गुठीको आम्दानी व्यक्तिगत प्रयोग

खाँदबारीः खाँदबारी ११, १२, १३ र चैनपुर १७ मा रहेको श्री सिंहेश्वरी महादेव राजगुठीको वार्षिक एक करोडभन्दा बढी आम्दानी बर्सौंदेखि निजी काममा प्रयोग हुँदै आएको छ । एक हजार छ सय ६५ रोपनी जग्गाको आम्दानी गुठीको स्वमित्वमा नभई दशकौंअघिदेखि नियमविपरीत व्यक्तिले उपभोग गर्दै आएका छन् ।

१९६८ सालमा बखतबहादुर, जन्जसिंह र प्रतिमान कटुवालले स्थापना गरी दिएको श्री सिंहेश्वरी राज गुठीमा हुने आम्दानी गुठी मातहतमा नरही व्यक्तिकै पोल्टामा पुग्ने गरे पनि सरोकारवाला निकायले चासो नदेखाएको खाँदबारी तुम्लिङटारका पद्मकेशर कार्कीको आरोप छ ।

एक हजार छ सय ६५ रोपनी जग्गामा धान, मकै, कोदो, रुद्राक्ष र अन्य उत्पादन गरी वार्षिक एक करोड आम्दानी हुने स्थानीय नारायण कटुवालले बताए । नियमअनुसार यत्रो आम्दानीको केही अंश गुठीलाई कुत बुझाउँदा पनि गुठीको सम्पत्ति एक अर्बभन्दा बढी हुने थियो तर व्यक्तिले मात्र प्रयोग गर्दा गुठीको अवस्था नाजुक बनेको उनी बताउँछन् ।

यो आम्दानी गुठीकै मातहतमा रहनुपर्ने, आम्दानी र खर्च व्यवस्थापन गर्न गुठी संस्थानले चासो देखाउनुपर्ने उनको माग छ । पूजा गर्न र मन्दिर संरक्षण गर्न गुठी संस्थापकले महन्तका रूपमा पञ्चन गिरीलाई जिम्मा दिएदेखि नै गुठीमा कुत बुझाउन छाडेको स्थानीयको आरोप छ । राज्यको करोडौं सम्पत्ति यसरी हिनामिना भएको भन्दै राजनीतिक दल, नागरिक समाज र सरकारलाई गुठी बचाउन स्थानीयले आग्रहसमेत गरे । महन्तपछि दुई पुस्तासम्म गुठीको जग्गाको आम्दानी प्रयोग गर्दै आएको, गुठीलाई अद्यावधिक नगरी गुठीलाई मोहीले समेत केही नबुझाएको सञ्चालन समितिका सचिव कमल कटुवालले बताए ।

खाँदबारी १३ सभाखोला र अरुण नदीको दोभानमा मन्दिर जीर्ण छ । गुठी ऐनअनुसार महन्त पुजारीले मोही हुन नपाउने तर व्यावहारिक रूपमा रहे पनि कुत नबुझाएर एकलौटी व्यक्तिगत सम्पत्ति बनाएको सचिव कटुवालले बताए । ऐनअनुसार एक महिनाअघि गुठी संस्थानबाट मनोज कटुवालको अध्यक्षतामा १४ सदस्यीय समिति गठन भएको जानकारी गराउँदै सामाजिक सम्पत्ति संरक्षणमा सबैले चासो र सहयोग गर्न उनले माग गरे ।

मोही हुँ भन्दै जग्गा अर्को मोहीलाई भोगचलन गर्न दिएर आम्दानी लिँदै आएको समितिका पदाधिकारी बताउँछन् । समिति मन्दिर संरक्षणमा लागिपरेको भन्दै नियमअनुसारको जग्गा छाड्न र कुत गुठीलाई बुझाउन निर्देशनसमेत गरेको सचिव कमलको भनाइ छ । १९६८ मा पूजा गरिरहेको ३५ रुपैयाँ गुठी संस्थानलाई बुझाउनुपर्ने नियम थियो ।

महन्तले पूजा गरेर मन्दिरको संरक्षण गर्न समितिले निर्देशनसमेत गरेको थियो । निर्देशन नमानी पूजा नगरेमा महन्त हुँ भन्नेले गुठी छाड्नुपर्ने समितिको भनाइ छ । महन्तका सन्तान मोही भएर खान नपाउने व्यवस्था छ ।

२०२१ सालमा ७ नम्बर फाँटबारी भरेर जग्गाको लगत एकिन गरिएको थियो । यस आधारमा नापी गरी गुठीकै नाममा पुर्जा दिनुपर्ने सरोकारवाला जीवनाथ खनालले बताए । २०५१ र ५२ सालको नापीले गुठीको जग्गा मोही उल्लेख गरेको तर नापीको फिल्ड बुकमा गुठी मोही उल्लेख भएको पाइएको छ । २०५२ मा भएको नापीमा मोही कायम भएको तर मन्दिरका नाममा लालपुर्जा दिएर मोही उल्लेख गर्न सकिने मालपोत कार्यालयका प्रमुख हरिबहादुर खत्रीले बताए । अधिकांश महन्तका सन्तानसहित ३९ परिवारले गुठीको जग्गा प्रयोग गर्दै आएका छन् ।