पुरस्कारको मापदण्ड

पुरस्कारको मापदण्ड

संयुक्त राष्ट्रसंघले सन् १९८५ (विसं २०४२) लाई अन्तर्राष्ट्रिय युवावर्षको रूपमा मनाउन सबै देशलाई आह्वान गरेको थियो । सोही आह्वानअन्तर्गत नेपालमा तत्कालीन राजा वीरेन्द्र शाहले अधिराजकुमार धीरेन्द्र शाहको अध्यक्षतामा २५ सदस्यीय अन्तर्राष्ट्रिय युवावर्ष राष्ट्रिय समिति नेपाल गठन गरे । धीरेन्द्र नेतृत्वको समितिले विभिन्न २२ कार्यक्रम सञ्चालन गरेको थियो ।

तिनै २२ कायक्रममध्ये राष्ट्रिय युवासेवा कोषको स्थापना एक हो । यो कोषले अगाडि सारेका विभिन्न कायक्रममध्ये 'युवावर्ष मोती पुरस्कार' एउटा कार्यक्रम हो । राष्ट्रिय युवासेवा कोष २०४२ साल माघ १६ गते विधिवत् स्थापना भयो । यसका संस्थापक अध्यक्ष तत्कालीन अधिराजकुमार धीरेन्द्र शाह हुन् भने सदस्यसचिव कमल थापा र कोषाध्यक्ष भीमबहादुर अधिकारी हुन् । धीरेन्द्रले कोषको नेतृत्व स्थापनाको चार वर्ष गरे । २०४७ सालदेखि भने कोषको नेतृत्व प्रशासक भीमबहादुर अधिकारीले गर्दै आएका छन् ।

कोषले युवावर्ष मोती पुरस्कारसँगै उत्कृष्ट युवा पुरस्कार, उद्यमी महिला युवा पुरस्कार, नारायणगोपाल युवा संगीत पुरस्कार, अरनिको युवाकला पुरस्कार, वन संरक्षण युवा पुरस्कार प्रदान गर्दै आएको छ । यस अतिरिक्त विशेष सम्मानसँगै थुप्रै पुरस्कार रहेका छन् ।

प्रेरणा मोतीराम भट्ट

युवावर्ष मोती पुरस्कार मोतीराम भट्टको सम्मानमा स्थापना भएको हो । तीन दशकमात्र बाँचेका मोतीरामले आदिकवि भानुभक्त आचार्यलाई चिनाउन गरेको योगदानको सम्मानस्वरूप मोती पुरस्कार वितरण हुँदै आएको छ । पुरस्कार स्थापना भएको ३१औं वर्ष पूरा भएको छ ।

३१ वर्षमा ५८ जना कविलाई पुरस्कार दिने घोषणा गरिएको भए पनि ०४८ मा किशोर पहाडी र ०६३ मा रामप्रसाद ज्ञवालीले अस्वीकार गरेकाले ५६ जना साहित्यकारले मात्र पुरस्कार ग्रहण गरेका छन् । १० हजार नगदबाट सुरु भएको पुरस्कारको राशि तीन दशकमा ५० हजार पुगेको छ । मोती पुरस्कारबाट पुरस्कृत साहित्यकार नेपाली साहित्यको श्रीवृद्धिमा जीवनभर लागेको देखिन्छ ।

पुरस्कृत साहित्यकार

मोती पुरस्कार पहिलोपटक ०४२ सालमा साहित्यकार दैवज्ञराज न्यौपाने (भोजपुर)लाई प्रदान गरिएको थियो । ०४३ सरुभक्त (कास्की) र ४४ मा विश्वविमोहन श्रेष्ठ (तेह्रथुम)लाई एकल रूपमा प्रदान गरिएको पुरस्कार ०४५ मा भने अशेष मल्ल (धनकुटा) र काजी रोशन (बागलुङ)लाई संयुक्त रूपमा प्रदान गरियो । ०४६ मा विष्णुविभू घिमिरे (इलाम) र ०४७ मा डा. भूपहरि पौडेल (रामेछाप)लाई प्रदान गरियो ।

०४८ सालमा किशोर पहाडी (काठमाडौं)ले अस्वीकार गरेपछि नरेन्द्रराज प्रसाईं (ताप्लेजुङ)लाई मात्र प्रदान गरियो । २०४९ सालमा दिनेश अधिकारी (सर्लाही) र शिव अधिकारी (धादिङ)लाई संयुक्त रूपमा दिइएको पुरस्कार ०५० सालमा फणीन्द्र नेपाल (संखुवासभा) लाई एकल रूपमा दिइयो ।

इतिहास रच्दै ०५१ सालको मोती पुरस्कार भने महेश र इन्दिरा प्रसाईं (मोरङ)दम्पतीले पाए । ०५२ सालमा डिल्लीराम मिश्र (तनहुँ) र विजय बजिमय (कास्की) लाई प्रदान गरिएको पुरस्कार ०५३ मा श्रीहरि फुयाँल (नुवाकोट) र अविनाश श्रेष्ठ (पर्वत)ले प्राप्त गरे । ०५४ सालमा गोविन्द गिरी 'प्रेरणा' (मकवानपुर) र प्रमोद प्रदान (मोरङ) लाई प्रदान गरिएको पुरस्कार ०५५ मा नकुल सिलवाल (सिन्धुपाल्चोक) र जीवन धमला (ओखलढुंगा)ले संयुक्त रूपमा पाए भने ०५६ मा कृष्ण धरावासी (पाँचथर) र तीर्थ श्रेष्ठ (कास्की) लाई प्रदान गरियो ।

