सरकारी सिमेन्टमा ‘ब्रेक थ्रु

उदयपुर : चर्को लोडसेडिङले उदयपुर र हेटौंडा सिमेन्ट उद्योग नराम्रोसँग प्रभावित भए । विद्युत् कटौतीको समयमा जेनेरेटरबाट सञ्चालन नहुँदा सरकारी स्वामित्वका उदयपुर हेटौंडा सिमेन्ट बन्द नै हुन्थे । वैकल्पिक ऊर्जाको प्रबन्ध थिएन, बिजुली आउँदामात्र उद्योग सञ्चालन हुन्थ्यो । लोडसेडिङकै कारण दुवै उद्योग पूर्ण क्षमतामा सञ्चालन हुन सकेका थिएनन् । यसमाथि राजनीतिक हस्तक्षेप र कमजोर व्यवस्थापनले उद्योग धरासायी नै हुने अवस्थामा पुगिसकेका थिए ।

मंसिर महिनादेखि मुलुकमा लोडसेडिङ कम भयो । विद्युत् आपूर्ति बढेपछि दुवै उद्योग करिब पूर्ण क्षमतामा चल्न थाले । उदयपुर सिमेन्टको व्यवस्थापन भन्छ, ‘विद्युत् आपूर्ति बढेपछि अहिले दुवै उद्योग ९० प्रतिशत क्षमतामा चलिरहेका छन् । मजदुर पनि उत्साहित देखिन्छन्, उद्योगमा कुनै प्रकारको अवरोध छैन ।' बिनाअवरोध पूर्ण क्षमतामा उद्योग चल्न थालेपछि उदयपुर सिमेन्ट पहिलोपटक नाफामा गएको छ । हेटौंडा सिमेन्टको नाफामा पनि उल्लेख्य वृद्धि भएको छ । उदयपुरले माघयता मात्रै १६ करोडभन्दा बढी नाफा कमाइसकेको उद्योगका महाप्रबन्धक सुरेन्द्रकुमार पाैडेलले जानकारी दिनुभयो।

हेटौंडा सिमेन्टले चालू आर्थिक वर्षको १० महिनामै साढे २३ करोडभन्दा बढी नाफा आर्जन गरिसकेको छ । ऊर्जा आपूर्तिको समय बढ्नु र मजदुर उत्साहित भएर काम गर्नु नै सिमेन्ट उद्योग नाफामा जानुको प्रमुख कारण हो । उदयपुरको गैंडा छाप र हटौंडाको शक्ति ब्रान्ड बजारमा चल्तिका सिमेन्ट हुन् । ठूला परियोजनादेखि सर्वसाधारण पनि पाएसम्म सरकारी सिमेन्ट नै प्रयोग गर्न खोज्छन् । तर, सरकारी स्वामित्वकै काठमाडौंको चोभारमा रहेको चर्चित हिमाल सिमेन्ट उद्योग भने पूर्णरूपमा बन्द भइसकेको छ ।

सरकारी उद्योग सुस्त गतिमा चरिहेका बेलामा उद्योगमन्त्री नवीन्द्रराज जोशीले बन्द उद्योग चलाउने अभियान सुरु गरे । यो अभियानमा सिमेन्ट उद्योगले पनि प्राथमिकता पाउँदा घाटामा चलिरहेका सिमेन्ट उद्योग लयमा फर्किएका हुन् । मन्त्री जोशीले उद्योगको व्यवस्थापन चुस्त बनाउन भूमिका खेलेका थिए । दुवै सिमेन्ट उद्योगको प्रमुख बजार काठमाडौं रहेको व्यवस्थापनले जानकारी दिएको छ । तर, गैंडा र शक्ति सिमेन्टको बजारमा चर्को माग रहे पनि अपूर्ति सोही अनुरुपमा हुन सकिरहेको छैन । सिमेन्टमा निजी क्षेत्रबाट खर्बौं रुपैयाँ लगानी भइरहेका बेलामा सरकारी उद्योग पनि उत्पादन बढाउने तयारीमा जुटेका छन् । प्रशस्त कच्चा पदार्थ (चुन ढुंगा) भएको नेपालमा सिमेन्ट उद्योगमा स्वदेशी विदेशी लगानी बढी आकर्षित देखिन्छ । मुलुक सिमेन्टमा लगभग आत्मनिर्भर बनिसकेको छ ।

