बाढीबारे चीनले सूचना दिएन

काठमाडौं: चीनले आफ्नो भूभागमा भएका नदी र पोखरीको अवस्थाबारे जानकारी नदिँदा भोटेकोसीले ठूलो क्षति गरेको देखिएको छ । तिब्बत हुँदै नेपालतर्फ बग्ने भोटेकोसी यसअघि नै थुनिएको पत्ता लागेको छ । पहिरोका कारण थुनिएर पोखरी भएको भोटेकोसीनजिक दुई दिनअघिको वर्षाले अर्को पहिरो गएपछि बाढी आएको पुष्टि भएको छ ।

गत वर्षको भूकम्पका कारण थुनिएको (बोइकु) भोटेकोसीबारे नेपाल सरकार तथा सरोकारवाला निकायसँग कुनै जानकारी थिएन । चिनियाँ भूउपग्रह तस्बिरअनुसार बोइकुको तिब्बतको न्यालम भन्ने स्थानमा पोखरी फुटेको हो । उक्त पोखरीमा जम्मा भएको पानी फुटेपछि पहिरोका रूपमा बाह्रबिसेसम्म असर देखिएको हो ।

न्यालम र झ्याङ्मु भन्ने स्थान नजिक रहेको सात सय सात मिटर लामो पुलनजिकको पोखरी फुटेको जानकारी चिनियाँ वैज्ञानिकले दिएको भोटेकोसी बाढीको अध्ययन गरिरहेका जलविद् विनोद पराजुलीले दिए । विज्ञका अनुसार नयाँ पहिरोले नदी थुनिएको होइन । तिब्बतमा नदी थुनिँदा बाह्रबिसेतिर भोटेकोसीमा पानीको सतह घट्नुपर्ने थियो । तर स्थानीय बासिन्दा तथा पानीको बहाव नाप्ने यन्त्रले समेत त्यसको संकेत गरेका छैनन्

बाढी पूर्वानुमान शाखाका अनुसार बाढी आएको दिन पनि भोटेकोसीमा पानीको सतह घटेको थिएन ।

भोटेकोसीको मुख्य स्रोत तिब्बतीय हिमताल हुन् । यस क्षेत्रमा भएका आठ हिमतालमध्ये केही विस्फोटको खतरामा रहेको प्रतिवेदन पनि सार्वजनिक भइरहेका छन् । तर नदीबारे भने चिनियाँ पक्षले नेपाललाई सूचना नदिएको दाबी सरकारी अधिकारीको छ । ‘यसरी नदी थुनिएको जानकारी हामीले पाएको भए त्यहीअनुसारको सचेतना अपनाउने थियौं’, गृह मन्त्रालयसम्बद्ध एक अधिकारीले भने

 

भारतसँग भने नेपालले सबै नदीबारे सूचना नियमित रूपमा उपलब्ध गराइरहेको छ । चीनसँग सचिव वा मन्त्रीस्तरीय बैठक गरेरै यस्ता विषयमाथि छलफल गर्नुपर्ने ती अधिकारीले बताए । जलवायु तथा मौसम विज्ञान विभागले गत वर्ष भूकम्पपछि थुनिएका नदी तथा विस्फोटको खतरा रहेका हिमतालको सूची तयार पारेका थिए । तर त्यो सूचीमा यो पहिरो र पोखरीबारे कतै उल्लेख छैन ।

अहिले गएको पहिरो वा फुटेको पोखरीबारे विस्तृत जानकारी सरकारसँग छैन । चीनबाट नेपालतर्फ बग्ने बाह्रबिसे भोटेकोसी, अरुण, त्रिशूली भोटेकोसी र बूढीगण्डकी मुख्य हुन् । यी नदी थुनिँदा वा हिमताल विस्फोट हुँदा नेपालको तल्लो तटीय क्षेत्रसम्मै असर पुग्छ । विज्ञहरूले यो अन्तरदेशीय विषय भएकाले सोहीअनुसार छलफल अघि बढाउनुपर्ने बताएका छन् । जलवायु परिवर्तनसम्बन्धी संयुक्त राष्ट्रसंघीय सम्मेलनमा यसबारे बृहत् छलफलसमेत भइसकेको छ ।

भोटेकोसी आसपासको क्षेत्र हिमताल विस्फोटका दृष्टिकोणले उच्च जोखिममा छ । तिब्बततर्फका हिमताल फुट्दा उत्पन्न हुने विपत्ति तल्लो तटीय क्षेत्रसम्म पर्छ । सन् १९६४ मा चीनको ज्याङ्ज्याङमा हिमताल विस्फोट हुँदा आएको बाढीले अरनिको राजमार्ग तथा आसपासका क्षेत्रमा ठूलो विनास गरेको थियो । यसैगरी सन् १९८१ मा पनि सोही हिमताल विस्फोट भएको थियो । अन्य साना बाढीका घटना पनि भोटेकोसी क्षेत्रमा प्रशस्तै छन् ।

बाह्रबिसेमा बाढीले क्षति पुर्‌याएको पानीको सतह नाप्ने यन्त्र जलवायु तथा मौसम विभाग विभागले परिवर्तन गरेको छ । आधा घन्टाको फरकमा नदीमा पानीको सतहबारे स्वचालित रूपमा जानकारी दिने यन्त्रकै आधारमा बाढी पूर्वानुमान शाखाले स्थानीयलाई सुरक्षित स्थानमा जान सूचित गरेको थियो । शाखाको एउटा टोली बिहीबार बाह्रबिसे पुगेर नयाँ यन्त्र जडान गरेको हो ।