एउटा छुट्टै राज्य निर्माण गर्ने सपना

हाम्रा दुई विद्यार्थी चेली त्रिशला गुरुङ र सुलक्षणा तामाङले विश्वको सर्वोच्च शिखर सगरमाथाको चुचुरो चुमेर भारत र नेसनल केडेट कोर (एनसीसी) का झन्डा फहराए । हर्षोल्लास दार्जिलिङ, चकित गोर्खा समुदाय र गर्वित भारतको लागि त्रिशला र सुलक्षणा गौरवको केन्द्र बन्न पुगे ।

यही दार्जिलिङमा कसैले रक्सी, जाँड खान्छन्, कोही धतुरा, भाङ, ड्रग्स सेवन गर्छन्, कोही फोहोर तिर्लिङ झोलले छोपेको राजनीतिक दलमा लिप्त हुन्छन् र कोही बिहानदेखि बेलुकीसम्म अर्थहीन गफ दोहोर्‌याउँदै चौक, बजार र चौरास्ताको फन्को मारिरहन्छन् ।

सन् १९६० र १९७० को दसकमा दार्जिलिङको वातावरण अर्कै थियो । संगीत, पढाइ–लेखाइ, खेलकुद, साहित्य, पर्यावरण संस्था आदिमा दार्जिलिङ भारतमै अग्रिम दर्जामा आएको थियो । कसले प्रशंसा गर्दैनथ्यो, सानो रेल, विश्व प्रसिद्ध चियाखेती, औले ज्वरोलाई जरैबाट फ्याँक्ने कुइनेनको खेती, स्कुल, कालेज, हिलकार्ट सडक र देशकै पुरानो म्युनिसिपालिटीको ? के थिएन दार्जिलिङमा ? विश्वका विभिन्न राष्ट्रबाट आएका गन्यमान्यहरू दार्जिलिङलाई रातभरि उज्यालो राख्थे ।

नेपाली भाषाको संवैधानिक मान्यताको लागि आन्दोलन हुन्थ्यो दार्जिलिङ । प्रधानमन्त्री मोरारजी देशाईलाई दार्जिलिङ भ्रमणका क्रममा कालो झन्डा देखाइन्थ्यो । प्रधानमन्त्री इन्दिरा गान्धी, राजीव गान्धीहरू दार्जिलिङका मायादेवी क्षेत्री, थियोडर मनेन सबै कांग्रेसका वरिष्ठ सदस्यहरूलाई याद गर्थे । उनीहरू दार्जिलिङलाई विशेष स्थान दिन्थे र मौका पाउनासाथ दार्जिलिङ आउँथे ।

यस्तै, खेलकुद क्षेत्रमा के गरेन दार्जिलिङले ? एउटा सानो जिल्लाले ६–८ जना आलम्पिक खेलाडी जन्मायो । तेन्जिङ शेर्पा र नवाङ गोम्बुसँगसँगै कैयन पर्वतारोहीहरू जन्मायो । हिमालयन माउन्टनियरिङ इन्स्टिच्युटका अध्यक्षसमेत प्रधानमन्त्री पण्डित जवाहरलाल नेहरू रहे ।

अति नै रमाइलो वातावरणमा हुक्र्यौं हामी । सफा दार्जिलिङ उज्यालो ठाउँ र पर्वतकी रानी नै थियो । विश्व नै ओर्लेर आउँथ्यो दार्जिलिङ । फादर स्ट्यानफोर्ड, लेक्लेयर, भ्यान, बन्र्स, फ्यारेल, मदर ड्यामियन र बोर्डिङ स्कुलका मिससाहेब एकातिर र अर्कोतिर हाम्रै महेन्द्र, खालिङ, हेमचन्द्र, सीके, पारस, पीपी, सुखनम, लक्खी, सेरा, फिलोमिना, सूर्यकला, उमा उस्तै उम्ता शिक्षकहरू थिए ।

वर्षैभरि व्यस्त रहन्थ्यौँ । सरस्वती, भानु, संक्रान्ति, दसैँ, त्यौहार, बडादिन, हासेल हुसेल, फगुवा रमाइलाका पोकाहरू थिए । हर्ली, मल्ला, गोल्डकप फुटबल हुन्थ्यो । विक्रम, रने, मिनी, कुले, कपिल, ग्याल्दुङ, ग्यात्सोला, अभय, महेन्द्र, उदय, बेनु, जीवन प्रेमसिंह, डाइनामो, पुलिस, जी आरहरूले खेलै देखाएर बर्खा र दसैँ काटिदिन्थे । पहिलोपटक ब्याडमिन्टन खेलेका प्रकाश पाडुकोन, सैयद मोदीहरू सन्त रोर्वट्स स्कुलमा देखिएका थिए । मोनोतोष रोय, गनु गिरी, याङकाई नेपाली र शरद प्रधानहरूलाई बडी बिल्लिङ प्रतियोगितामा दार्जिलिङमा देखेका थियौँ ।

