क्यान्सर विजेता ओलम्पियन

लखनउको आरएमएल ल्याबका चिकित्सक डा. पुुुुनीत मलहोत्राको रिपोर्ट ओल्टाइपल्टाई हेरेपछि नेपालको भेरी अञ्चल अस्पतालका पेटरोग विशेषज्ञ डा. संकेत रिसालले भने । ‘दाइ यो त क्यान्सर हो ।’

सधैं हँसिमजाक गरिरहने रिसालको अनुुुुहार एकाएक फेरिएको देखेर सुुुुरेन्द्र हमाल झस्किए । ‘केही समय अघिसम्म नेपालकै पहलमान खेलाडी म के पो रोग लाग्ला र, भन्ने सोच्दैथिएँ । तर, रोगले पहलमान र कमजोर भन्दो रहेनछ’, ५५ वर्षीय उनै ओलम्पियन खेलाडी सुुुुरेन्द्र हमालले क्यान्सर रोगको पोको खोल्न थाले । क्यान्सर शब्द सुुुुन्नेबित्तिकै मेरा आँखा छाँगाबाट खसेझैं तिर्मिराए । चक्कर लाग्लाझंै भयो । तैपनि पीडा लुुुुकाएर आफुुूलाई सम्हाल्ने कोसिस गरेँ । मनमा अनेक कुुुुरा खेल्न थाल्यो । तर डा.रिसालको अगाडि मैले रिपोर्टलाई सहज मानेझै गरेँ, हमालले भने ।

सन् १९८४ को लसएन्जलस ओलम्पिकमा नेपाली भारोत्तोलन खेलको प्रतिनिधित्व गरेका सुुुुरेन्द्र हमाल एसियाली खेलकुुुुदमा भारोत्तोलन खेलमा नेपाललाई कांस्य पदक दिलाउने एक्ला खेलाडी हुुुुन् । सन् १९८३ मा सिरियाको दमास्कसमा भएको एसिएन गेम्समा हमालले स्न्याचमा कांस्य पदक जितेका थिए । जुुुुन नेपालको अहिलेसम्मकै ठूलो सफलता हो ।

भारोत्तोलन खेलमा नेपाललाई ऐतिहासिक पदक दिलाएका हमाल क्यान्सर रोगलाई जितेर अहिले नेपाली खेकलुुुुदको सर्वोच्च निकाय राष्ट्रिय खेलकुुुुद परिषद् (राखेप)को काषाध्यक्षका रूपमा उत्तिकै सक्रिय छन् । नेपालगन्ज घरबारीटोलका बासिन्दा हमालको परिवार आफैंमा खेलकुुुुदप्रेमी थियो । बच्चा पनमा घरछेउमा सानातिना खेल हुुुुन्थे । केटाकेटी बेला रमाउनकै लागि च्यातिएको मोजामा थाङ्ना कपडा पोको पारेर भलिबल र फुुुुटबल खेलिन्थ्यो । घरपछाडि ‘बन्डल’ भन्ने थियो । बालापनका साथीभाइसँग हाइजम्प, लङजम्प र दौड पनि उत्तिकै चल्थ्यो । खेतैखेत दौडिएर फिल्महललाई छुुुुँदै फेरि बन्डलमा फर्कने नियम थियो, हमालले खेलकुुुुदमा लाग्दाको दिन सम्झिए ।

हमाल विस्तारै हुुुुर्कंदै गए । नेपालगन्जमा पहलमानी र कुुुुस्तीमा रमाउनेको संख्या धेरै थियो । उनी ठूला दाजुुुुहरूको नजिक गएर अभ्यास गरेको हेर्थे रे । ‘म देखासिकीबाट आकर्षित भएँ । सानैदेखि मेरो जीउडाल पनि सुुुुगठित थियो । सुुुुरुका दिनमा हरेक साथीहरू जयन्त शर्मा, पुुुुष्पराज श्रेष्ठ, प्रदीप भट्टराई र भोला परियारसँग खेलेँ । दाजुुुु ब्रिजेन्द्र हमाल त्यति बेला टेबल टेनिस खेल्ने हुुुुँदा मैले सुुुुरुमा टेबुुुुल टेनिस नै खेलेँ । २०३३ सालमा धरानमा पहिलो राष्ट्रिय टेबुुुुल टेनिस प्रतियोगितामा भयो । मैले पनि भाग लिएँ । त्यति बेला भेरी अञ्चलबाट खेलेको हाम्रो टोली सेमिफाइनलसम्म पुुुुग्यौं । म तीनचार वर्ष टेबुुुुल टेनिसमै रमाएँ’, हमालले भने ।

