स्क्रब टाइफसबाट यसरी टाढा रहने

काठमाडौं: संखुवासभाका एक बालकलाई हनहन्ती ज्वरो आयो । टाउको दुख्ने, जोर्नी दुख्ने समस्या सँगै देखियो । घरमै निको पार्ने प्रयासस्वरूप परिवारले उनलाई तातोपानी पिउन आग्रह गरे । अन्य घरेलु उपाय अपनाए । केही सीप नलागेपछि नजिकैको पसलबाट औषधि किनेर बालकलाई खुवाइयो ।

नतिजाको पर्खाइमा अभिभावकले कडा ज्वरो आएका ती बालकलाई सात दिनसम्म घरमै राखे । थला परेपछि मात्रै उनलाई धरानस्थित बीपी कोइराला स्वास्थ्यविज्ञान प्रतिष्ठानमा उपचारका लागि लगियो ।

चिकित्सकले जाँचका विभिन्न उपाय अपनाउँदा पनि उपलब्धि नभएपछि उनको रगत निकालेर टेकुस्थित राष्ट्रिय जनस्वास्थ्य प्रयोगशाला पठाइयो । नजितामा ती बालकको रगतमा स्क्रब टाइफस रोग पुष्टि भयो । सोहीअनुसारको उपचार प्रक्रिया अघि बढाइए पनि ढिलो अस्पताल ल्याउँदा बालकले ज्यान गुमाउनु पर्‌यो ।

बालकको ज्यान गएपछि मात्र उनका अभिभावकले स्क्रब टाइफस कस्तो रोग हो भन्ने थाहा पाए । यो एउटा उदाहरण हो । स्क्रब टाइफसबारे जानकारी समयमै नपाउँदा वा नलिँदा अनायासै यस वर्ष अन्य दुईजनाले ज्यान गुमाउनु परेको छ । जब कि यो रोगको समयमै उपचार भयो भने निको हुन्छ ।

मुसामा पाइने किर्नाजस्तै कीरा (माइटको लार्भा)ले टोक्दा मानिसमा फैलिने उक्त रोगबाट वैशाखयता ९१ जनामा उक्त रोग पुष्टि भइसकेको छ । 'पहिले केही थाहा थिएन । अरू नै कारणले ज्वरो आएको होला भन्ने लाग्यो र कतै गइनँ । ज्यानै जालाजस्तो भयो अनि अस्पताल आएँ', टेकुस्थि शुक्रराज ट्रोपिकल तथा सरुवा रोग अस्पतालमा भर्ना भएका एक बिरामीले भने, 'अहिले थाहा भयो यो त निकै डरलाग्दो रोग रेहछ ।'

ढिलै भए पनि आफूमा देखिएको रोग उपचार हुने अस्पतालमा आएको र बाँच्ने आशा जागेको उनले बताइरहँदा अन्य दुईजना बिरामी पनि सोही समस्याबाट थला परेर उपचार गरिरहेका थिए । नेपालमा गत वर्ष पहिलोपटक पुष्टि भएको स्क्रब टाइफस रोगबाट मृत्यु हुने र बिरामी पर्नेको संख्या बढ्दो छ । समयमै उपचार नभएमा मुटु, फोक्सो, मस्तिष्कजस्ता संवेदनशील अंगमा क्षति भएर ज्यान जान्छ । त्यति बेला धरानस्थित बीपी कोइराला स्वास्थ्यविज्ञान प्रतिष्ठानको आईसीयूमा भर्ना भएका ११ जनामध्ये ६ जना बालबालिकाको ज्यान गएको थियो ।

स्क्रब टाइफसले धनगढीमा पनि दुई महिलाको ज्यान लिएको थियो । टाइफाइड, डेंगुलगायत रोगसँग मिल्नेखालको ज्वरो आएका बिरामीलाई औषधिले काम नगरेपछि ती बिरामीको रगतको नमुना संकलन गरी काठमाडौं पठाइएको थियो । राष्ट्रिय जनस्वास्थ्य प्रयोगशालामा गरिएको परीक्षणमा स्क्रब टाइफस देखिएपछि थप पुष्टिका लागि थाइल्यान्ड पठाइएको थियो ।

त्यहाँबाट रोग पुष्टि भएर आएपछि महाशाखाले मातहतका सबै स्वास्थ्य संस्थामा कार्यरत चिकित्सक र स्वास्थ्यकर्मीलाई स्क्रब टाइफस उपचारको तरिकाबारे तयार पारिएको निर्देशिकाअनुरूप उपचार गर्न निर्देशन दिएको थियो ।

तर पनि जनचेतनामूलक कार्यक्रम विस्तार नहुँदा र स्थानीय स्वास्थ्य संस्थामा रोग परीक्षणका लागि उपयुक्त व्यवस्था नहुँदा अन्य अनगिन्ती रोगले आक्रान्त पारिरहेका बेला नयाँ रूपबाट देखा परेको यो रोगले मानिसलाई सास्ती दिएको छ । धनजनको क्षति उत्तिकै भएको छ । स्थानीयस्तरमै परीक्षण सुविधा नहुँदा चिकित्सक बिरामीको रगतको नमुना काठमाडौं पठाउन बाध्य छन् ।

