आदिम मन्त्रजस्तो शैली

बजारमा केही पसल छन्, केही झुन्ड छन् । तिनलाई केही स्कुल भनिदिँदा हुन्छ । धेरैजस्तो कवि तिनै स्कुलबाट बन्छन्, धेरैजस्तो कविता तिनै स्कुलबाट आउँछन् । स्कुलमा शिक्षकले पढाएको नै तिनलाई सबथोक लाग्छ, त्यतै सुनेको नै कविता लाग्छ । ती केटाकेटी कवि उही स्कुलमा बसेर कविता लेख्छन्, आ-आफ्ना शिक्षकलाई देखाउँछन् । शिक्षकले लगेर पत्रपत्रिकामा छापिदिन्छन्, केटाकेटीहरू रातारात कवि हुन्छन् ।

अचानक एका दुई त्यो भीडबाट हराउँछन्, कलेजको कोठाबाट हराएको कुनै विद्यार्थी जस्तो । ती अक्सर जीवनसँग सोझो संवाद गर्न हिँडेका हुन्छन् । शिक्षकले पढाएकोले नपुगेर बजारका स्कुलबाट बाहिर निस्कने त्यस्ता कवि एक्लै हिँड्छन्, चुपचाप लेख्छन् अनि केही वर्षपछि चुपचाप कविताको पुस्तक ल्याएर पाठकको हातमा थमाइदिन्छन् । त्यसरी बजारका स्कुलबाट बाहिर निस्केर, एक्लै हिँडेका कवि नवीन प्राचीनले नयाँ कविता संग्रह 'उभिएर एक्लै' पाठकको हातमा थमाएर आफू भने गोष्ठी, बहस कतै नदेखिएर फेरि बेपत्ता छन् ।

नवीन बहसको मञ्च, गोष्ठी, दारुमहल, चिया महल, कवि कुना कतै भेटिँदैनन् । यी कविका जीवनसाथी क्यानडा बस्छिन्, यिनी बस्छन् दमक । तैपनि यिनी एक्लो लाग्दैनन्, खाली लाग्दैनन् । आफैंमा भरिपूर्ण लाग्छन् जसले जीवनलाई कविताले भरिपूर्ण बनाएको छ । यस्ता कवि यो सहरमा बिरलै भटिन्छन् । यस्ता सर्जकका सिर्जना पढ्दा ओठमा मिठास आउँछ ।

यिनको बारेमा दुई वर्षसम्म सुनेँ- एउटा कवि छ जो भीडमा आउँदैन, राम्रो कविता लेख्छ । दुई वर्षपछि खोज्दै गएर भेटें । केही कविता सुनेँ र फर्किएँ ।अचानक आयो यिनको किताब 'उभिएर एक्लै', जब कि यहाँका साहित्यिक सेलिब्रेटीको किताबको बारेमा एक वर्ष अगाडि नै थाहा हुन्छ । राम्रा लेखकहरू आफ्नो समयमा झुर हुने परम्परा पुरानै हो, जुन जारी छ ।

'उभिएर एक्लै' भित्रका कविताको विषय जिन्दगी हो, जुन सबैको साथमा हुन्छ । जति नै खोजे पनि कविताको विषय जीवनभन्दा पर देखिँदैन ।

विमोचनमा गएँ, वक्ता थिए उपेन्द्र सुब्बा । 'यी भाइ आइरहन्थे मेरोमा तर यति मीठा कविता लेख्छन्, थाहा नै थिएन । आफूले त दुइओटा केही न केहीको संग्रह निकालेपछि मात्रै हो, कविता के हो भन्ने जानेको । तर, नवीन भाइले त पहिलो कृतिमै यति मीठा कविता लेखे,' उपेन्द्र सुब्बाको लिम्बू लवजमा यिनै शब्दमा परेका थिए।