उदयपुर सिमेन्ट

सात बिघा क्षेत्रफलमा फैलिएको उदयपुर सिमेन्ट उद्योगले २०४९ साल देखि व्यावसायी उत्पादन सुरु गरेको थियो । करिब साढे ६ अर्ब लगानीमा सञ्चालन भएको उद्योग २५ वर्षपछि नाफामा आर्जन गर्दैछ । दैनिक आठ सय मेट्रिक टन किलिंकर उत्पादनको क्षमता रहेको यस उद्योगले २५ वर्षसम्म फुल फेजमा उत्पादन गर्न सकेको छैन । दैनिक आठ सय मेट्रिक टन उत्पादन क्षमता भएपनि दैनिक पाँच सय मेट्रिक टनभन्दा बढी उत्पादन गर्न सकेको थिएन् । उद्योगले उत्पादन सुरु गरेको १७ वर्षपछि अन्य वर्षको तुलनामा सबैभन्दा बढी क्षमतामा किलंकर उत्पादन गर्न सफल भएको उद्योगका महाप्रबन्धक सुरेन्द्र कुमार पौडेलले जानकारी दिनुभयो ।

उद्योगको दैनिक क्षमता आठ सय मेट्रिक टन भए पनि अहिले ६ सयदेखि सात सय मेट्रिक टन क्लिंकर दैनिक उत्पादन भइरहेको छ । उद्योगले चालू आवको वैशाख महिनामा उद्योगले दुई लाख २० हजार पाँच सय ६० बोरा सिमेन्ट बिक्री गरिसेको छ । तर, गत आवको वैशाख महिनामा उद्योगले मात्र २९ हजार आठ सय बोरा मात्र्र सिमेन्ट बिक्री गरेको थियो । उद्योगले प्रतिबोरा उद्योगबाटै सात सय ५१ रुपैयाँमा सिमेन्ट बिक्री गरिरहेको छ ।

अब उद्योग सञ्चालनका लागि सरकारसँग रकम माग्न पर्ने अवस्था अन्त्य भएको छ । उद्योगको क्षमता विस्तारमा आफूहरू लागि रहेको उहाँले जानकारी दिनुभयो । अबको करिब दुई वर्ष भित्र दैनिक दुई हजार मेट्रिक टन क्लिंकर उत्पादन गर्ने सक्ने गरी क्षमता विस्तार गर्ने पौडेलेको दाबी छ । तर, सार्वजनि खरिद ऐनका कारण समयमा नै काम गर्न भने असहज भएको उहाँको भनाइ छ । उद्योगमा प्रयोग भइका मेसिन जापनिज कम्पनीको छ । मर्मत तथा नयाँ खरिद गर्दा ब्रान्ड तोक्न नपाउँदा गुणस्तरीय सामान पाउन समेत असहज भएको पौडेलको भनाइ छ । उद्योगले उत्पाद गर्ने सिमेन्ट ५३ ग्रेडको हो ।