टाइफसबाट संक्रमित हुनेको संख्या ९१ पुगेको छ । पूर्वी तराईमा धेरै देखिएको उक्त रोग अझै फैलिनसक्ने अनुमान चिकित्सकको छ । हाल यो संक्रमण संखुवासभा, भोजपुर, धनकुटा, सुनसरी, इलाम, धादिङ, चितवन, नुवाकोट, सुर्खेत, मकवानपुर, सिन्धुली, सर्लाही, कास्की, गोरखा, बारा, बर्दिया, दाङ, राजधानी काठमाडौंलगायत २० जिल्लाभन्दा बढी स्थानमा छ ।

गत वर्ष यो संक्रमण संखुवासभा, भोजपुर, धनकुटा, सिराहा, कैलाली, रामेछापमा देखिएको तथ्यांक छ । शुक्रराज ट्रोपिकल तथा सरुवा रोग अस्पतालका ट्रोपिकल मेडिसिन फिजिसियन डा. अनुप बास्तोलाका अनुसार भूकम्प प्रभावित जिल्लाबाट आएका बिरामीमा पनि स्क्रब टाइफस पुष्टि भएको छ । संक्रमण फैलिएपछि मानिसमा कडा ज्वरो आउने, टाउको दुख्ने, जोर्नी दुख्नेजस्तो लक्षण देखा पर्छ ।

दुई वा त्योभन्दा धेरै यस्तो लक्षण देखिएमा स्वास्थ्य जाँच गराइहाल्नुपर्ने उनको सल्लाह छ । 'धेरै ढिलो उपचार गर्न आउँदा संक्रमित बिरामीको मृत्यु भइरहेको छ', बास्तोलाले भने, 'यो रोगको लक्षण अन्य रोगसँग पनि मिल्दोजुल्दो हुने भएकाले अल्मलिएर बस्नु हुँदैन । समयमै पुष्टि भएमा औषधि खाएर निको हुन्छ र यसले जटिल रूप लिन पाउँदैन ।'

स्क्रब टाइफसको उपयुक्त उपचार नगर्दा दीर्घकालीन रूपमा सुन्ने क्षमता गुम्ने, निम्न रक्तचाप, अंगमा क्षति र मिर्गौला फेल हुने, निमोनियाको संक्रमण देखिने, छारेरोग, सुस्त हुनेजस्ता समस्या देखिन्छन् । चिकित्सकका अनुसार स्क्रब टाइफस फैलाउने सूक्ष्म कीरा झाडी, घाँस जंगल, खेतको छेउछाउ, पहाडी इलाका आदि भएको ठाउँमा रहने मुसा प्रजातिका जनावरमा बढी पाइने गरेको छ । वर्षायाममा सहरी क्षेत्रमा समेत जंगली बोटबिरुवा वा घाँस नजिक यो कीराले टोक्ने खतरा रहन्छ । स्क्रब मानिसबाट मानिसमा सर्ने रोग भने होइन ।

रोगका लक्षण

-कडाखाले ज्वरो (१०२ देखि १०५ डिग्री फरेन हाइटसम्म) आउने
-टाउकोमा धेरै दुखाइ हुने
-श्वासप्रश्वासमा समस्या पैदा हुने
-जीउ, जोर्नी र मांसपेशीमा पीडा हुने
-खोकी लाग्ने
-पेट दुख्ने र पखाला लाग्ने
-शरीरका विभिन्न भागमा गुलाबी बिमिरा देखिनु

स्क्रब टाइफसबाट बच्ने उपाय

-घरवरपर सफा राख्ने र आफूले पनि सरसफाइमा ध्यान दिने
-लामो बाउला भएको कपडा लगाउने
-मुसाबाट टाढै रहने
-सामान्य रूपमा ज्वरो आउने वा खोकी लाग्नेजस्ता समस्या देखिमा एक दुई दिन घरमै आराम गरी तातो र झोलिलो खाने ।
-त्यसो गर्दा नभए सम्बन्धित चिकित्सकको सल्लाहमा उपचार अघि बढाउने ।
-असामान्य लक्षण देखिँदा शरीरमा भएका दागहरू नियाल्ने । केहीले टोकेकोजस्तो लाग्यो भने तुरुन्त चिकित्सकको सल्लाह लिने

उपचारविधि

यो रोगको पहिचान बिरामीमा देखिएको लक्षण र कीराले टोकेको दाग देखेर पनि गरिन्छ । रगत परीक्षणअन्तर्गत सीबीसी काउन्ट, लिभर फंग्सन टेस्ट गरिन्छ । स्क्रब टाइफसको एन्टिबडी पत्ता लगाउन एलाइजा टेस्ट र द्रूत परीक्षणसमेत गर्न सकिन्छ ।

नेपालमा हाल एलाइजा टेस्टबाटै काम चलाउने गरिएको छ, जुन हालसम्म टेकुस्थित राष्ट्रिय जनस्वास्थ्य प्रयोगशालामा हुने गरेको छ । महाशाखाका चिकित्सक गुणनिधि शर्माका अनुसार स्क्रब टाइफसको आशंका भएका बिरामीलाई प्रयोगशाला प्रतिवेदन आउनुभन्दा पहिलेदेखि नै एन्टिबायोटिक औषधि दिन सकिन्छ ।