बुटवल धागो कारखाना लिजमा चलाउने निर्णय

बुटवलः बन्द भएको आठ वर्षपछि बुटवल धागो कारखानालाई सरकारले निजीकरण गर्ने निर्णय गरेको छ । ०४८ सालमा सुतीको कपडामा आत्मनिर्भर हुने उद्देश्य सहित सरकारले धागो कारखाना सञ्चालनमा ल्याएको थियो। नेपालगञ्जमा कपास खेति, बुटवलमा धागो र त्यही धागोले हेटौडा कपडा कारखानाबाट कपडा उत्पादन गर्ने योजना सरकारको थियो ।

तर धागो उत्पादन गर्ने कारखाना नोक्सानमा गएपछि ०६६ भदौबाट बन्द भयो । आठ वर्षदेखि उद्योग बन्द हुदा त्यहा रहेको भौतिक संरचना र मेसिनहरु जीर्ण भएका छन् । लामो समय उद्योगको विषयमा सरकारले निर्णय गर्न नसकेपछि उद्योगी व्यवसायीहरुले निजीकरण गर्न माग गरेका थिए ।

उद्योग निजीकरण ऐनमा रहेका विभिन्न मोडलमध्ये लिज मोडल (भाडामा दिने) अपनाएको हो । ‘लिज मोडल अनुसार उद्योग सञ्चालन गर्ने निर्णय सरकारले गरेको छ, अव त्यसै अनुसार प्रक्रिया अघि बढ्छ, उद्योग मन्त्रालयका प्रवक्ता सह-सचिव पुरुषोत्तम नेपालले भन्नुभयो । सरकारले बुटवल धागो कारखानासंगै विरगञ्ज चिनि कारखानालाई पनि लिजमा सञ्चालन गर्ने निर्णय गरेको हो । लिजमा दिनुअघि प्राविधिकहरुले बुटवल धागो कारखानाको अध्ययन गर्नेछन् । ‘प्राविधिकहरुको मुल्यांकनको आधारमा के कति भाडा निर्धारण भन्ने विषयको टुंगो लाग्नेछ, सहसचिव नेपालले भन्नुभयो ।

उद्योग भाडामा सञ्चालनमा लिनेले धागो नै उत्पादन गर्नुपर्नेछ । धागो कारखानाका निमित्त प्रमुख डोलराज शर्माका अनुसार बुटवल औद्योगिक क्षेत्रको १ सय ४३ दशमलव ७ रोपनी क्षेत्रमा फैलिएको कारखानाको उत्पादन क्षमता १० मेक्ट्रिकटन रहेको छ । तर कमसल मेसिनका कारण ७ मेक्ट्रिकटनभन्दा बढी उत्पादन हुन सकेको थिएन ।

बुटवलबाट धागो उत्पादन बन्द भएपछि पहाडी क्षेत्रमा हुदै आएको व्यवसायिक कपास खेती समेत मासिएको छ । यसअघि डा. बाबुराम भट्टराई प्रधानमन्त्री भएको मन्त्रिपरिषदले सार्बजनिक संस्थानलाई अध्ययन गर्न निर्देश गरेको थियो । समितिले अध्ययन गरी ०७० मा निजी क्षेत्रलाई सञ्चालनका लागि दिन सकिने विकल्पसहितको प्रतिबेदन बुझाएको थियो । तर त्यो प्रतिवेदनको कार्यान्वयन हुन सकेको थिएन ।

०६७ साल यता बनेका उद्योगमन्त्रीहरुले हरेक पटक धागो कारखानाको अवलोकन गर्दै छिट्टै सञ्चालनमा ल्याउने बताएका थिए । पूर्व उद्योगमन्त्रीहरु अनिल झा, कर्णबहादुर थापा, महेश बस्नेत, सोमप्रसाद पाण्डेले कारखानाको अवलोकन गरेका थिए । लामो समय बन्द भएकाले उद्योगको भित्र उज्यालो वत्ती समेत नबल्ने भएको छ । उद्योगहरु समेत जीर्ण भएका छन् । सरकारले निर्णय गरे पनि धागो उत्पादनका लागि अहिलेकै मेसिनले प्रतिष्पर्धा गर्न कठिन हुने उद्योगहरु बताउछन् ।

