खुला खाने दूधमा अत्यधिक सोडा र पानी

काठमाडौं: बालकदेखि वृद्धवृद्धासम्म र बिरामीका लागि अमृत र पोषिलो पेयजन्य पदार्थ मानिने दूध नै गुणस्तरहीन भेटिएको छ । पशुपन्छी मन्त्रालयको टोलीले हालै उपत्यकाका तीन जिल्लामा गरेको विशेष अध्ययनको क्रममा दूधमा अत्यधिक परिमाणमा पानी र सोडियम कार्वोनेट मिसाइएको फेला परेको हो ।

मानव स्वास्थका लागि अति महत्त्वपूर्ण पोषण पदार्थ मानिएको दूधकै कारण थप कुपोषण हुने र विभिन्न प्रकारका रोग लाग्न सक्ने सरकारले निश्कर्ष निकालेको छ । खाद्य ऐन विपरीत बढी नाफा कमाउने उद्देश्यका साथ उपत्यकाका गल्ली र चोकमा खुलेका साना दूध डेरी र पसलमार्फत बिक्री हुने पोके दूध गुणस्तरहीन अवस्थामा भेटिएको हो ।

यसैगरी दूधमा हुनुपर्ने चिल्लो रहितको ठोस पदार्थ (एसएनएफ) र चिल्लोपना (फ्याट) को उपस्थिति पनि मापदण्ड विपरीत भेटिएको छ । अमृत समान दूधमा मिसावट भएको पाइएपछि मन्त्रालयले साना दूध डेरी र पसलविरुद्ध कडा कारबाही प्रक्रिया अघि बढाउने तयारी गरेको छ ।

‘सय लिटर दूधमा ४६ लिटरसम्म गुणस्तरहीन पानी मिसाइएको पाइएको छ', मन्त्रालयका सचिव कृष्णचन्द्र पौडेलले भने, ‘मानव स्वास्थ्यका लागि पोषणयुक्त पेय पदार्थ मानिने यस्तो दूध सेवनबाट झनै कुपोषण हुने र विभिन्न प्रकारका रोग लाग्ने सम्भावना देखियो । त्यति मात्रै होइन, स्वास्थ्यलाई हानि गर्ने सोडियम कार्वोनेट पनि मिसाइएको पाइएको छ ।'

दूधमा तीन प्रतिशत चिल्लोपना र आठ प्रतिशत चिल्लोरहीत ठोस पदार्थको उपस्थिति हुनुपर्छ । तर, दूधमा २.९ प्रतिशतसम्म चिल्लोपना र ५.३ प्रतिशतसम्म चिल्लोरहितको ठोस पदार्थ पाइएको छ । प्रतिलिटरमा ४६ प्रतिसतसम्म बाहिरीरूपमा गुणस्तरहीन पानी मिसाइएको छ ।

खाद्य विभागमा परीक्षणका लागि पठाइएका दूधका १४ वटा नमुनामध्ये काठमाडौंको काभ्रे डेरी, धमला डेरी प्रडक्ट, मिलन चोक दूध पसल र खरिबोट दूध भण्डारको दूधमा अत्यधिक परिमाणमा सोडियम कार्वोनेट मिसाइएको फेला परेको छ ।

खाद्य प्रविधि तथा गुण नियन्त्रण विभागका महानिर्देशक संजिवकुमार कर्णका अनुसार खाद्य ऐनअनुसार दूधमा कुनै पनि बाहिरी तत्त्व मिसाउन पाइँदैन । सोडियम कार्वोनेटयुक्त दूध सेवन गर्दा ब्लड प्रेसर उच्च हुने, झाडा पखाला हुने, फुड प्वाइजन हुने, पाचन प्रणालीमा असर गर्ने, मृगौलामा असर पुर्‌याउनेलगायतका समस्या देखापर्छ ।

केन्द्रीय गाई भैंसी प्रवद्र्धन कार्यालयका वरिष्ठ पशु विकास अधिकृत डा.रेशम ज्ञवालीका अनुसार दर्ता बिना सञ्चालनमा रहेका यस्ता टोलपिच्छे साना डेरी र पसलबाट उत्पादित दूधको अवस्थामा अत्यन्तै दयनिय अवस्थामा भेटिएको छ । ‘कम लगानीमा सञ्चालनमा रहेका यस्ता डेरी र पसल सञ्चालकले आफै दूध खरिद गर्दै आएका छन्', डा ज्ञवालीले भने, ‘संकलिन दूधमा बाहिरी तत्त्व मिसाउने र त्यसपछि तताएर हातले पोका बनाएर उपभोक्तालाई गुणस्तरहीन दूध बिक्री गर्दै गरेको पाइएको छ ।'

मन्त्रालयको विशेष टोलीले काठमाडौंका ५१, ललितपुरका ४३ र भक्तपुरका ५२ वटा साना डेरी पसल गरी एक सय ४६ वटामा अनुगमनका साथै सूक्ष्म अध्ययन गरेको थियो । डेरी र पसलको अनुगमन पश्चात टोलीले काठमाडौंबाट ४१, ललितपुरबाट ३६ र भक्तपुरबाट २९ वटा नमूना संकलन गरेको थियो ।

सचिव पौडेलका अनुसार दूधमा मिसावट छ वा छैन भनेर संकलित नमुना परीक्षणका लागि खाद्य प्रविधि तथा गुण नियन्त्रण विभाग, लाइभस्टक गुण व्यवस्थापन प्रयोगशाला, भेटेरीनरी जनस्वास्थ्य कार्यालय र भेटेरिनरी गुणस्तर तथा औषधि व्यवस्था कार्यालयमा पठाइएको थियो ।

अध्ययनका क्रममा उत्तमतर्फ काठमाडौंको सात र भक्तपुरको चारवटा डेरीमात्रै परेका छन् । त्यसैगरी मध्यमतर्फ काठमाडौंका २०, ललितपुरका २६ र भक्तपुरका ३५ वटा डेरी परेका छन् । यस्तै कमसलतर्फ काठमाडौंका २४, ललितपुरका १७ र भक्तपुरका १३ वटा डेरी परेका छन् ।