मूल्य वृद्धि दोहोरो अंकनजिक

काठमाडौंः बजारमा वस्तुको मूल्य बढेर छोइनसक्नु भएको छ । एक सय लिएर तरकारी किन्न गएमा दुई छाक पनि आउँदैन । तर, नेपाल राष्ट्र बैंकले शुक्रबार मूल्य वृद्धि खासै नभएको प्रतिवेदन सार्वजनिक गरेको छ । प्रतिवेदनअनुसार गएको वर्ष नौ दशमलब नौ प्रतिशतमात्र उपभोक्ता मूल्य वृद्धि भएको छ । यद्यपि बजारमा भूकम्प र नाकाबन्दीपछि हरेक वस्तुको मूल्य बढेर दोब्बर पुगेको छ ।

सरकारले बजेट तथा मौद्रिक नीतिमार्फत मूल्य स्थायित्व कायम गर्ने बताए पनि अघिल्लो आर्थिक वर्ष २०७२/७३ को वार्षिक उपभोक्ता मूल्य वृद्धिदर थप उकालो लागेको छ । आर्थिक गतिविधिमा देखिएको बढोत्तरीसँगै खाद्य तथा पेय पदार्थको मूल्यमा भएको उच्च वृद्धिका कारण समग्र उपभोक्ता मूल्य परिसूचक गत वर्ष २.७ प्रतिशतले बढेको तथ्यांक नेपाल राष्ट्र बैंकले सार्वजनिक गरेको हो । अघिल्लो वर्ष समीक्षा अवधिमा उपभोक्ता मूल्य वृद्धिदर ७.२ प्रतिशत थियो ।

मागको तुलनामा उत्पादन बढ्न नसक्नु र आयातित वस्तुमा माफियाका साथै यातायातमा कायम सिन्डिकेट र बजारमा मौलाउँदै गएको नाफाखोरीका कारण मूल्य वृद्धि नियन्त्रणबाहिर गएको जानकारहरू बताउँछन् । यसले आपूर्ति प्रणाली सुदृढ बनाउन र बजारमा बढ्दो अराजकता नियन्त्रण गर्नमा सरकार असफल भएको स्पष्ट पारेको उपभोक्तावादीको भनाइ छ ।

सरकारले मूल्य वृद्धि नियन्त्रणका लागि उपयुक्त विकल्प ल्याउन नसक्दा बजार भाउ अकासिएको राष्ट्रिय उपभोक्ता मञ्चका अध्यक्ष प्रेमलाल महर्जनले बताए । ‘सरकारले खुला बजारको नाममा भाँडभैलो अर्थनीति चलाएको छ,’ उनले भने, ‘बजारमा अराजकता छ, सिन्डिकेट र कार्टेलिङको चलखेलका कारण बिचौलियाको हातमा बजार गएको छ ।’ संक्रमणकालीन अर्थ व्यवस्थाका अन्तर्राष्ट्रिय नमुना नेपालमा लागू नभएको उनले आरोप लगाए ।

सरकारले गत वर्षको बजेट तथा मौद्रिक नीतिमा उपभोक्ता मूल्य वृद्धिदर साढे सात प्रतिशतमा सीमित राख्ने प्रतिबद्धता गरेको थियो । पछिल्लो समय मूल्य वृद्धि अकासिँदै गएकाले सरकारको मूल्य नियन्त्रण गर्ने लक्ष्यमा कुठाराघात भएको छ ।

समीक्षा अवधिमा खाद्य तथा पेय पदार्थ समूहको मूल्य परिसूचक दोहोरो अंकले वृद्धि भएको छ भने गैरखाद्य समूहको मूल्य परिसूचकले पनि दोहोरो अंक भेट्न खोजेको छ । समीक्षा अवधिमा खाद्य तथा पेय पदार्थ समूहको मूल्य सूचकांक १० दशमलब नौ प्रतिशतले बढेको छ भने गैरखाद्य तथा सेवा समूहको मूल्य सूचकांक नौ दशमलब दुई प्रतिशतले बढेको छ ।

समीक्षा अवधिमा दलहन तथा गेडागुडी, घिउ, तेल, लत्ताकपडा, जुत्ता, मसला, घरायसी सामान तथा सेवाको मूल्य वृद्धिदर उच्च रहेकोले यसको चाप समग्र मूल्यवृद्धिमा परेको हो ।

समीक्षा अवधिमा दलहन तथा गेडागुडीको मूल्य ३२ दशमलब सात, घिउ तथा तेलको मूल्य १९ दशमलब पाँच, लत्ताकपडा तथा जुत्ता र घरायसी सामानको मूल्य १४ दशमलब दुई, मसलाको १३ दशमलब पाँच प्रतिशत र सेवा समूहको मूल्यवृद्धि १२ दशमलब सात प्रतिशत रहेका कारण वार्षिक विन्दुगत उपभोक्ता मुद्रास्फीतिमा थप चाप पर्न गएको राष्ट्र बैंकले शुक्रबार सार्वजनिक गरेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

राष्ट्र बैंकको प्रतिवेदनअनुसार गएको वर्ष नौ दशमलब नौ प्रतिशतमात्र उपभोक्ता मूल्य वृद्धि भएको छ । यद्यपि बजारमा भूकम्प र नाकाबन्दीपछि हरेक वस्तुको मूल्य बढेर दोब्बर भएको छ ।

