रणनीतिहरू अपनाउन सकिन्छ :
स्थान चयन : थप केन्द्रहरू खोल्न उपयुक्त स्थानहरूको पहिचान गर्नुपर्छ, जहाँ सर्पदंशको घटना धेरै हुन्छ र स्वास्थ्य सेवा सुविधाको अभाव छ।
पूर्वाधार विकास : थप केन्द्रहरूका लागि आवश्यक भवन, उपकरण र अन्य पूर्वाधारको विकास गर्नुपर्छ। यसका लागि संघीय सरकार, प्रदेश सरकार र स्थानीय निकायहरूको सहकार्य आवश्यक छ।
प्रशिक्षित जनशक्ति : नयाँ केन्द्रहरूका लागि सर्पदंश उपचारमा विशेष प्रशिक्षित डाक्टर, नर्स र अन्य स्वास्थ्यकर्मीको व्यवस्था गर्नुपर्छ। उनीहरूलाई नियमित रूपमा तालिम दिने र आवश्यक उपकरणहरूको प्रयोग गर्न सिकाउने व्यवस्था गर्नुपर्छ।
जनचेतना कार्यक्रम : सर्पदंशसम्बन्धी जनचेतना अभिवृद्धि गर्न विभिन्न कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ। यसअन्तर्गत विद्यालय, गाउँ समिति र अन्य सामुदायिक संस्थासँग सहकार्य गरी जनचेतना फैलाउन सकिन्छ।
सम्भावित स्थानहरू
थप सर्पदंश उपचार केन्द्रहरू निम्न सम्भावित स्थानमा खोल्न सकिन्छ :
१. महोत्तरी : बलवा र सम्सी।
२. धनुषा : धनुषाधाम र ढल्केबर।
३. सिरहा : सिरहा र मिर्चैया।
४. सप्तरी : कञ्चनरूप।
५. सर्लाही : बयलवास।
६. रौतहट : चन्द्रनिगाहपुर।
७. बारा : सिम्रौनगढ र जितपुर।
८. पर्सा : पोखरिया।
सर्पदंश उपचार केन्द्र खोल्नका लागि सहकार्य : सरकारले सर्पदंश उपचार केन्द्र खोल्न आवश्यक बजेट विनियोजन गर्नुपर्छ। साथै, विभिन्न गैरसरकारी संस्था र अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगदाताहरूको सहयोग लिई यस कार्यलाई सफल बनाउन सकिन्छ। सर्पदंश उपचार केन्द्र खोल्न स्थानीय जनप्रतिनिधि, स्वास्थ्यकर्मी, सामुदायिक नेता र नागरिक समाजले पनि सहकार्य गर्नुपर्छ।
मधेस प्रदेशका जिल्लाहरूमा सर्पदंश उपचार केन्द्र खोल्नाले स्थानीय जनताको स्वास्थ्य र सुरक्षामा उल्लेखनीय सुधार आउनेछ। यसले गर्दा सर्पदंशबाट अकालमा मृत्यु हुनेहरूको संख्या घट्ने छ र स्थानीय जनतामा स्वास्थ्य सेवाप्रति विश्वास बढ्ने छ। त्यसैले, यो आवश्यकताको गम्भीरतालाई बुझेर तत्काल कार्यान्वयनमा ल्याउनुपर्ने हुन्छ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