यसअघि कारखाना बन्द भएपछि सर्वपक्षीय व्यवस्थापन समितिले पाँच महिना उद्योग सञ्चालन गरेको थियो । तत्कालीन समितिका संयोजक नवराज श्रेष्ठले मेसिनहरु परिवर्तन गरी क्षमता विस्तार गर्ने विकल्पमा उद्योग सञ्चालन गर्न दिए उत्पादन गर्न सक्ने बताउनुभयो । ‘यथास्थितिमै सञ्चालनका लागि पनि १२ करोड पुजी लगानी गर्ने उद्योगी आउनुपर्छ, उहाले भन्नुभयो-‘मेसिन मर्मत र परिवर्तन गर्ने विकल्प सरकारले दिए उद्योग सञ्चालन गर्न सकिन्छ ।'

पाँच महिना उद्योग चलाउदा नेपालको रिलायन्स कम्पनी र गोरखपुरका उद्योगीले हात हालेका थिए । तर सरकारले पुजी लगानी गर्न नसकेपछि बन्द गरेको श्रेष्ठले बताउनुभयो । सर्वपक्षीय समितिमा उद्योगीका संस्थाका प्रतिनिधी, मजदुर, प्रवन्धक, राजनीतिक दल र प्रशासनका व्यक्तिहरु सदस्य थिए । पाच महिना उद्योग चल्दा ३ सय जनाले रोजगारी पाएका थिए ।

उद्योग सञ्चालनका लागि मर्मतमा ४ करोड र ८ करोड पुँजीगत लगानी आवश्यक हुने बताइएको छ । नेपालमा कपास उत्पादन नभएकाले सुतिको धागो नै उत्पादन हुने सम्भावना भने कम रहेको छ । तत्कालीन समयमा नेपालगञ्जको खजुरामा कपास उत्पादन हुदै आएको थियो । तत्कालीन माओवादीद्वन्द्वका बेला कपास उत्पादन बन्द भएको थियो । अहिले धागो उत्पादन गर्न भारतबाट पोष्टिटर र फाइबर ल्याउने र भारतमा नै बिक्री गर्नुपर्ने श्रेष्ठको भनाई छ ।

रुपन्देही उद्योग संघका अध्यक्ष दिनेशराज रेग्मीले आयातित धागोसंग प्रतिष्पर्धा गर्नका लागि मेसिनहरु परिवर्तन गर्ने पर्ने बताउनुभयो । ‘भाडामा दिने निर्णय उद्योगीहरुको माग अनुसार नै भएको छ, उहाले भन्नुभयो-‘उद्योगका मेसिनहरुको परिर्वतन गरी नया स्वरुपबाट काम गर्नुपर्छ ।' उद्योगका मेसिनहरु परिवर्तन गर्ने नगर्ने भन्ने विषय भने विज्ञहरुको टोलीले छिनोफानो गर्ने छ । उद्योग मन्त्रालयका सहसचिव नेपालले विज्ञहरुको सुझावको आधारमा अन्य प्रक्रिया अघि बढ्ने बताउनुभयो ।

उद्योगलाई निजीकरण गर्ने निर्णय यस क्षेत्रका उद्योगीहरु उत्साहित भएका छन् । ५९ दशमलव ५ प्रतिशत सरकारको लगानी रहेको कारखानामा करिव ७ प्रतिशत सर्वसाधारणको शेयर छ । जनकपुर चुरोट कारखाना, साल्ट ट्रेडिङको पनि शेयर रहेको छ । यसअघि कारखाना निजी क्षेत्रलाई सञ्चालनका लागि दिइने फाइल मन्त्रालयमा थन्किए पछि औद्योगिक क्षेत्र व्यवस्थापन लिमिटेडले आफ्नो स्वामित्वमा दिन माग गरेको थियो । धागो कारखाना नै चलाउन सके चलाउने र नसके सो जग्गामा अन्य उद्योग चलाउन स्विकृति दिने योजना लिमिटेडको छ । अहिले धागो कारखानामा आवश्यक पर्दाका दिन छोड्ने सर्तमा नेपाल प्रहरीको दंगा नियन्त्रण गण बसिरहेको छ ।
बुटवल धागो कारखानाको जीर्ण बनेका मेसिनहरु ।