बालुवा चालेर बित्यो दसैं

हेटौंडाः विजया दशमीको दिन घरमा टीका लगाएर आफन्तकोमा टीका र आर्शिवाद थाप्न जानेहरूको हेटौंडा बजारमा चहलपहल देखिन्थ्यो । बजारमा भेटिएकाहरू गन्तब्यमा पुग्न आतुर थिए तर हेटौंडा-१७ स्थित फारलाइनका प्रायः घरका ढोका बन्द थिए । त्यहीँ बस्ने दिलबहादुर श्रेष्ठ र उनकी श्रीमती लालीमायालाई बालुवा चालेर बेलुकाको छाक कसरी टार्ने भन्ने चिन्ता थियो ।

हेटौंडा– १७ स्थित चुरिया खहरेमा बालुवा चाल्दै गरेका श्रेष्ठ दम्पतीले दसैं राम्ररी नमनाएको डेढ दशक बितिसक्यो । बाढीपहिरोले घरबारी बगाएपछि धादिङबाट हेटौंडा आएका उनीहरूसँग फारलाइनस्थित दस धुर ऐलानी जग्गामा बनाएको ब्लकको दुईकोठे घरबाहेक अरू सम्पत्ति छैन ।

श्रेष्ठ दम्पतीले तीन दिनमा एक ट्याक्टर बालुवा चाल्न भ्याउँछन् । ‘एक ट्याक्टर बालुवा चालेबापत ठेकेदारले एक हजार रुपैयाँ दिन्छ', दिलबहादुरले भने, ‘त्यति पैसाले बिहान बेलुकाको छाक टार्नै मुश्किल हुन्छ, चाडपर्व कसरी मनाउनु ? ' प्रत्येक दसैंले ऋण मात्र बोकाएर जाने भएकाले दसैं आउन थालेपछि चिन्ताले सताउने लालीमायाले बतइन् ।

‘ठेकेदारले दसैं मान्न आठ हजार रुपैयाँ दिएका थिए, छोराछोरीलाई कपडा किन्न पनि पुगेने', उनले दुखेसो पोखिन् । आर्थिक अभावकै कारण पाँच छोराछोरीमध्ये एक छोरा र दुई छोरीलाई श्रेष्ठ दम्पतीले पढाउन सकेनन् । ‘दुई छोरीहरू पढिरहेका छन् तर खर्च बढ्दै गएकाले उनीहरूलाई पनि पढाउन समस्या छ', दिलबहादुरले भने ।

फारलाइनमा बस्दै आएका चार सय ३५ बाढीपहिरोपीडित र सुकुम्बासी परिवारमध्ये करिब एक सय परिवार बालुवा चालेर जीवन निर्वाह गर्छन् । बाँकी परिवार ज्याला मजदुरी गर्छन् । ६० वर्षीय मनमाया तामाङको एउटा छोरो पनि छुट्टिएर बस्न थालेपछि एक दशकदेखि बालुवा चालेर जीवन निर्वाह गरिरहेकी छन् । ‘यो वर्षको दसैं पनि बालुवा चालेरै बित्यो', उनले भनिन्, ‘बिहान अल्छी गर्‍यो भने बेलुका खान पाइँदैन, गरिबलाई दसैं न तिहार ।'

पछिल्लो समय सरकारले खोलामा गिट्टी बालुवा उत्खनन गर्न कडाइ गरेपछि उनीहरू थप समस्यामा छन् । ‘हातको नंग्रा खियाएर, बालुवा चालेर खाँदा पनि प्रहरी आएर लखेट्छन्', मनमायाले गुनासो पोखिन्, ‘तर मेसिन ल्याएर खन्नेहरूलाई सरकारले केही गर्दैन ।'

सरकारले कडाइ गरेपछि बालुवा चाल्नेहरूको संख्या पनि घट्दै गएको छ । ‘छाक टार्ने अरू विकल्प भए दसैंमा पनि बालुवा चाल्ने रहर किन हुन्थ्यो र? ', दिलबहादुरले दुखेसो पोखे, ‘गरिबलाई चाडपर्व नआएकै राम्रो ।'