विस्तारै उद्योगले बोरा बेच्न छोडेर ट्रकका ट्रक क्लिंकर बेच्नु पर्ने पौडेलको भनाइ छ । यसबाट बर्सेनि आठ अर्बभन्दा बढी क्लिंकर आयातमा नेपालबाट बाहिीरएको रकम बचत गर्न सकिने उहाँको भनाइ छ । यसका लागि पनि सरकारले क्लिंकर आयातमा प्रतिबन्ध लगाउनुपर्ने हुन्छ । उद्योगले उत्पादन गर्ने सिमेन्टमा क्लिंकर ९५ प्रतिशत र जिप्सन ५ प्रतिशत छ । उद्योगले क्लिंकर बनाउनका लागि भुटान तथा भारतबाट फलामे धाउ र कोइला भारत, इन्डोनेसि अफ्रिक र भुटानबाट आयात गर्छ । उद्योगको स्थापना कालदेखि अहिलेसम्म साढे तीन अर्ब सञ्चित घाटा छ । पछिल्लो समय वार्षिक ३० करोड घाटा हुनेगरे पनि सरदरमा २० करोड घाटा रहेको उहाँले जानकारी दिनुभयो ।

हेटौंडा सिमेन्ट

मकवानपुर जिल्लाको हेटौंडामा २०३३ सालमा स्थापना भएको सरकारी स्वामित्वको हेटौंडा सिमेन्ट पनि उत्पादनमा ब्रेक थ्रु चरणमा छ । २०४३ सालदेखि व्यवसायी उत्पादन सुरु गरेको उद्योगको घाटा अहिलेसम्म ८३ करोड रुपैयाँ छ । चालू आवमा २३ करोड नाफा गर्दै यो वर्ष घाटा ६० करोडमा झार्ने उद्योगको लक्ष्य छ ।

अर्को वर्ष उत्पादन क्षमता विस्तार गर्दै ६० नै करोड ऋण तिरेर घाटा शून्यमा झार्ने उद्योगमा महाप्रबन्धक इन्जिनियर प्रेमशंकर सिंहको दाबी छ ।
उद्योगले उत्पादन गर्ने सिमेन्टमा ४८ ग्रेड राखिएको छ । यो उद्योग एसियाली विकास बैंक एडीबीको सहयोगमा स्थापन भएको हो । उद्योगको दैनिक उत्पादन क्षमता सात सय ५० मेट्रिक टन हो । तर, उद्योगले अहिले सरदर दैनिक पाँच सय मेट्रिक टन उत्पादन गरिरहेको छ । उद्योगले धादिङको जोगीमार खानीबाट चुनढुंगा प्रयोग गरिरहेको छ ।

सामान्य अवस्थामा बत्ती नगएको दिनमा भने फुल फेजमै सात ५० मेट्रिक टन उत्पादन हुने गरेको सिंहले जानकारी दिनुभयो । उद्योगले चालू आवको १० महिनामै एक लाख २३ हजार ८५ मेट्रिक टन क्लिंकर उत्पादन गरिसकेको छ । तर, गत आवको १० महिनामा उद्योगले मात्र ४८ हजार मेट्रिक टन क्लिंकर उत्पादन गरेको थियो । पाँच वर्षका उत्पादन परिमाणलाई हेर्ने हो भने उद्योगले क्षमता सबैभन्दा बढी प्रयोग गरेको चालू आव नै हो ।
उत्पादन वृद्धि सगै सिमेन्टको लागतमा पनि कमी आएको छ । आव २०७२÷०७३ मा प्रतिबोरा आठ सय रुपैयाँसम्म लागत पुगेको थियो भने अहिले यो वर्ष प्रतिबोरा लागत मूल्य ६ सयमा झरेको सिंहले जानकारी दिनुभयो ।

उद्योगले सामान्य १० करोड भारु थप गर्दै उद्योगको क्षमता नौ सय ९५ मेट्रिक टन बनाउन सक्ने अध्ययन पनि गरेको सिंह बताउनुहुन्छ । सवा एक अर्बको लगानी विस्तार गर्ने हो भने उद्योगको उत्पादन क्षमता प्रतिदिन २७ सय ५० मेट्रिक टन बनाउन सक्ने अवस्था रहेको सिंह बताउनुहुन्छ । तीन अर्ब अधिकृत पुँजी रहेको उद्योगको जारी पुँजी एक अर्ब ५० करोड रहेको छ । उद्योगको कुल चुक्ता पुँजी भने ९० करोड ६ लाख ८५ हजार छ ।