संसारै देखाउने दार्जिलिङ थियो त्यो । घरघरमा प्रभाव पथ्र्यो । साहित्य, कला र संगीत के थिएन यहाँ ? अम्बर, अरुणा, गोपाल, दिलमाया, शरण, दावा, नयन, गगन, कुमार, कर्म, मनबहादुर, अर्जुन, गणेश, नीना, मोहन पुकारहरूले मिलेर विश्वकै संगीतको धरोहरस्थल बनाइदिए । साहित्यमा त्यति नै माथि पुग्यो दार्जिलिङ ।

होल्यान्डमा बनेको फिलिप्सको ट्रान्जिसटरवरिपरि भुटेको मकै र सिमल तरुल खुवाउँदै हाम्रा पिताजी हकी खेलबारे धाराप्रवाह विश्लेषण दिन्थे । यहीँ, यसरी नै चिन्यौँ पाकिस्तानका समिउल्ला र इस्लाउद्दिन, भारतका अशोक कुमार, माइकल किन्डो, अजितपाल, मुहम्मद सैयद, जफर इकवाल, प्रेम माया, बीएस क्षेत्री र असलम शेर खान । होल्यान्डको पल लिट्जेन र जर्मनीको बोभगार्जले गोल गर्नासाथ, आकाशवाणीबाट रनिङ कमेन्ट्री दिने जसदेव सिंह र मेलमिभल डि मेलोहरू ‘और एक सानदार गोल' भन्थे, हामी लर...भन्दै बुरुक्क उफ्रिथ्यौँ । ज्ञान बढ्थ्यो, सपना देख्थ्यौँ वार्सिलोना, एम्स्टरडम, क्वालालम्पुर, मस्को र दिल्ली कस्तो छ भनी ।

पछि गएर सबै–सबै सपना विपना नै भए । दिल्लीमा सन् १९८२ मा भएको एसियायी खेलमा भारतका प्रकाश पाडुकोण, चीनका हान जियान र इन्डोनेसियाका रुडि हार्टोनोसँग हात मिलाउन पायो दार्जिलिङले । भारत सरकारले खेलकुदमा चासो राख्ने दिल्ली र जवहारलाल नेहरू विश्वविद्यालयका विशेष खेलाडी विद्यार्थीहरूलाई लियाजन अफिसरको रूपमा एसियन गेम्समा सामेल गर्‌यो ।

खेलगाउँमा प्रथमपटक भेटिएका थिए, प्रधानमन्त्री राजीव गान्धी, सितार सम्राट् पण्डित रविशंकर अनि फिल्म अभिनेता अमिताभ वचनहरू । फिलिपिन्सको सबैभन्दा द्रूत दौडने लिडिया डी भेगा, हाम्रै बक्सर बीएस थापा र कौर सिंघ र तैरनका रानीहरू, एड्ना अधिकार, बुला चौधरी र जसलाल प्रधानहरू सबैसँग लगभग १५ दिन मिलेरै बितायौँ । नेपालको राजा वीरेन्द्रपुत्र दीपेन्द्रलाई पहिलोपटक एसियायी खेलगाउँमा भेटेका थियौँ हामीले ।

राजीव गान्धीले अन्तिम दिन एसियायी खेलगाउँमै मसँग अँगालो हालेर भनेका थिए, ‘यो खेलको सुसमाचार तिमीले दार्जिलिङवासीलाई पनि भनिदेऊ है !' तस्बिरहरू अझै पनि आलै छन् ।

सन् १९८० को मध्यतिर भत्किने, विनाश गरिने, लुटिने जो शृंखला दार्जिलिङमा सुरु भयो, त्यो ३० वर्षपछि आज पनि जारी छ । साहित्यिक, शैक्षिक, सामाजिक, खेलकुद, संगीत, स्वास्थ्य सबैसँग जोडिएका संस्थाहरू एकएक गर्दै भत्काइए । भानु जयन्ती नगरोस्, भनेर मूर्ति नै चोरियो । खेलकुद नगरोस् भनेर दाजिलिङ डिस्ट्रिक्ट स्पोर्ट्स एसोसिएसन नै खत्तम बनाइदिए । बाहिरबाट विद्यार्थीहरू नआओस् भनेर स्कुल, कलेजका रूपरङ नै परिवर्तन गरिदिए ।

