जहाँबाट राज्यको अक्षमता चियाउँछ
२०६९ साल पुस ४ गते राति अछाम रिडिकोट-४ की शर्मिला भुल (१५) ले महिनावारी भएकै बेला छाउगोठमा ज्यान गुमाइन् । उनले ज्यान गुमाएपछि त्यहाँ छाउगोठ भत्काउने अभियान चलाइयो । ठीक चार वर्षपछि २०७३ साल मंसिर ३ गते तिमिल्सेन-७ की डम्मरा उपाध्याय (२१) ले राति महिनावारी भएको बेला छाउगोठमै ज्यान गुमाउनु पर्यो । दुवैले जाडो महिनामा ज्यान गुमाए ।
चार वर्षपछि फेरि उस्तै घटना दोहोरिएपछि 'अछाम जिल्ला छाउगोठ मुक्त जिल्ला भयो' भनी घोषणा गर्नेका लागि ठूलो चुनौती भएको छ । सात वर्षपहिला अछाम पुग्दा सदरमुकाम नजिकका गाउँमा समेत छाउगोठ देखिन्थे । छ महिनापहिला पुग्दा 'छाउगोठ मुक्त जिल्ला' गठन भइसकेको थियो ।
मध्यपश्चिम र सुदूरपश्चिका जिल्लाहरूमा महिनावारी भएका महिलालाई घरबाट अलग्गै 'छाउगोठ'मा राखिन्छ । सुदूरपश्चिममै हुर्केकाले मेरा लागि छाउगोठ अपरिचित होइन । त्यसकारण पनि समाचारमा यस्ता घटना पढ्दा, सुन्दा आफैंमाथि भएजस्तो लाग्छ । सुदूरपश्चिमका पहाडी जिल्लाबाट यो कुप्रथा कैलाली र कञ्चनपुरमा पनि बसाइँ सर्यो । शिक्षा, स्वास्थ्य र सुविधाको हिसाबले पहाडी जिल्लाभन्दा राम्रो मानिएका यी जिल्लामा बसाइँ सरी आउनेले 'छाउगोठ' पनि ल्याएका थिए ।
केही वर्षअघि कञ्चनुपरमा 'छाउगोठ' अभियान चलेको बेला म फोटो खिच्न पुगेकी थिएँ । छाउगोठ भत्काउँदा बिच्छी, करेत सर्पसमेत निस्केको देखेँ । भौतिक स्वरूपका 'छाउगोठ' भत्काइए पनि मानसिकतामा रहेका छाउगोठ भत्काउन सकिएनछ । फेरि बने छाउगोठ ।
अहिले पनि सुदूरपश्चिमका धेरैजसो पहाडी जिल्लामा महिनावारी भएको बेला केटीहरू स्कुल जाँदैनन् । स्कुल जाँदा बाटोमा देउताको मन्दिर पर्छ र त्यो बाटोमा हिँडेर जाँदा देउता लाग्छ भन्ने त्रास फिँजाइएको छ । पहाडी क्षेत्रका महिलाहरू अहिले पनि मन्दिरनजिक भएको बाटो छलेर मन्दिरलाई माथि पारी अप्ठ्यारो तल्लो बाटो घाँस बोकेर हिँड्छन् । महिनावारी भएको बेला बजार जाँदैनन् ।
कैलाली र कञ्चनपुर जिल्लाका केही ठाउँमा अहिले पनि महिनावारी भएको बेला चार दिनसम्म गाईको दूध खान दिँदैनन् । महिनावारी भएका महिलाले गाईको दूध खाएमा दूध सुक्छ भन्ने भ्रम छ । हरियो लहरेबेला, फलफूलका बोटहरू छुनु हुँदैन, छोए सुक्छ भन्ने मान्यता छ । महिना
वारीका बेला जिल्ला छोडेर जानु हुँदैन भन्ने अर्को भ्रान्त धारणा उत्तिकै व्याप्त छ आजपर्यन्त ।
छाउगोठसँगै जीवित यस्ता भ्रान्तीहरूले जेलिएको छ मध्य र सुदूरपश्चिमेली महिलाको जीवन । हरेक महिनाको प्राकृतिक प्रक्रिया उनीहरूका लागि जीवनमरणको प्रश्न बनेर आउँछ । मासिक स्रावबाट उन्मुक्ति पाएको दिन नयाँ जीवन पाएको महसुस गर्छन् उनीहरू ।
रारा ताल, घोडाघोडी ताल, विभिन्न ऐतिहासिक र पुरातात्त्विक सम्पदा बोकेर बसेको मध्य र सुदूरपश्चिम आफैंमा कुरूप छैन । प्रकृतिले यसलाई कतै पनि अन्याय गरेको छैन । अनेकन सम्पदा र सौन्दर्य उपहार दिएको छ यसको पोल्टोमा पनि । तर, कुप्रथाको अन्धकारमा अँध्यारो जीवन बिताउन विवश चेलीहरूको आँसु बदनामीको बिल्ला बनेको छ । विडम्बना !
त्यस्तै अन्धकारको सँघार नाघेर देशको उच्च ओहोदामा पुगेका मानिसहरूले समेत यो कुप्रथालाई निमिट्यान्न पार्न सकेका छैनन् । मन्त्री र प्रधानमन्त्री भइसकेका मानिसहरूले समेत आफ्नै आँगनको कुप्रथा नहटाउनु नसकेर त पक्कै होइन, नचाहेरै हुनुपर्छ । हरेक महिना प्राकृतिक प्रक्रियाबाट गुज्रिँदा मृत्युसँग सिँगौरी खेल्नुपर्ने विवशता कायम राख्ने हाम्रा अधिकारसम्पन्न मान्यवरहरूको अक्षम अनुहार देखाइदिने ऐना कहाँ पाइन्छ ? छाउपडी मृत्युको कारखानामात्र होइन, यो त्यही ठाउँ हो जहाँबाट राज्यको अक्षम अनुहार चियाउँछ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
