भोजपुर : हिउँदयाम सुरु भएसँगै हरेक किरात राईबस्तीहरूमा यतिबेला उधौली साकेला पर्व धुमधामले सुरु भएको छ । प्रकृतिपूजक किरात राईहरूको प्रमुख चाडमध्येको किरात येले ५०८४ उधौली साकेला किरात राई समुदायको बाहुल्य भएका पूर्वका विभिन्न गाउँबस्तीहरूमा सुरु भएको हो ।
उधौलीमा विशेष गरी भूमिपूजा र कुखुराको बली दिई पितृपुजा (माङ) गरिने प्रचलन छ । जाडोयामको सुरुवातसँगै शीत छल्न बेंसी झर्ने आफ्ना किराती पुर्खाहरूको सम्झनामा उधौली मनाइने गरेको भोजपुर नगरपालिका ५, बोखिमका स्थानीय होमे (कुलपुजारी) तीर्थ राई बताउँछन् । उनका अनुसार उधौलीमा राई समुदायहरू शिकारी युगका आफ्ना पूर्खाले शिकार गरेको र कन्दमूल खाएर जीविका गरेको स्मृतिमा कुखुराको बली दिने, कन्दमुल खाने, काँचो वनतरुलको टीका लगाउने, अन्य उसिनेका वा भुटेर तारेका कन्दमूल भोजनका रूपमा पनि ग्रहण गर्ने चलन रहँदै आएको परम्परागत विश्वास छ ।
‘प्रकृतिपुजक किरात राईहरू आफ्नो माङ (पितृकुल)लाई पुज्दै जमिनमुनि फलेका कन्दमूललाई पुर्खाको प्रसाद मानेर विभिन्न परिकार बनाइ खाँदै, माङपितृको पूजा गर्दै साकेला नाँच्दै उधौली मनाउने गर्छन्’, उनले भने । परापूर्वकालदेखि प्रकृतिपुजक किँरात राईहरूले मंसिर पूर्णिमाका दिन सूर्यको गति दक्षिणतर्फ लाग्ने समय भएकाले उधौलीलाई किराती मुन्दुमी भाषामा ‘दोङदावा’ भन्ने गरिएको उल्लेख छ ।
उधौलीमा अन्नबाली भित्राएपछि तिनचुलो पुजेर पूजाआजा गर्दै साकेला नाच्ने गरिन्छ । उधौली पर्व किरातहरूको संस्कृतिलाई पुस्तान्तरण गर्ने बलियो आधार भएको संस्कृतविद कमलजंग राईको ठम्याइ छ । उनका अनुसार हिउँदको धान्यपूर्णिमाका दिनबाट सुरु हुने उधौली पर्व पुर्खाहरू र जंगली पशुपन्छीहरू लेकदेखि बेंसीतिर झर्ने समय भएको संकेत गर्ने तथा अन्नबाली भित्र्याइएको खुसियालीमा मनाउने गरिन्छ ।
परापूर्वकाल ढुंगे युगमा किँराती पुर्खाहरूले पृथ्वीमा कृषि युग सुरु गरेको आस्थाका साथ यो पर्व चलनचल्तीमा आएको किरात अगुवाहरूको बुझाइ छ । बालीनाली भित्र्याउने समय, प्राकृतिक प्रकोपबाट जोगिन, इष्टदेवता सुम्दिमा र पारुहाङले सम्पूर्ण सृष्टिजगतको रक्षा गरून् भन्ने कामना गर्दै उधौली मान्ने गरिएको धार्मिक विश्वास छ ।
भाइचारा बढाउने सिलि संस्कृति
परम्परागत धार्मिक तथा साँस्कृतिक चाडमा किरात राईका विभिन्न समुदायबीच साकेला नाच (चण्डिनाच) को छुट्टै महत्व छ । राईभित्रका पनि विभिन्न जात अनुसारका नाचलाई साकेला, साकेन्वा, साक्खेवा र साख्खेवा जस्ता विभिन्न नामहरूले सम्बोधन गरिन्छ । विशेषगरि किँरात राई समुदायहरू विभिन्न जातीय पहिचान झल्काउने पहिरनमा गोलबन्दी भएर परम्परागत शैलीमा साकेला नाच्ने गर्छन् ।
हातमा चौरीको पुच्छर, सिल्लिमो, पोमी, चम्मर, सेउली लिएर ढोल, झ्याम्टा, बिनायोको तालमा एकै सुरमा गोलाकार घेराभित्र विधिवत् सिलि(नाँचको किसिम)को साकेला नाच्ने गर्छन् । पछिल्लो समय भ्रातृत्व बढाउने साकेला पर्वमा विभिन्न समुदायका मानिस पनि साकेला नाच्ने गरेका छन् ।
केटाकेटीदेखी बुढाबूढीसम्म गाउँदै नाँच्दै गरेको दृष्यले उधौली साकेलाको रौनक बढाएको छ । किँरात राई समुदाय मात्र नभई यतिबेला गैर किरातहरू पनि साकेलाको तालमा नाच्ने, रमाउने गरेका छन् । पछिल्लो समय उधौली साकेला नाच राईहरूले मात्र नभई गैरकिरात समुदायहरूले पनि मनोरञ्जनात्मक नाचको रूपमा लिने गरेका छन् । हतुवागढी होम्ताङका जनक राईले पछिल्लो पिँढीमा आएर सबै गैरकिरातको लागि पनि भातृत्व झल्काउने उत्सवका रूपमा पनि साकेलालाई लिने गरेका छन् । ‘यसरी अरू समुदायका मानिसले पनि साकेला नाच्दा, रमाउँदा एकअर्काबीच धार्मिक सहिष्णुता र सद्भाव बढ्छ’, उनले भने ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
