कीर्तिमान प्रमाणपत्र अनुमानमै

काठमाडौः पर्यटन विभागले आरोहीको भनाइकै आधारमा सर्वोच्च शिखर सगरमाथासहित नेपालमा रहेका विश्वका अग्ला हिमालको सफल आरोहण गरेको प्रमाणपत्र दिँदै आएको खुलेको छ ।

२०३५ सालमा निर्मित पर्वतारोहणसम्बन्धी कानुनलाई आधार मान्दै विभागले आरोहीको विश्वासमा कीर्तिमान बनाएको प्रमाणपत्र पनि दिँदै आएको विभागका सूचना अधिकारी दुर्गादत्त ढकालले स्वीकारे ।

नेपाल पर्वतारोहण संघका अध्यक्ष आङछिरिङ शेर्पाले कीर्तिमानका नाममा विकृति फैलिएको भन्दै मापदण्ड निर्धारण गरी त्यसका आधारमा मात्र प्रमाणपत्र दिन माग गरे । ‘विभागले मापदण्ड निर्धारण गरी कीर्तिमान व्यवस्थित गर्नुपर्छ', उनले भने, ‘वैज्ञानिक मापदण्ड भएमात्र कीर्तिमान विश्वासिलो हुन्छ । आरोहण कीर्तिमानमा अनुगमन फितलो छ ।'

६ हजार मिटरबाटै फर्केको भारतीय दम्पतीलाई सगरमाथा आरोहण गरी रेकर्ड तोडेको प्रमाणपत्र दिइनु फितलो अनुगमनको एउटा उदाहरण भएको उनले बताए । सूचना अधिकारी ढकालले भने केही आधारमा विभागले प्रमाणपत्र दिने तर उजुरी परे छानबिन गर्ने बताए ।

आरोहीको भनाइ नै हिमाल आरोहण र कीर्तिमानको पहिलो आधार भएको भन्दै विभागले आरोहण दलका टोलीनेता र सम्पर्क अधिकृतको प्रतिवेदन, ट्रेकिङ एजेन्सीको पत्र तथा सिफारिस र तस्बिरलाई आधार मानेर कीर्तिमान बनाएको प्रमाणपत्रसमेत दिने गरेको छ ।

पर्यटन ऐन २०३५ का आधारमा पर्यटन मन्त्रालय र विभाग दुवैले काम गर्दै आएका छन् । विभागले ऐन संशोधन गर्न र पर्वतारोहण नियमावली र कार्यविधि संशोधन गरी वैज्ञानिक बनाउन सुझाव दिँदै आए पनि मन्त्रालयले नसुनेको विभागको पर्वतारोहण शाखाका अधिकृत ऋषिराम भट्टराईले बताए । उनले ऐन संशोधन नहुँदा समस्या भएको र आरोहण कीर्तिमान व्यवस्थित बनाउन आधुनिक प्रविधिको प्रयोग आवश्यक रहेको बताए ।

विभागले जीपीएस प्रविधिबाट आरोहणको प्रभावकारी वैज्ञानिक अनुगमन गर्न २०६९ सालमा टेन्डर प्रक्रिया अघि बढाए पनि पछि रद्द गरेको थियो । खराब मौसममा तस्बिर खिच्नसक्ने क्यामेरा अभाव र आरोहणको वैज्ञानिक अनुगमन गर्न नसक्दा ट्रेकिङ एजेन्सीका सिफारिसलाई आधार बनाएर प्रमाणपत्र दिने गरिएको छ ।

दक्ष जनशक्ति अभावले विश्वासकै भरमा कीर्तिमान प्रमाणित गर्दा विभागले दिने कीर्तिमान प्रमाणपत्रको विश्वसनीयता गुम्दै गएको आरोहणविद्हरू बताउँछन् । आरोहणको आधुनिक र वैज्ञानिक प्रविधियुक्त अनुगमन नहुँदा नेपाली पर्यटनमा नकारात्मक असर परेको उनीहरूको भनाइ छ ।

विभागले हिमाल आरोहणको तथ्यांकमात्र राख्ने गरेको छ । विभागले दिएको प्रमाणपत्रमा प्रश्न उठे वैज्ञानिक रूपमा कीर्तिमान प्रमाणित गर्नसक्ने स्थिति नभएकाले अधिकांश कीर्तिमान रद्द हुने सम्भावना रहेको दाबी सगरमाथा आरोही संघका अध्यक्ष माया शेर्पाले गरिन् ।

‘२१ औं शताब्दीमा पनि तस्बिर, आरोहीका भनाइ र सम्पर्क अधिकृतका प्रतिवेदनका आधारमा मात्र आरोहण र कीर्तिमानको प्रमाणपत्र दिनु हास्यास्पद छ', उनले भनिन्, ‘सम्पर्क अधिकृतले आफ्नो कर्तव्यपालन नगरी हचुवाका भरमा कीर्तिमान कायम गर्दा नेपालले विश्वसनीयता गुमाउँदै गएको छ ।'