पहिला नेपालगन्जमा भारतको धेरै प्रभाव थियो । भारतको प्रभावले क्रिकेट खेल पनि नेपालगन्जमा खेलिन थाल्यो । हमालले २०३७ सालमा भेरी अञ्चलबाट राष्ट्रिय क्रिकेट प्रतियोगिता पनि खेले । त्यो प्रतियोगिता काठमाडौंको टुुुुँडिखेलमा भएको थियो । त्यति बेला छिटफुुुुट जेजति खेलकुुुुदका प्रतियोगिता हुुुुन्थे, काठमाडौंमै हुुुुन्थेँ । काठमाडौं बाहिरका युुुुवा खेलकुुुुदमा स्थापित र राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय स्पर्धामा सहभागी हुुुुने कुुुुरा सपनाजस्तै थियो ।

तर, घरबारीटोलले त्यो सपनाको संसार देख्ने मेरो रहरलाई जगाएको थियो, हमाल भन्छन् । नभन्दै क्रिकेटमा उनको टोली फाइनलमा पुुुुग्यो । पानी परेका कारण फाइनलमा पुुुुगेको बाग्मती र भेरी दुुुुवैलाई त्यति बेला विजेता बनाइयो । नेपालगन्जमै त्यति बेला पहलमानको खेल भारोत्तोलन पनि फाट्टफुुुुट्ट खेलिन्थ्यो । हमाल अलिअलि सिक्दै थिए । २०३७ सालमै नेपालगन्जमा दोस्रो भारोत्तोलन राष्ट्रिय च्याम्पियनसिप भयो । त्यति बेला उनी दर्शक बनेर प्रतियोगिता हेर्न गएका थिए । उनको जीउडाल र फिटनेस देखेर अग्रज खेलाडीले प्रतियोगितामा भाग लिन हौस्याए ।

तर, उनलाई खेलको नियम थाहा थिएन । स्न्याच र क्लिन एन्ड जर्क भनेकै उनले बुुुुझ्दैनथे । उनलाई भारोत्तोलनको भार उठाउने टेक्निक खासै थिएन । प्रतियोगिता सकिए पनि भारोत्तोलन खेलको एक सेट सामग्री नेपालगन्जमै छाडियो । त्यही सामग्रीले हमालको खेलमा निखारता ल्यायो ।
२०३८ सालमा पहिलो राष्ट्रिय खेलकुुुुद प्रतियोगिता काठमाडौंमा भयो । त्यसमा हमालले स्वर्ण कुुुुम्ल्याए । त्यसपछि उनले २०४८ सालसम्म १० वर्ष भारोत्तोलन खेल्दा सबै राष्ट्रिय प्रतियोगितामा स्वर्णमात्र जिते । त्यसबीचमा उनले सन् १९८२ मा भारतमा भएको दिल्ली एसिएन गेममा भाग लिए । काठमाडौंमा सन् १९८३ मा भएको प्रथम दक्षिण एसियाली खेलकुुुुद (साग) र १९८५ मा ढाकामा भएको दोस्रो सागमा लगातार रजत जिते ।

उनी नेपालगन्जको महेन्द्र बहुुुुमुुुुखी क्याम्पसमा पढ्दै थिए । खेलमा पनि लागिरहे । २०४१ सालमा उनी नेपाली काँग्रेस समर्थक विद्यार्थी संगठनबाट महेन्द्र बहुुुुमुुुुखीको स्ववियुुुु सभापति भए । कलेज पढ्का भलिबलका समेत राम्रा खेलाडी हमालको टोलीले २०४१ सालको अन्तरक्याम्पस राष्ट्रिय भलिबल प्रतियोगिता जित्यो । अर्को वर्ष पोखरामा भएको अन्तरक्याम्पस भलिबलमा सेमिफाइनलसम्म पुुुुग्यो ।

खेलमा जमिरहेका बेला बीचैमा हमालको जीवनमा रहस्यमय घटना घट्यो । २०४२ सालमा वीरगन्जमा तेस्रो राष्ट्रिय खेलकुुुुद प्रतियोगिता भएको थियो । त्यति बेला सुुुुपर हेबिवेटमा हामीले एकजना बाहिरका मुुुुरली भन्ने व्यक्तिलाई टिममा हालेका थियौं । आखिर त्यसलाई नहालेको भए पनि भेरी अञ्चलले नै जित्थ्यो । तर, उसलाई हालेकै कारण विवाद भयो । त्यति बेला राखेपको सदस्यसचिव शरदचन्द्र शाह थिए । पञ्चायतको दबदबा उस्तै । हाम्रो टोलीलाई पूरै ‘रेस्टिकेट’ गरियो । रेडियोमा समाचार नै आयो । मलाई त एक वर्ष खेलबाट प्रतिबन्ध लगाइयो । पछि अञ्चलाधीशले प्रतिबन्धमा अर्को ६ महिना थपेर डेढ वर्ष पुर्‍याए । पुुुुलिसले समातेर जेल हाल्छ भन्ने हल्लाले भागेर हिँड्नुुुु पर्‍यो । खेलको अभ्यास गर्न पनि प्रतिबन्ध लगाइयो, हमाल भन्छन् । प्रतिबन्धकै समयमा उनले तेस्रो साग खेल्न पाएनन् ।