'उभिएर एक्लै' भित्रका कविताको विषय नै जिन्दगी हो, जुन सबैको साथमा हुन्छ । जति नै खोजे पनि कविताको विषय जीवनभन्दा पर देखिँदैन । जीवनले बोकेको सपना र स्वासभन्दा पर हुँदैन । तथापि टैगोरको कविता अलग छ, खलिल जिब्रानको अलग छ । कवितामा आउने पनि उही जीवन हो, उही जीवनसँग गाँसिएका दैनिक विषय हो । उही जीवन अनि जीवनले बोकी हिँडेको विषयलाई जिब्रान एक तरिकाले हेर्छन्, टैगोर अर्को तरिकाले । कवि श्यामल अनि विमल निभालाई नै हेरौं, यो फरक देखिन्छ ।

जिन्दगी अलग हो, जसरी बाँच्ने शैली अलग हुनुपर्छ । सिर्जना अलग हुन् र त्यसको प्रस्तुति अलग । उही 'हेम्लेट'लाई विशाल भारद्वाजले 'हैदर' बनाइदिएका छन् । आफ्नो कथालाई प्रस्तुत गर्ने अलग शैलीले यस्तो हुन्छ । बजारका स्कुलमा बसेर लेख्ने धेरै कविलाई महसुस नभएको यही कुरा नवीनलाई महसुस छ, 'उभिएर एक्लै' पढ्दा थाहा हुन्छ ।

नेपाली कविता जबदेखि गद्यमा चल्न थाल्यो क्रमश: त्यसले छोड्दै गयो मन्त्रको पदचाप । यति लामो समयपछि मन्त्रको त्यो पदचाप नवीनको कवितामा महसुस हुन्छ । गद्यमा पनि मन्त्रको सहद राख्न सकिन्छ, यस्तो हुँदा कवितालाई रद्दिमा फालिने हैसियतबाट माथि उठाउन सकिन्छ ।

'उभिएर एक्लै'मा नवीनबाट यो कोसिस भएको छ । टपटेनमा कतै यो किताब पर्ने छैन, राम्रो सिर्जनाको मूल्यांकन यत्ति चाँडो कहीँ कतै हुँदैन, यहाँ पनि हुँदैन । तर, २० वर्षपछि केही राम्रो पुस्तकको नाम लिनु पर्दा यो किताबको नाम छुट्ने छैन, अहिले टपटेनका थुप्रै पुस्तक भने पप गीत जस्तो कतै छुटिसकेका हुनेछन् अर्को वर्ष नै । टपटेनको लिस्ट बोकेर हिँड्ने कतिसँग यो पुस्तक नै हात परेको हुँदैन अहिले त । उनीहरूको हातमा त बजारले हल्ला गरेर व्यापार गरेका कमसल पुस्तक नै हुनेछन् ।

कुनै पार्टीको झन्डा बोकेर आन्दोलन गरिहिँडेको नेताजस्ता लेखकहरू सेलिब्रेटी भइरहन्छन् बजारमा, अनि उसैगरी हराउँछन् पनि । नवीनजस्ता कवि गुमनाम रहेरै पनि आउँछन् । पाठकले 'उभिएर एक्लै' संग्रहका कविता पढेपछि नवीनलाई नखोजी बस्नै सक्दैनन् । एकान्तमा बसेर कविता लेख्ने उपेन्द्र सुब्बालाई जसरी खोज्यो पाठकले, उसैगरी कुनै दिन नवीनलाई खोज्नेछ । मनु मञ्जिलको नयाँ कविता कहिले आउँछ भनेर खोजिरहने थुप्रै पठक भेटिन्छन् । केही समयपछि नवीनका नयाँ कविता पर्खिरहने पाठक भेटिनेछन् । 'उभिएर एक्लै' पढेपछिको मेरो विश्वास हो यो ।

जस्तो पायो उस्तै कवितालाई कवितै होइन, कवितै भएन भनेर भनिदिँदा धेरै कविहरूको तारोमा परिरहने मनु मञ्जिलले पनि यो पुस्तकबाट आफू प्रभावित भएको कुरा लेखेका छन् । मनु लेख्छन्, 'नवीनका कविता छ मेरो हातमा । उनको कविता पढ्पछि अरू केही पढ्ने मन छैन । आदिम मन्त्रजस्तो शैली । प्रत्येक शब्दको ध्वनि सुन्दै हरफहरूमा बुन्दै गए जस्तो । क्रमश: चाप बनाउँदै जाने र अन्तमा मनमा असर छाड्ने । यो वान्कीको कविता हामीमा नयाँ छ । झेन कविहरूको जस्तो ध्यानमा जाँदा आदिम ध्वनि संकलन गरेझैं गरी कविता लेख्दा रहेछन् प्रतिभाशाली नवीन प्राचीन । नितान्त आफ्नै शैली र भाषामा लेख्न सक्नु असामान्य खेल हो । उनको यो सुन्दर वान्कीको लेखनबाट म आफ्नो गहिराइसम्म प्रभावित छु ।'

