तीज: कसैलाई दर, कसैलाई डर

आफ्नै सांस्कृतिक, पारिवारिक र धार्मिक महत्त्व बोकेको तीजको पर्व जतिसुकै सैद्धान्तिक र बोलीचालीको भाषाबाट व्यक्त गरे पनि व्यावहारिक रूप यसले पाउन सकेको छैन । पर्व र विशेष पनि हुनेखानेकै लागि छ । डेढ वर्षदेखि भूकम्पपीडित महिला र तिनीहरूका परिवारमा तीजले कस्तो महत्त्व राख्ला ?

छाक टार्न र भरपर्दो ओत नपाएकालाई केही राहत दिन नसक्ने हाम्रो उपल्लो तहदेखि आफ्नो संघसंस्था र व्यावसायिक विज्ञापन दिँदै लाखौंको धनराशि दर खुवाएर र सांस्कृतिक कार्यक्रममा खर्च गर्नुभन्दा भूकम्पपीडित, बाढीपहिरो पीडितलाई सहयोग गर्नु बुद्धिमानी हुन्थेन र ? राष्ट्रपतिदेखि लिएर सरकारी सेवाका दर होऊन् या संघसंस्था र राजनीतिक पार्टीका दर ।

त्यहाँ पनि हुनेखाने र पहुँचवालाकै सहभागिता रहने गरेको पाइन्छ । समावेशीका कुरा गर्ने महिला अधिकारकर्मीहरू यतिबेला कता हराएका हुन्छन् ? विरोधका आवाज उठाउने तिनै महिला अधिकारकर्मीहरू महिनौं अगाडिदेखि संघसंस्थाका दर खाँदै र तीजजस्तो पर्वलाई भड्किलो बनाउँदै हिँडेका हुन्छन् । जुनसुकै संस्था र राजनीतिक दलले तीजे कार्यक्रम आयोजना गरे पनि दुःखी, असहाय र पीडित वर्ग त्यहाँ किन सहभागी हुन् सक्दैनन् ?

अझ महिलाको नाममा आयोजित यस्ता तीजे कार्यक्रममा पुरुषको उत्तिकै सहभागिता रहेको हुन्छ । यसले पर्वको, राष्ट्रको ढुकुटीको, व्यक्तिकै धनराशि भए पनि के महत्त्व राख्छ दैनिक दरको नाममा लाखौं खर्च गरेर ? कसैलाई राति पानी नपरे, हावाले पाल नउडाइदिए हुन्थ्यो, बालबच्चालाई पेटभरि खुवाउन पाए हुन्थ्यो भन्ने डर छ भने कसैलाई तीजको दर भ्याइनभ्याइ छ ।

कहिले आउँछ ? कहाँ गर्ने र कहाँ नगर्ने, केका लागि गर्ने, त्यसको औचित्य र उद्देश्य के हो ? मुलुक दिनप्रतिदिन राजनीतिक अस्थिरता, भ्रष्टाचार, महँगी र अराजकताबाट गुज्रिरहेको छ । जता हेर्‌यो त्यतै केही व्यक्तिको पहुँचमा मुलुक चलेको छ । हुने खाने र पहुँचवालाका लागि कुनै नैतिकता, नियम–कानुन र अनुशासनको पालना चाहिँदैन किनभने ती नैतिकता तिनीहरूले पैसामा गरिबलाई बेचिसकेका छन् ।

यसैकारणले धनी र गरिब, हुने र नहुनेको अर्थात् सम्पन्न र विपन्नको दूरी कहिल्यै समाप्त हुने देखिँदैन । पसल र मलहरूमा सपिङ गर्नेहरूको भीड हेर्ने हो भने धनाढ्यहरूले भरिएको छ । तीजका चुरादेखि लिएर पहिरन गहना छोइनसक्नु महँगा छन् र पनि त खरिद गरेकै छन् । कसरी भन्ने नेपालीहरू गरिब छन् भनेर ? महँगीको कुरा उठाए पनि कसलाई लागू हुन्छ त्यो ? तिनै असहाय, विपन्न भनेर परिचय पाएकाहरूलाई ?

त्यसैले त महँगीले आकाश छोए पनि, भ्रष्टाचारले धर्ती भासिए पनि धनाढ्य भनाउँदाहरूलाई रत्तिभर फरक पर्दैन । कुरा उठ्छ– अखाद्य वस्तु, रासायनिक तत्त्व प्रयोग भएका वस्तु बजारमा छ्याप्छ्याप्ती छन् भनेर । तिनै अखाध्य वस्तु भनेर चिनिने मिठाई पसलहरूमा गाडी चढेर खरिद गर्न जानेको भीड लाग्ने गर्छ । पसलेलाई रत्तिभर डर छैन र उसले आफ्नो व्यापार कायम राख्न शुद्ध खाद्यवस्तु उत्पादन गर्न जरुरी नै छैन किनकि हामी धनाढ्यहरूले जति अखाद्य भए पनि खरिद गरेकै छौं ।