मान्छे एकत्रित भएर विरोध नगरोस् भनेर गन्दै चुन्दै जानेमाने बोल्न सक्ने सबैको हत्या नै गरिदिए । घर नै जलाइदिए । युवायुवती अघि नबढून् भनेर घिनलाग्दो राजनीतिमा डुबाइदिए अनि बाँकी रहेकालाई बाहिर जान बाध्य गराइदिए ।

त्यति मात्रै कहाँ हो र, अझै नेतामाथि निर्भर रहोस् भनेर सबैलाई एडहोक–अस्थायी बनाइदिए र फेरि कतिलाई ड्रग्स र नशामा डुबाइदिए । बंगाल सरकार स्थानीय राजनीतिक दलसँग भत्काउने र ध्वंस गर्ने कार्यमा काँधमा काँध मिलाएर अघि बढ्यो ।

त्रिशला र सुलक्षणाले पर्खाल भत्काएर एउटा नयाँ बाटो निकालेका छन्, अर्को मूल फुटाएका छन् र एउटा नयाँ भविष्यको सपना देखाएका छन् । हाम्रा घर–घरमा छन् त्रिशला र सुलक्षणाहरू । अब मात्र बाँकी छ त्रिशला र सुलक्षणाहरूलाई बाहिर निकालेर पर्खाल भत्काउने सेनामा कसरी सामेल गर्ने ?

सरकार, नीति, विकास, सिस्टम र भविष्य नै नभएको दार्जिलिङमा फेरि त्रिशला र सुलक्षण जन्मिए । यो नै परिवर्तनको आशाको नयाँ किरण हो । अर्थात् सरकार पनि छैन, राजनीतिक दलले पनि घुँडा टेक्यो, जात–जात माग्ने भएर हात पसार्न थाले, बंगालले भानु जयन्तीसमेतमा भुतभुती खेल्न थाल्यो र नेताहरू फोहोरमैलाको दंगमा पसे । सम्पूर्ण क्षेत्र, समाज र जाति नै दिशाहीन भएर हिँड्न लाग्दा पनि त्रिशला र सुलक्षणाले सगरमाथा ताके । यो नै सोच परिवर्तनको एउटा सग्लो झलक हो ।

त्रिशला र सुलक्षणा हाम्रा महान् नेताले हामीलाई अघि बढाउँछ भनेर पर्खेका भए र बंगला सरकारले हामीलाई समुद्रको भुमरीबाट पार लगाउँछ भनी आशा राखेका भए यी दुई चेलीले सगरमाथा त के, भाले ढुंगासमेत चढ्न सक्ने थिएनन् । यिनीहरू कस्सिए, संसार चिन्ने, दार्जिलिङ बदल्ने कार्यमा आफूलाई होम्ने र जाति, क्षेत्र, राष्ट्रको लागि केही गर्ने अब्बल प्रयास लिएर ।

हाम्रा विद्यार्थी र युवायुवती अति नै होनाहार छन्, तर मौका पाउँदैनन् । घरभित्र घरकै पिर, बाहिर वनको पीडा । चारैतिर गोर्खाल्यान्ड भएको दार्जिलिङमा जनताचाहिँ भोकको मर्काल्यान्डमा डुबेका छन् । अतीत र भविष्य दुइटै नभएका नेताहरूचाहिँ मौजमज्जा ल्यान्डमा बाँचेका छन् । यो केवल दार्जिलिङमा मात्रै हुन सक्छ । तर त्रिशला र सुलक्षणाले त्यो पर्खाल नै भत्काइदिए ।

हाम्रा विद्यार्थी चेलीहरू पारम्परिक कामधन्धा र नोकरी गर्दै आएका आएका थिए । दार्जिलिङमा लोग्नेमान्छेहरू नै धेरैजसो काम गर्थे । तर आज त्रिशला र सुलक्षणा सगरमाथाको चुचुरोमा पनि लोग्नेमान्छेसँगै पुगे । यी चेलीले त्यो सानो सोचको पर्खाल नै भत्काइदिए । उता बंगालको शासनमा एउटा महिला चुचुरोमा पुगिन्, यता विश्वको टाकुरामा दुई चेलीले विजय हासिल गरे । तर हाम्रा नेताहरूले सानो सोचको पर्खाल भत्काउने कामसमेत गर्न सकेनन् ।