दुवसु क्षेत्री (झापा) र श्रीओम श्रेष्ठ 'रोदन' (ललितपुर) लाई २०५७ सालमा प्रदान गरिएको पुरस्कार २०५८ मा रमेश श्रेष्ठ (कास्की) र इन्द्रकुमार श्रेष्ठ 'सरित' (सुनसरी) ले प्राप्त गरे भने २०५९ मा डा. खुमनारायण पौडेल (चितवन) र विमल भौकाजी (रामेछाप) पुरस्कृत भए । ०६० मा श्रवण मुकारुङ (भोजपुर) र लालगोपाल सुवेदी (स्याङ्जा) पुरस्कृत भए भने ०६१ मा विप्लव ढकाल (भोजपुर) र युवराज नयाँघरे (इलाम) संयुक्त रूपमा सम्मानित भए ।

त्यसैगरी ०६२ मा अमोददेव भट्टराई (ललितपुर) र भीष्म उप्रेती (झापा)लाई प्रदान गरियो भने ०६३ मा रामप्रसाद ज्ञवाली (गुल्मी)ले अस्वीकार गरेपछि मोमिला जोशी (धनकुटा)लाई मात्र सम्मान गरियो । २०६४ मा रोशन थापा 'नीरव' (काठमाडौं) र रामेश्वर राउत 'मातृदास' (सिन्धुपाल्चोक), ३०६५ मा गोवद्र्धन पूजा (चितवन) र बुनु लामिछाने (दाङ), ०६६ मा कृसु क्षेत्री (झापा) र आरएम डंगोल (नुवाकोट) सम्मानित भए ।

०६७ मा देवी नेपाल (झापा) र डा. रवीन्द्र पाण्डे 'समीर' (गुल्मी), २०६८ मा नुवाकोटका मणि लोहनी र व्याकुल पाठक सम्मानित भए भने २०६९ मा कृष्ण साह 'यात्री' (उदयपुर) र ठाकुर बेलबासे (अर्घाखाँची) सम्मानित भए ।

त्यसैगरी ०७०मा अनन्तप्रसाद वाग्ले (काभ्रे) र पुष्करराज भट्ट (बैतडी), ०७१ मा रत्नमणि नेपाल (भोजपुर) र शशी थापा पण्डित (भक्तपुर)ले पुरस्कार पाए भने ०७२ मा निमेष निखिल (सिन्धुली) र सूर्यप्रसाद लाकोजू (काभ्रे) संयुक्त रूपमा सम्मानित भए ।

यस वर्ष (२०७३)को युवावर्ष मोती पुरस्कार रमेश शुभेच्छु (पाँचथर) र गोविन्द नेपाली सार्की (जुम्ला)लाई राष्ट्रिय विभूति युवाकवि मोतीराम भट्टको १५१औं जयन्तीको अवसरमा बिहीबार प्रदान गरिएको छ । राष्ट्रिय युवा कोषले वितरण गर्ने यो पुरस्कारले प्रत्यके वर्ष दर्जनौं युवा साहित्यकारको ध्यान खिच्ने गर्छ । ४० वर्ष नकटेको हुनुपर्ने मापदण्डले युवा साहित्यकारमा यसको विशेष आकर्षण देखिन्छ । मोती पुरस्कारमा संयुक्त ५० हजार नगद स्वर्ण पदक र प्रमाणपत्र प्रदान गरिन्छ ।

पुरस्कारको मापदण्ड

युवा वर्ष मोती पुरस्कारको पहिलो मापदण्ड लेखक, साहित्यकार हुनुपर्छ । ४० वर्ष ननाघेका युवा सहित्यकारलाई पुरस्कार दिनु कोषको अर्को मापदण्ड हो । प्रारम्भमा एकल रूपमा दिन थालिएको पुरस्कार पछिल्ला दिनमा दुई जनालाई दिइन्छ । मोती पुरस्कार पाएका साहित्यकारले नेपाली साहित्यमा विशेष पहिचान बनाएको कोषका अध्यक्ष भीमबहादुर अधिकारीको भनाइ छ ।

यो मोती पुरस्कार व्यापारिक मानसिकताका लेखकलाई भन्दा पनि बढी लेख्ने तर व्यापार र विज्ञापनको वास्ता नगर्ने साहित्यकारलाई दिएको देखिन्छ । एक वा दुई कृति प्रकाशनमा ल्याएर युवा पाठकलाई तान्न आकर्षक विज्ञापनसहित बजारमा प्रचार गर्दै हिँडेका साहित्यकार मोती पुरस्कारको मापदण्डमा समेटिएका छैनन् ।

कसैलाई छनोट गरेर गल्ती गरियो जस्तो कहिल्यै भएन भन्ने प्रश्नमा कोषका अध्यक्ष अधिकारी भन्छन्, 'छनोटमा हाम्रो संलग्नता हुँदैन तर आजसम्म त्यस्तो परेको छैन । राम्रा मान्छे छानिएछ भन्ने लाग्छ ।'

पुरस्कारका लागि सरकारको सहयोग प्राप्त भए लिने तर विदेशी सहयोग नलिने प्रावधान भएको कोषका कार्यालय सचिव भरत राई बताउँछन् । कोषले युवा परिषद्सँग सहकार्य गरेर अघि बढ्ने तयारी गरिरहेको राईले सुनाए । दुई दशक भाडाको भवनमा रहेको कोष २०६२ सालबाट निजी भवनमा छ । बबलमहलमा चारतले आफ्नै 'मोती' भवनमा रहेको कोष आर्थिक रूपमा सबल देखिन्छ ।


प्रतिक्रिया दिनुहोस !

Unity

working together is no longer optional-it is a matter of compulsion

Annapurna Media Network has announced the Unity for Sustainability campaign which comes into force from January 1, 2022. The main aim of this campaign is to 'lead the climate change dialogue' working closely with all the stakeholders on sustainable development mode, particulary focusing on climate-change issues.