विश्वकै ठूलो गुराँस संकटमा

इलामः देउमाई नगरपालिका १ धोद्रेकी ६२ वर्षीया सुमित्रा राईलाई आफ्नै बारीमा रहेको विश्वकै ठूलो लालीगुराँस गिनिज बुक अफ वल्र्ड रेकर्ड राख्न सफल भएको थाहा छैन । उनका छोरा मनहाङ राईलाई बारीमा रहेको रूख गिनिज रेकर्ड कायम गर्न सफल भएको थाहा भए पनि प्रचार र संरक्षणका बारेमा कसैले चासो नदिएकोमा चिन्ता लागेको छ ।

विकिपिडियाले उक्त गुराँस गिनिज बुक अफ वल्र्ड रेकड कायम गर्न सफल भनेर उल्लेख गरे पनि रेकर्ड कायम गरेको मिति उल्लेख गरेको छैन । उक्त गुराँसको रूख २०२८ सालमा गिनिज बुकमा दर्ता भएको मंगलबारेका होम दुलालले बताए ।

भारतको एक पुस्तकालयमा भेटिएको गिनिज बुकमा पहिले मंगलबारे गाविसमा पर्ने हालको देउमाई नगरपालिकाको उक्त गुराँसका बारेमा २०४१ सालमा पढ्ने मौका पाएको अग्रज पत्रकार धर्म गौतम बताउँछन् । उनले भने, ‘गुराँसको विवरण भेटेपछि पहिलोपटक इलामबाट प्रकाशन हुने मेची प्रवाहमा लेख लेखेको थिएँ ।' गौतमका अनुसार त्यसपछि गुराँसको चर्चा सुरु भएको थियो । उनले भने, ‘गिनिजमा दर्ता मिति भने हेक्का रहेन ।'

गुराँस रहेको जग्गाकी माली सुमित्राका अनुसार ९१ वर्षअघि उनका बुबा थाहा पाउने हुँदा पनि गुराँस अहिलेजस्तै देखिन्थ्यो । आठ फुट नौ इन्च गोलाइको गुराँसको उचाइ १६.१ मिटर रहेको छ । सुमित्राले सम्झिइन्, ‘ढकमक्क गुराँस फुल्दा चराहरू झुम्मिन्थे ।'

उनले काँडे तारबार गरेर गुराँसको रक्षा गरिदिन अनुरोध गरिन् । मेची पहाडी क्षेत्र पर्यटन प्रवद्र्धन समितिका कार्यकारी निर्देशक केशव धौराली, एमाले इलामका अध्यक्ष राम राना, कांग्रेसका होम दुलाल, एमाले नेता गणेश बरालसहितको टोली पहिलोपटक त्यहाँ पुग्दै थिए । उनीहरूले उक्त रूखको संरक्षण गर्ने आश्वासन दिए । रूखको फेदमा नपुग्ने इलामेको संख्या ठूलो छ ।

यो रूख पर्यटकका लागि अर्को गन्तव्य बन्नसक्ने उनको विश्वास छ । इलामको देउमाई नगरपालिकामा रहेको विश्वकै ठूलो भनिएको गुराँस रहेको क्षेत्रमा पर्यटन विकास गर्न स्थानीयले माग गरेका थिए । उक्त रूख दुई सय वर्ष पुरानो भएको बताइन्छ । बूढापाकाहरू पहिले उक्त स्थानमा घना जंगल भएको बताउँछन् । अहिले रूख काटिएकाले गुराँसको भविष्य संकटमा परेको उनीहरूको गुनासो छ ।

कहाँकहाँ पाइन्छ गुराँस

गुराँस नेपालमा पाइने एक प्रकारको पतझड रूख हो । यसको रूख होचो र झ्याम्म परेको हुन्छ । यो धेरैजसो भिरालो ठाउँमा उम्रन्छ । उच्च पहाडी भेगमा पाइने यो वनस्पति चैत–वैशाख महिनामा फुल्ने गर्छ । लालीगुराँस नेपालको राष्ट्रिय फूल हो । ३ हजार मिटरभन्दा उचाइमा सेतो गुराँस पाइन्छ । दुवै प्रकारका गुराँस औषधि मानिन्छन् । नेपालमा गुराँसको सर्वत बन्छ । विश्वमा गुराँसका ३२ प्रजाति पाइन्छन् । यसमध्ये नेपालका तेह्रथुम, ताप्लेजुङ र संखुवासभाको संगमस्थल रहेको तीनजुरे मिल्के जल्जले क्षेत्रमा २८ प्राजातिका गुराँस पाइन्छ ।