विभागले भने सरकारी प्रतिनिधि सम्पर्क अधिकृतले नै अनुगमन नगर्दा समस्या हुने गरेको र हिमाल बुझेका कर्मचारी, सम्पर्क अधिकृतको अभाव नै मुख्य समस्या भएको जनायो । सम्पर्क अधिकृतलाई अनुगमनकर्ताभन्दा पनि ट्रेकिङ एजेन्सीको सहयोगीको भूमिकामा पठाइने गरेको, सम्पर्क अधिकृतलाई ट्रेकिङ एजेन्सीले २ हजार अमेरिकी डलर भत्ता दिनुपर्ने र खानेबस्ने व्यवस्था गर्नुपर्ने जस्ता कानुनी प्रावधानले अनुगमनमा कडाइ गर्न नसकिएको एक कर्मचारीले बताए ।

बढी भत्ता पाइने र अन्य आम्दानीसमेत हुने भएकाले सम्पर्क अधिकृत बन्न विभागमा चर्को प्रतिस्पर्धा हुने गरेको छ । भागबन्डा र कमिसन नमिले कोटामा नपर्ने कर्मचारी बताउँछन् । तर आरोहण दलको अनुगमनकर्ता भएर जाने अधिकांश सम्पर्क अधिकृत जहाजबाटै नओर्लिने, आधारशिविर नजाने र गए पनि कडाइपूर्वक अनुगमन नगर्ने प्रवृत्ति नै कीर्तिमान व्यवस्थापनको मुख्य समस्या भएको आरोप पर्वतीय गाइडहरू लगाउँछन् ।

‘आरोहणमा ग्लोबल पोजिसनिङ सिस्टम (जीपीएस) उपयोग गर्नुपर्ने र आरोहीले कहाँबाट सुरु गरी कति उचाइमा कहाँबाट पुगे अनुगमन गर्ने उपकरण प्रयोग गरी आरोहण वैज्ञानिक प्रविधियुक्त बनाउन आवश्यक छ', पर्यटन व्यवसायी एवं सगरमाथा आरोही टीकाराम गुरुङले भने । पहिले केही सक्षम र विश्वासिला व्यवसायीले हिमाल आरोहण गराउँदै आएको तर अहिले रातारात कमाउने लक्ष्य राखेका व्यक्ति प्रवेश गरेकाले आरोहण व्यवसायीको नियमन गर्नु अत्यावश्यक रहेको उनले बताए ।

पर्यटन विभागले दिएको प्रमाणपत्रमा प्रश्न उठे वैज्ञानिक रूपमा कीर्तिमान प्रमाणित गर्नसक्ने स्थिति नभएकाले अधिकांश कीर्तिमान रद्द हुने सम्भावना छ । माया शेर्पा, अध्यक्ष सगरमाथा आरोही संघ

कानुनतः सम्पर्क अधिकृतले टिमको आरोहण चित्त नबुझे रद्द गर्न सक्ने, अनुमति लिएअनुसारको रुट प्रयोग गर्नुपर्ने, पर्यटकहरूबीच झगडा र मजदुरहरूबीचको पर्यटकसँगको सम्बन्ध बिग्रन नदिन अनुगमन गर्नुपर्ने जस्ता नियमसमेत छ । तर आजसम्म कुनै पनि टोलीलाई कारबाही गरेको उदाहरण भने विभागसँग छैन । हिमालमा मौसम बिग्रिनाले सबै समय फोटो खिच्न नसकिने, ब्याट्री र क्यामरा अभावजस्ता समस्या भोग्नुपर्ने भएकाले सरकारले नै यसलाई नीतिगत रूपमै व्यवस्थित बनाउनुपर्ने व्यवसायीको माग छ ।

सन् २०१४ सम्ममा चार हजार चार सय २८ जनाले सगरमाथा आरोहण गरिसकेका छन् । १९२२ मा सातजना शेर्पाको हिमपहिरोमा परेर मृत्यु भएपछि सगरमाथामा मानिस जान थालेको मानिन्छ भने १९५३ मे २९ मा तेन्जिङनोर्गे र एडमन्ड हिलारीले सफल आरोहण गरेपछि आधिकारिक रूपमा हिमालमा कीर्तिमान कायम सुरु भएको पाइन्छ । यता कञ्चनजंगामा भने ३४४ जनाले मात्र आरोहण गरेका छन् । २५ देशका नागरिकले नेपालका हिमाल चढेका छन् भने ६५ जनाले नेपालका तर्फबाट सगरमाथामा झन्डा पुर्‍याएका छन् ।