सामन्ती पितृसत्ताः विकासको वाधक
जतिबेला म भौतिक योजना तथा निर्माण मन्त्री थिएँ, त्यतिबेला मेरै मन्त्रालयमा पर्ने एउटा दुर्गम सडकको शिलान्यास नेपाली कांग्रेसका अर्थमन्त्रीले गर्न लागेको थाहा पाएँ । तब मैले आफ्नो मन्त्रालयको कार्यकारी व्यक्ति भएकाले सीधै सो काममाथि हस्तक्षेप गरेँ र आफैँले त्यो योजनाको शिलान्यास गरेँ ।
त्यस्तै, काठमाडौँमा पानीको हाहाकार भएको बेलामा मैले पानी ट्यांकरको व्यवस्था मिलाएर पानी वितरण गर्ने काम गरेँ । यसरी विकासको क्षेत्रमा एउटा लैंगिक सचेत महिला भएको नाताले थोरै भए पनि हस्तक्षेप गर्न सकेँ । यद्यपि, अर्थमन्त्रीले मेरै मन्त्रालयअन्तर्गत पर्ने सडक विभागमा परिरहेको अतिरिक्त रकम पानी विभागमा हस्तान्तरण गर्न मानेनन् । यसको लागि मैले अन्तिमसम्म पनि मुकाबिला गरिरहेँ ।
त्यस्तै, मन्त्री भएकै बेला पहिलो संविधानसभामा मैले भोट माग्दै हात मिलाउँदै गर्दा प्रायजसो महिलाको हात चिसो पाएँ । कसैको हात भाँडा माझ्दा, कसैको लुगा धुँदा र कसैको बालबच्चालाई नुहाउँदा चिसो भएको रहेछ । साथै, कतिपय ठाउँमा पानीको अभावले घरभित्र र छरछिमेकमा कलहसमेत देखेँ । यसरी पानी र महिलाको बीचको सम्बन्ध कति गहिरो रहेछ भन्ने राम्ररी अनुभूति भयो मलाई । त्यसैले पनि मलाई अन्तर्राष्ट्रिय संस्था एडीबीसँग संघर्ष गर्ने हिम्मत पनि मन्त्री हुँदा मिल्यो । महिला तथा विकासप्रति मेरो सधैं चिन्ता र चासो भइरह्यो ।
हालै पनि मैले यस्तो दृश्य देखेँ, जहाँ मधेसको एकल महिला घाइते भएर काठमाडौँको नर्भिक अस्पतालमा ल्याइएको रहेछ । अन्नपूर्ण पोस्ट् दैनिकको समाचारमार्फत थाहा पाएँ, ती एकल महिलामाथि सांघातिक हमला भएको रहेछ । हालसम्म त्यो गाविसमा आउने एकल महिला भत्ता, वृद्धभत्तालगायत केही कर्मचारीले मिलेर सम्बन्धित पक्षलाई नदिएको रहेछ ।
जब त्यहाँका महिलाले त्यो कुरा थाहा पाए, त्यसपछि उनीहरूले महिला सशक्तीकरण समूह बनाएर ती महिलालाई अध्यक्ष बनाएका रहेछन् । ती महिला हुन् रामशकी देवी साह । अध्यक्षको हैसियतले उनी गत साउन १८ गते गाविसमा पुगेर त्यस्ता खाले बजेटबारे जिज्ञासा राखिन् तब, ती कर्मचारीले उनलाई सम्झाउनु त परै जाओस्, उल्टो भौतिक रूपमै उनीमाथि जाइलाग्न थालेछन् । उनीमाथि यसरी सांघातिक हमला गरेछन् कि उनको मुखबाट ह्वालह्वाल्ती रगत निस्केछ र शरीरको अन्य भागहरूमा पनि चोटको कारण नीलडाम थिए ।
समाचार स्रोतका अनुसार उनीमाथि समनपुर– ३, रौतहटका सहसचिव नागेन्दर यादव, लेखापाल सहायक कामेश्वर सहनी, बाबुलाल सहनी, रवीन्द्र सहनी, विजय सहनी, वीरेन्द्र सहनी, रुदल सहनी र तिनीहरूको समूहले मरणासन्न हुने गरी कुटपिट गरेको रहेछ । सो घटनाबारे उनका छोरा अशोककुमार साहले विज्ञप्ति जारी गरेर भत्र्सना गरेका थिए । उनको विज्ञप्तिसमेत मैले हेरेँ । यस घटनाले मलाई असाध्यै पीडाबोध गरायो । सोचेँ, नेपालमा गणतन्त्र त आयो तर महिलालाई आएन, शब्दमा आयो व्यवहारमा आएन । साथै, देश समृद्ध बनाउने अभियानमा सरकारका स्वयं केही कर्मचारी नै बाधक रहेछन् ।'
अझ महिला हकको कुरा गर्दा मानौँ महिलालाई मान्छे नै नभएको भिखारीजस्तो मानिँदो रहेछ । याद रहोस्, कतिपय पिछडिएका क्षेत्रमा अझै पनि महिलालाई बोक्सीको आरोप लाग्ने गरेको छ । विशेष गरेर तराईका गाउँहरूमा ।