नेताहरूले सानो सोचको पर्खाल नभत्काउँदा नै पार्टी, जाति र गोर्खाल्यान्डको यस्तो हालत भएको हो । त्रिशला र सुलक्षणाले दस डाँडा काटे । अघि देखेको पर्खाल र अड्चनहरू एकाएक भत्काइदिए । नेताहरू पर्खाल देख्नासाथ हरेश खान्छन् । फेरि पर्खालको उतापट्टि के छ, थाहै छैन नेताहरूलाई । र त बंगाल र भारत सरकार मुसा झैँ खेलाउँछन् यी नेताहरूलाई र ३० वर्षसम्म खेलाए पनि अनि अझै कति खेलाउलान् ।

नेताहरू पर्खाल भत्काउनै मान्दैनन् किनकि उनीहरूसँग पर्खाल भत्काउने न आँट छ न शरीर छ, न क्षमता छ, न सोच नै छ । पर्खालमा दुलो पारे भने पनि झ्यालखानामा पस्छन् भन्ने डर छ । मेरो रातो बत्ती, मौजमज्जा र इज्जत एकै खेपमा स्वाहा पार्लान् भन्ने डर, त्रास छ । बंगाल र भारतलाई हाम्रा नेताको कलेजो र पित्तको रङ तथा बनावटसम्म थाहा छ र नै, यिनीहरू पर्खाल भत्काउन सक्तैनन् ।

हामीलाई पर्खालै भत्काउनु छ । हाम्रो यो प्रयासमा त्रिशला र सुलक्षणाको सम्मिलन अति नै घतलाग्दो हो । हामी देशको केन्द्रीय विश्वविद्यालयको सबैभन्दा कान्छो कुलपति भएर र राष्ट्रको नै राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार समितिका सदस्यहरू दुइटा पर्खाल एक–एक गर्दै भत्काइदियौँ । हिजोसम्म खुकुरी र बन्दुक मात्रै चलाउन सक्छ भन्ने यो जाति अब बौद्धिक र प्रशासनिक क्षेत्र पनि हाँक्न सक्ने भएछ भन्ने कुराले टुसो हालेको छ बंगाल र भारतका शासकहरूमा ।

हिजोसम्म यो जातिले सीमामा लडेर बलिदान दिने परिचय मात्रै बनाएको थियो भने आज देशको राष्ट्रिय सुरक्षा नीति निर्धारणमा भूमिका खेल्ने भएको छ । अब हाम्रा युवायुवती अनेकौँको संख्यामा विश्वविद्यालयको कुलपति, सुरक्षा परिषद्को सदस्य र आईएएस र आईपीएस छान्ने इन्टरभ्यु बोर्डको सदस्य हुन सक्छन् ।

हाम्रा साथीहरू ती पर्खाल भत्काउँदैछन्, पत्रकारिता, चिकित्सा क्षेत्र, खेलकुद, साहित्य, संगीत र व्यापार, वाणिज्य, उद्योग क्षेत्रबाट । हाम्रा अगाडि रहेका पर्खालहरू एक–एक गरी भत्काएपछि मात्रै हामी छुट्टै राज्यको सुन्दर दृश्य देख्न सक्छौँ । त्रिशला र सुलक्षणाले पर्खाल भत्काएर एउटा नयाँ बाटो निकालेका छन्, अर्को मूल फुटाएका छन् र एउटा नयाँ भविष्यको सपना देखाएका छन् । हाम्रा घर–घरमा छन् त्रिशला र सुलक्षणाहरू ।

अब मात्र बाँकी छ त्रिशला र सुलक्षणाहरूलाई बाहिर निकालेर पर्खाल भत्काउने सेनामा कसरी सामेल गर्ने ? एउटा ठूलो सामाजिक, राजनीतिक र नैतिक चुनौती हो हामी सबैलाई । बंगाली, बिहारी, तामिल, मराठी, गुजरातीहरू यी पर्खालहरू भत्काएर धेरै अघि बढिसके । उनीहरू अहिलेको स्थितिमा पुगिसके । नयाँ यात्राका निम्ति त्रिशला र सुलक्षणा हाम्रो निम्ति प्रतीक हुन् । यस्तै प्रतीकहरूलाई सबै क्षेत्रमा जन्माएर एउटा छुट्टै हाम्रै राज्य निर्माण गर्ने सपना पूरा गर्नु छ । यी दुई चेलीहरूलाई भारतवासीकै अशेष शुभकामना एवं न्यानो अभिवादन !