खेलको प्रतिबन्धपछि उनी नेपालगन्ज युुुुवक संगठनको अध्यक्ष भए । कांग्रेसको सक्रिय राजनीतिमा होमिए । २०४५ सालमा नेपालगन्जमा राजा वीरेन्द्रको सवारी भयो । हमालले सबै कुुुुरा राजालाई मौखिक सुुुुनाए । तर राजाबाट कुुुुनै सहयोग भएन, हमालले भने । २०४५ सालमा उनको प्रतिबन्ध सकिएपछि दाङमा फेरि भारोत्तोलनको राष्ट्रिय प्रतियोगिता भयो । प्रतिबन्धको लामो वि श्रामलाई चिर्दै उनले दाङमा पुुुुनः स्वर्ण पदक नै जिते । त्यसपछि उनले पाँचौं र छैटौं साग गेम्समा पनि खेल्ने मौका पाए । दुुुुवैमा कांस्य जिते । उनी नेपालको स्टङगेस्ट म्यान र बेस्ट लिफ्टरको उपाधि पाउने खेलाडी पनि हुुुुन् ।

हमाल सन् १९९९ मा भएको एसिएन च्याम्पियनसिपमा पाँचौं भएका थिए । भारोत्तोलनको अन्तर्राष्ट्रिय खेलमा छैटौं स्थानसम्म आउनेलाई ‘डिप्लोमा कार्ड’ दिइने प्रचलन छ । त्यो कार्ड उनले पनि पाएका छन् । त्यसपछि २०४८ सालमा नेपालगन्जमा राष्ट्रिय प्रतियोगिता भयो । उनले त्यहाँ पनि स्वर्ण नै जिते । ‘नेपालगन्जबाट मैले उठाएको भारोत्तोलनको भारलाई नेपालगन्जमै बिसाउने अठोटका साथ त्यही बेला सक्रिय खेलबाट सन्न्यास लिएँ’, राखेपको कार्यकक्षमा हँसिलो मुुुुद्रामा भेटिएका उनै हमालले भने ।

खेलजीवनबाट सन्न्यास लिएका हमालमा राजनीतिक चासो उत्तिकै थियो । उनी २०४९ सालमा नेपालगन्ज नगर समितिको उपमेयरमा निर्वाचित भए । खेलाडी, प्रशिक्षक, राजनीतिज्ञ र खेल पदाधिकारीको राम्रो छवि बनाएका उनै हमाललाई २०६८ सालमा आन्द्राको क्यान्सर भयो । ‘दैनिक व्यायाममा रम्ने र खानपानमा ध्यान दिने गरे पनि मलाई सुुुुरुमा दिसा बस्दा आउँ परेजस्तो भयो । खानपानमा अझै ध्यान दिएँ । तर पनि सुुुुधार भएन । चिकित्सकलाई जताततै देखाएँ । बलियो र मोटोघाटो जीउ सिनित्तै घट्यो । मर्निङ वाकले घटेको होला भनेर छाडेँ ।

अझै १५ किलो घट्यो । पछि मर्निङ वाकले घटेको होइन भन्ने सल्लाह साथीहरूले दिए । लखनउ गएर डा. पुुुुलितसँग ‘क्लोनोस्कोपी’ गराएपछि पत्ता लाग्यो आन्द्राको क्यान्सर बी–३ भएछ । त्यसपछि लखनउकै अस्पतालमा क्यान्सरको अप्रेसन गराएपछि पूरै निको भयो’, उनी भन्छन् ।

‘मानिस क्यान्सर भयो भन्नेबित्तिकै धेरै अत्तालिन्छन् । क्यान्सर जोसुुुुकैलाई पनि हुुुुनसक्छ तर खानपानमा ध्यान दिनुुुुपर्छ । मद्यपान र पोलेको मासुुुु क्यान्सरको घर हो । रोग लागेपछि आधा डाक्टर आफैं भइँदो रहेछ । क्यान्सर जित्न आत्मबल पनि बलियो चाहिन्छ’, हमाल खिस्स हाँसे ।