बरु पसलेले तीजको एकदुई दिनअगाडि नै सामान सकिएर उत्पादन गर्न नसकिने जानकारी दिएका हुन्छन् । हामीलाई त्यति पनि विवेक छैन, जे मन लग्यो किन्यो खायो, खुवायो, बाँड्यो र बिरामी भएर बस्यो । त्यसैले त सुन्दै नसुनेका रोगहरूका सिकार बन्न पुगेका छौं हामी । जति समावेशी र समानता अनि गुणस्तरका कुरा गरे पनि ऐनमौकामा ती भाषणले सार्थकता पाएका छैनन् ।

फजुल खर्च जोगाएर पीडित, असहायको सेवामा लाग्ने भन्दा देखावटी र भड्किलो जीवन जिउनेहरूको संख्या बढी छ । संस्कार र पर्वका नाममा आफ्नो पहिचानलाई आँच पुग्ने गरी पूरै परिवर्तित र आधुनिक बनाउँदै छौं हामी । दुईचार वर्षयता यो पर्वको रौनकता कसरी बढेको छ भने यही गतिमा यसले निरन्तरता पाउन थाल्यो भने पर्वको रूपमा नरही फेसनको रूपमा, आधुनिकताको रूपमा परिवर्तन होला र यसको मौलिक र भावनात्मक महत्त्व हराएर तडकभडक र भौतिकतामा परिणत नहोला भन्न सकिन्न ।

सामाजिक, राजनीतिक संघसंस्थाबीच अनुकरणीय रूपमा प्रतिस्पर्धाकै रूपमा, आफ्नो संस्थाको महत्त्वपूर्ण जिम्मेवारी र कामको रूपमा यो पर्वले अग्र स्थान लिन सफल भएको छ । नारीको सम्मान र चाडपर्वलाई महत्त्वका साथ निरन्तरता दिनु कदापि नराम्रो पक्ष होइन, तर यसको प्रतिस्पर्धा र एउटा संस्था र अर्को संस्थाबीचको अनुकरण गर्ने शैली बढेको देख्दा तीज पर्व मनाउनुको औचित्य सामाजिक, व्यावहारिक, सिर्जनामूलक, चेतनामूलक नभईकन अनुकरणीय बनेको महसुस हुन्छ ।

आफ्नै सामाजिक, धार्मिक अनि भावनात्मक महत्त्व रहेको नारीहरूको पर्वलाई जोडेर व्यावसायिक फाइदा लिन खोज्नु र राजनीतिक तहसँग जोड्न खोजिनु कत्तिको सान्दर्भिक र व्यावहारिक हुन्छ ?

यहाँनेर तीज पर्वको महत्त्व र औचित्यलाई आफ्नै ठाउँमा राखी यो पर्व मनाउने प्रक्रिया हेर्दा आफ्नै सामाजिक, धार्मिक अनि भावनात्मक महत्त्व रहेको नारीहरूको पर्वलाई जोडेर व्यावसायिक फाइदा लिन खोज्नु, राजनीतिक तहसँग जोड्न खोजिनु कत्तिको सान्दर्भिक र व्यावहारिक हुन्छ, हामी सबैले बुझ्नुपर्ने र सोच्नुपर्ने बेला आएको छ ।

त्यसै पनि अड्कल लगाउन सकिन्छ– तीज धनाढ्यको लागि दर र विपन्नका लागि डर बनेर प्रस्तुत भएको छ । मुलुकमा यति धेरै पीडित पक्ष छन्, कोही भूकम्पपीडित त कोही बाढीपहिरोपीडित । कसैको टाउको लुकाउने वास छैन त कसैसँग सिटामोल खाने दुई पैसा छैन, तर यही समाजमा मोटो रकम खर्च गरी भोजभतेर गर्नेको पनि कमी छैन ।

आजभोलि राजधानीका महिला र विभिन्न संघसंस्थासँग आबद्ध महिलाबाट सुन्ने गरिन्छ- एक महिना अगाडिदेखिको दैनिक दर खुवाइले तौल बढेको छ । यही समाजमा छन् दुई छाक पेटभरि नपाउनेहरू । अनि सुनिन्छ, तीज सकिएपछि जिम जानुपर्ला र तौल घटाउनुपर्ला ।

जीवन आफ्नो हो जसरी जिए पनि हुन्छ र धन आफ्नो हो जसरी खर्च गरेपनि हुन्छ त्यस्तै पर्व आफ्नै हो जसरी मनाए पनि हुन्छ, तर जति सैद्धान्तिक कुरा हामी बाहिर गर्छौं त्यति व्यावहारिक छैनौं कि ? सोचनीय छ । अझ मुलुकको ढुकुटीबाट जाने यस्ता रकम विल्कुल हुनेखाने र पहुँचवाला सीमित व्यक्तिको लागि फजुल खर्च नगरी ती विपन्न जनताको गाँस, वास र औषधिमूलोमा लगाउन सकिन्न र ?