सर्वोच्चले ल्यायो वार्षिक कार्ययोजना

काठमाडौंः एघार न्यायाधीशको आगमनसँगै बुधबार बसेको सर्वोच्च अदालतको फुलकोर्टले आगामी वर्षका लागि नयाँ कार्ययोजना पारित गरेको छ । कार्ययोजनाले न्यायपालिकाप्रति आस्था र विश्वास वृद्धिसँगै न्यायमा पहुँच, छिटोछरितो न्याय सम्पादन र न्यायिक प्रक्रियालाई अनुमानयोग्य बनाउने लक्ष्य निर्धारण गरेको छ ।

उक्त योजना प्रधानन्यायाधीश सुशीला कार्कीसहित २० जना न्यायाधीशबाट सर्वसम्मतिले पारित भएको हो । लक्ष प्राप्तिको रणनीतिअन्तर्गत न्यायमा पहुँचका लागि आर्थिक रूपले विपन्न नागरिकका लागि न्यायिक सेवामा लागेका दस्तुर पुनरावलोकन गरी सुलभ बनाइने भनिएको छ । यस्तै अनियमितता र गुनासो सुनुवाइका लागि प्रभावकारी संयन्त्र स्थापना गर्ने लक्षसमेत निर्धारण भएको छ । ‘फुलकोर्टद्वारा वार्षिक कार्यान्वयन योजना पारित भएको छ । योजनामा लक्ष्य निर्धारण र प्राप्तिका रणनीति छन्,' सर्वोच्चका प्रवक्ता नहकुल सुवेदीले अन्नपूर्णसँग भने, ‘न्यायसम्पादन प्रक्रियालाई छिटोछरितो र प्रभावकारी बनाउन योजनाले ठूलो महव राख्नेछ ।'

हाल सर्वोच्चमा २४ हजार एक मुद्दा थाती रहेको योजनाले औंल्याएको छ । योजनाले विगत वर्षको समीक्षाका आधारमा आगामी वर्ष सर्वोच्चमा करिब १३ हजार ६ सय नयाँ मुद्दा दर्ता हुने अनुमान गरेको छ । त्यसअनुसार कुल ३७ हजार ६ सय मुद्दा हुनेछन् । तीमध्ये हालका न्यायाधीशको अनुपातमा २१ हजार सात सय (५८ प्रतिशत) मुद्दा टुंगो लगाउन सकिनेछ ।

पुराना मुद्दामा सुनुवाइका लागि न्यायाधीशको समूह (प्यानल) बनाएर सुनुवाइ गर्दा न्यायिक प्रक्रिया छिटो हुने योजनाले औंल्याएको छ । यस्तै सबै मुद्दामा ‘टिपोट प्रणाली' लागू गर्नुपर्ने, बहस व्यवस्थापन र समयतालिका बनाएर मुद्दामा सुनुवाइ गरी अनुगमनमा कडाइ गर्नुपर्ने आवश्यकता पनि योजनामा औंल्याइएको छ । योजनाले तोकिएको समयभित्र मुद्दा फैसला र फैसलाको तयारी, पुराना बक्यौता मुद्दाको न्यूनीकरण, फैसला कार्यान्वयनमा विशेष अभियान, सुपरीवेक्षण एवं निरीक्षणमा प्रभावकारिता, न्याय सेवामा गुणस्तरीयता, सेवाग्राहीका लागि सेवासुविधाबारे तत्काल जानकारी दिनेजस्ता लक्ष्य राखेको छ ।

न्यायिक स्वतन्त्रता र स्वायत्तताको जगेर्ना गर्दै योजना कार्यान्वयन प्रणालीलाई सुदृढ बनाएर मुद्दा, मान संशाधन, भौतिक पूर्वाधार, प्रविधिको विकासमा सुधार ल्याइने प्रतिबद्धतासमेत लिइएको छ । योजनाअनुसार संवैधानिक इजलासलाई रिसर्च सेन्टरका रूपमा विकास गरिने भएको छ ।

जनआस्था वृद्धिका लागि अदालतको निरीक्षण हुँदा हरेक न्यायाधीशबाट भएका फैसला अध्ययन गर्ने प्रणाली विकास गरिनुपर्ने उल्लेख छ । न्यायाधीशले कार्यविधिगत प्रक्रिया पूरा नगरी वा बुझ्नुपर्ने नबुझी फैसला गरेका कारण पुनः इन्साफका लागि फिर्ता पठाइएका मुद्दाको अभिलेख राख्ने प्रणाली अबलम्बन गरिने भनिएको छ ।

मुद्दा फैसलामा पराजुली प्रथम

सर्वोच्च अदालतका न्यायाधीश गोपाल पराजुलीले मुद्दा फैसला गर्ने कार्यमा प्रथम स्थान हासिल गरेका छन् । २०७२ साउन १ देखि २०७३ असार मसान्तसम्मको रेकर्डले पराजुलीलाई मुद्दा फछ्र्योटमा सबैभन्दा अघि देखाएको हो । पराजुलीले यस वर्ष २७५० मुद्दा फछ्र्योट गरेका छन् । उनले मुद्दा ८३०, रिट १४८, पुनरावलोकनसहितका निवेदन १६५०, अन्तरिम आदेश १२०, फुटकर ११४ र एकल इजलासबाट आठवटा निर्णय गरेका छन् ।
अघिल्लो वर्ष पनि सबैभन्दा बढी मुद्दा छिनेर पराजुली नै प्रथम भएका थिए ।

यस्तै प्रधानन्यायाधीश सुशीला कार्की २६७२ मुद्दामा फैसला गर्दै दोस्रो, न्यायाधीश ओमप्रकाश मि श्र २३५८ फैसला गर्दै तेस्रो र गोविन्दकुमार उपाध्याय २११० मुद्दा फछ्र्योट गरी चौथो भएका छन् । पूर्वप्रधानन्यायाधीश कल्याण श्रेष्ठले १५६९, पूर्वन्यायाधीश गिरीशचन्द्र लालले ६६२, वैद्यनाथ उपाध्यायले १३४४, दीपकराज जोशीले १९३५, देवेन्द्रगोपाल श्रेष्ठले २०५५, चोलेन्द्रशमशेर राणाले २०५९ र जगदीश शर्मा पौडेलले २०९७ मुद्दा किनारा लगाएका छन् । पूर्व प्रधानन्यायाधीश श्रेष्ठ र न्यायधाीश लालको बीचमै अवकाशका कारण फछ्र्योट संख्या कम रहेको हो ।