समाज अनि जीवनका जटिलतालाई सजिलोसँग बताउन नवीनले आफ्ना कवितामा मसिना कुरालाई विषय बनाएका छन् । 'जाने भयौ भने सँगै लिएर जानु मैले फेर्ने सास पनि÷तिमी नहुँदा त मलाई सास फेर्नसमेत जाँगर चल्दैन' जान्छु भन्ने प्रेमिकालाई केही भन्ने उनको तरिका यस्तो छ । नुनको कथामा उनी भन्छन् - हरे ! कस-कसको आँसु-पसिनाको स्वाद लिइरहेछु म गाँस-गाँसमा ?

एकजना चाइनिज आउँछ अनि पोखरा नजिक भाडामा जमिन लिएर तरकारी खेती गरेर जिन्दगी बनाउँछ, एक इन्डियन आउँछ अनि तराईको जमिन भाडामा लिएर गहुँखेती गर्छ । अनि हामी भने यहाँ काठमाडौंमा कि त सरकारलाई गाली गरि बस्छौं, कि त मेनपावर कम्पनीमा धाउँछौ, अनि ४० वर्षपछि रमाउने कुरा गर्छौं । यही कुरा आउँछ नेपाली कवितामा पनि दिनहुँ । नेपाली समाजलाई पलायनतिर धकेल्न चाहनेहरूको खेल हो यो सब । यहीँनेर नवीन प्राचीनजस्ता कविहरू आवश्यक हुन्छन् । एउटा कविता छ 'दृष्टि' । मानसिकताले कसरी हिँडाउँछ हामीलाई त्यो उनले गज्जबसँग लेखेका छन् ।

कविता साधारण छ । तर, त्यही एउटा कवितालाई पनि ग्रहण गर्न सक्ने हो भने हामी यहाँ धेरै सुन्दर काम देख्न सक्छौं, हामी यतै सयांै सम्भावना देख्न सक्छौं । अर्को एउटा कविता छ फरक शीर्षकको । उनले कवितामा प्रेम गर्ने दुईटा तरिका प्रस्तुत गरेका छन् । पन्छीलाई स्वतन्त्र उडान भर्न दिएर गरिने प्रेम र पन्छीलाई पिँजडामा राखेर गरिने प्रेमको बारेमा बताएर उनले हाम्रो समाजको प्रेम गर्ने शैलीमाथि तिखो टिप्पणी गरेका छन्, त्यो टिप्पणी चट्टान काट्ने पानीको बगाइजस्तो छ । नेपाली समाजले छोरी चेलीमाथि गरेको प्रेम लगभग चरालाई पिँजडामा राखेर गरेजस्तै छ । कुनै आँधीमा हराउनु बेस हो, पिँजडामा रहनुभन्दा । यो कुरा यो समाजले मनन नगरेकोमा कवि दु:खी छन् ।

समाज, जीवन, जीवनका अनेक आयाममाथि कवि प्राचीनले गरेको कवितात्मक टिप्पणी हो, 'उभिएर एक्लै' । यो मीठो छ, नौलो छ अनि हृदयमा राख्ने धेरै थोक छ यसमा । संग्रहमा बलराम अधिकारीले गरेको कविताको अंग्रेजी अनुवाद पनि छ । संग्रहमा सबै कविता एक सय एक त छैनन्, कति कविताभित्र अनेक भाव एउटै कवितामा आएका छन्, त्यसलाई छुट्टाछुट्टै कविता बनाउँदा राम्रो हुन्थ्यो, अझै बढी मन्त्र जस्तो हुन्थ्यो, कविता पढ्दै गर्दा यो महसुस हुन्छ ।