यसरी रामशकिदेवी साह एउटी महिला मात्र नभएर एकल महिला भएकीले पनि उनीमाथि सांघातिक हमला भएको सहजै बुझिन्छ । हेक्का रहोस्, नेपाल जहाँ अधिकांश पुरुषहरू विदेश पलाएन भएका छन्, त्यहाँ भएका महिलालाई लैंगिक विकासका निम्ति जागरण अभियान चलाउँदासमेत आक्रमण गर्नु भनेको देश अग्रगमनतर्फ होइन, पश्चगमनतर्फको यात्रामा रहेको देखिन्छ ।
जबकि पटक–पटकको आन्दोलन, जनयुद्ध र विभिन्न आन्दोलनबाट राजनीतिक उपलब्धि संस्थागत भइसकेपछि आर्थिक समृद्धितर्फ लाग्नुपर्ने हो । अतः लैंगिक क्षेत्रमा काम गरिरहेका मानिसहरूले हकहितका साथसाथै महिलामाथि भएका उत्पीडनविरुद्ध संघर्ष गरी महिलालाई अझ उत्पादनशील कसरी बनाउने भन्नेतर्फ ध्यान दिनुपर्दछ । नेपाल देश धनी नभएर होइन, मन गरिब भएर यस्तो गति भएको हो ।
विकासका अवधारणा सर्वत्र नपुग्दा सुदूरपश्चिममा ‘छाउपडी चलन' अहिलेसम्म छ । हिमाली क्षेत्रमा ‘झुमा प्रथा' अझै छ । बालविवाह, अनमेल विवाह, बहुविवाह र यससँग जोडिएर आउने लैंगिक हिंसा प्रायः मधेसमा व्याप्त छ । साथै, दाइजोप्रथा पहाडमा समेत कम भएको छैन ।
महिलाहरू जातीय र क्षेत्रीय उत्पीडनभन्दा पनि धेरै उत्पीडित भएकोले तिनको विकासमा पहुँच पुग्न अझै जरुरी छ ।
बुझ्नुपर्ने कुरा के हो भने, स्रोतसाधन भनेपछि प्रायः मानिसले प्राकृतिक स्रोतसाधन सम्झन्छन्, तर त्यसलाई शून्यबाट एक सय डलरसम्म पुर्याउने माध्यम मानव जाति नै हो । तसर्थ जति आमजनतालाई उत्पादन शक्तिको स्रोत भनेर बुझिन्छ, त्यति नै आधाभन्दा बढी हिस्सा ओगटेका महिलाहरू यस प्रक्रियाबाट टुटेका छन् ।
महिलाहरू जातीय र क्षेत्रीय उत्पीडनभन्दा पनि धेरै उत्पीडित भएकोले तिनको विकासमा पहुँच पुग्न अझै जरुरी छ । साथै महिलाहरूको विकासमा संलग्नताले उत्पादन शक्ति र उत्पादन सम्बन्धमा पनि प्रगतिशील मोड आएको देखिन्छ । अतः महिलालाई तालिम दिइयो भने उनीहरूले उत्पादन बढाउन सक्छन् । जसले गर्दा देशलाई समृद्ध बनाउन मद्दत पुग्छ ।
हालै, गोरखाको सिर्दिबासमा हेलिकोप्टर दुर्घटना भयो । जसको मुख्य कारण त्यहाँ विकास नपुग्नु नै हो । बच्चा पाउँदा ‘इन्फेक्सन' भएको र त्यसलाई ‘इलाज' गर्न काठमाडौँ आउनुपर्ने अवस्था आएको हो । यसरी विकासको अवधारणा नपुग्दा कति ठूलो दुर्घटना आइपर्दो रहेछ भन्ने यो घटनाले देखाउँछ । युरोपेली तथा अमेरिकन मुलुकहरूमा पनि महिलाको विकास भएको अवस्थामा नेपालमा भने यस्तो अवस्था देखिएको छ । नेपालमा महिलाको पक्षमा काम गर्ने एनजीओ, आईएनजीओ र संगठनहरू पनि छन् । तर यस्ता घटनालाई उनीहरूले किन गम्भीरतापूर्वक लिएनन् ?
मधेसमा यस्ता घटना हुनुको पछाडि त्यहाँ अझै पनि सामन्ती पितृसत्ता हाबी हुनु हो । त्यही प्रवृत्ति विकासको पनि वाधक बनेको छ । त्यसमाथि मधेस उत्पीडित क्षेत्र भएकाले त्यहाँ विकास नपुग्दा त्यहाँका महिलाले थप कष्ट बेहोर्नुपरेको छ । स्मरण रहोस्, जहाँ महिलाले जिम्मेवार भूमिका पाएका छन्, त्यहाँ भ्रष्टाचार, अपारदर्शिता र अनियमितता पनि नगन्य छ । तसर्थ, सामन्ती पितृसत्तालाई निरुत्साहित पार्दै विकासमा महिलालाई अगाडि ल्याउनु आवश्यक छ । यो मधेसको हकमा झन् सान्दर्भिक छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