अघिल्लो वर्षमा खाद्य तथा पेय पदार्थ समूह र गैरखाद्य तथा सेवा समूहको मूल्य सूचकांक क्रमशः ९ दशमलब ६ प्रतिशत र पाँच दशमलब दुई प्रतिशतले वृद्धि भएको छ ।

खाद्य तथा पेय पदार्थ समूहमा पर्ने वस्तुमध्ये सुर्तीजन्य पदार्थको मूल्य वृद्धिदर सबैभन्दा बढी २५ दशमलब ६ प्रतिशत थियो । त्यसैगरी समीक्षा वर्षमा मदिराजन्य पदार्थ र दाल तथा गेडागुडी उपसमूहको मूल्य सूचकांक क्रमशः २० दशमलब एक प्रतिशत र १७ दशमलव ६ प्रतिशत रहेको थियो ।

अघिल्लो वर्षमा गैरखाद्य तथा सेवा समूहका वस्तुमध्ये लत्ताकपडा तथा जुत्ताचप्पलको मूल्य सबैभन्दा बढी नौ दशमलब नौ प्रतिशतले वृद्धि भएको थियो । त्यस्तै समीक्षा वर्षमा फर्निसिङ तथा घरायसी उपकरण र विविध वस्तु तथा सेवाको मूल्य सूचकांक क्रमशः आठ दशमलब दुई प्रतिशत र आठ प्रतिशतले वृद्धि भएको थियो ।

क्षेत्रगत आधारमा मूल्य वृद्धि

क्षेत्रगत आधारमा विश्लेषण गर्दा समीक्षा अवधिमा उपभोक्ता मूल्य वृद्धि काठमाडौं उपत्यकामा सबैभन्दा बढी देखिएको छ भने तराईमा सबैभन्दा कम देखिएको छ । गत आर्थिक वर्षमा काठमाडौं उपत्यकामा ११ दशमलब ६ प्रतिशत, पहाडमा १० दशमलब चार प्रतिशत, हिमालमा आठ दशमलब आठ प्रतिशत र तराईमा सात दशमलब एक प्रतिशत वृद्धिदर रहेको छ ।

अघिल्लो वर्षको सोही अवधिमा मूल्य वृद्धिदर काठमाडौं उपत्यकामा सात दशमलब आठ प्रतिशत, पहाडमा आठ प्रतिशत र तराईमा ६ दशमलब सात प्रतिशत रहेको थियो । अघिल्लो वर्षमा क्षेत्रगत वार्षिक मूल्य वृद्धि पहाडमा सात दशमलब तीन प्रतिशत, काठमाडौं उपत्यकामा सात दशमलब दुई प्रतिशत र तराईमा सात दशमलब एक प्रतिशत थियो ।

गएको वर्ष थोक मूल्य वृद्धि ६ दशमलब तीन प्रतिशत रहेको छ । अघिल्लो वर्ष यस्तो मूल्य सूचकांक ६ दशमलब एक प्रतिशत थियो । समीक्षा वर्षमा थोक मूल्यअन्तर्गत कृषिजन्य वस्तुको मूल्य वृद्धि १० दशमलब पाँच प्रतिशत र स्वदेशमा उत्पादित वस्तुको मूल्य सूचकांक ६ दशमलब दुई प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । आयातीत वस्तुको मूल्य सूचकांक दुई दशमलब नौ प्रतिशतले घटेको छ । अघिल्लो वर्ष यी सूचकांकको मूल्य वृद्धि क्रमशः आठ दशमलब आठ प्रतिशत, पाँच दशमलब ६ प्रतिशत र शून्य दशमलब ७ प्रतिशत थियो ।

महिनागत मूल्य

गत जेठमा ११ दशमलब एक प्रतिशत रहेको मूल्य वृद्धि असारमा आइपुग्दा १० दशमलब चार प्रतिशतमा ओर्लिएको छ । वैशाखसम्म यस्तो वृद्धिदर १० प्रतिशत थियो भने चैतमा नौ दशमलब सात प्रतिशत थियो । फागुन, माघ तथा पुसमा क्रमशः उपभोक्ता मूल्य परिसूचक १० दशमलब दुई, ११ दशमलब तीन र पुसमा १२ दशमलब एक प्रतिशतले वृद्धि भएको थियो ।

भारतीय मूल्यको असर परेन

नेपाली मूल्य वृद्धिको प्रमुख स्रोत भारतीय बजारलाई मानिँदै आएको छ । यस विश्वासलाई चुनौती दिँदै भारतीय मूल्य वृद्धिको प्रभाव नेपाली बजारमा देखिएन । पछिल्ला महिनामा भारतमा थोक तथा उपभोक्ता मूल्य न्यूनस्तरमा रहे पनि नेपालमा भने लगातार बढेर भारतको तुलनामा दोब्बरभन्दा बढीले वृद्धि भएको छ ।

गत आर्थिक वर्ष २०७२/७३ मा नेपालमा उपभोक्ता मूल्यवृद्धि दर नौ दशमलब नौ प्रतिशत रहेको छ भने भारतमा सोही अवधिमा उपभोक्ता मूल्यवृद्धि दर चार दशमलब सात प्रतिशत छ । भारतीय बजारको प्रभाव नेपालमा पर्ने भनिए पनि समीक्षा अवधिमा यी दुई मुलुकबीचको मूल्य वृद्धिको अन्तर पाँच दशमलब दुई प्रतिशत रहेको छ ।