पिरामिडका जागा रात

केही गर्नेहरू पछि पर्दैनन् भन्ने अब्बल उदाहरण बनेको छ, इजिप्ट । परि श्रमीको अघिल्तिर जस्तो पहिरो पनि पहेँलपुर फाँट बन्छ भन्ने प्रमाण पनि हो, इजिप्ट । मरुभूमिको छुरो बालुवामा घाम घुसेपछि बालुवा आफैं तातो फलाम बन्छ । त्यही तातो फलामलाई नाइलको पानीले चिस्याए, बोटविरुवा उभ्याए इजिप्टेलीहरूले र आफ्नो देशलाई बनाए मरुभूमिमाझको हराभरा बगैंचा ।

वर्षभर पानी बर्संदैन इजिप्टमा । बालुवाको बतास चल्छ । धुलोको मुस्लोले सहर र बस्तीहरू रंगाउँछ । वायुभरि बालुवाका कण मिसिएकाले घरहरू बालुवा रङले रंगाइएका छन् । सहरको भित्री भागमा पुराना घर पनि छन् । इँटाका रातमाटे घरहरूले अझै छोडेको छैन सहरलाई ।सभ्यता स्थान विशेषले फैलिने कुरो होइन । मान्छेको चेतना र जागरणमा भर पर्छ । लमतन्न सुतेको मरुभूमिबाट सभ्यताको विस्तार गरे इजिप्टेलीहरूले । बालुवामा नाइल सिँचदै अन्नदाना फलाए । गाँस, बास र कपासका लागि नौलो सोचको विकास गरे ।

आपसी भाइचाराले मान्छेको अस्तित्व उज्यालो हुने खुलासा गरे । शुक्रबार र शनिबार दुई दिन सरकारी कार्यालय बन्द हुने रहेछन् इजिप्टमा । शुक्रबार हामीलाई कायरो र गिजा सहर घुमाइदिन दूतावासले जनसम्पर्क अधिकृत हाइतम अजुजलाई खटाएको थियो । हाइतम आफैं सुसंस्कारका प्रतीक थिए । मित्रता र अरूलाई सहयोग गर्ने भावनाबाहेक मान्छेमा अरू केही छैन कि क्या हो भन्ने झल्को दिइरहेथ्यो हाइतमको व्यवहारले । पिरामिड नै इजिप्टको एक आकर्षण हो । नाइल सभ्यता र मरुभूमिको मर्म पनि नबुझी हँदैन इजिप्टसँग मितेरी लगाउन ।

प्रसिद्ध पिरामिडहरू गिजा सहरको बाहिरी भागमा रहेकाले हाम्रो मन्तव्य पनि उतै थियो । विश्वका सात आश्चर्यमध्येका पिरामिड राजा कोफु, उनका छोरा केफरस र नाति मकाराले निर्माण गर्न लगाएका थिए । तीनवटै पिरामिड विशाल पहाडजस्ता ठूला र अग्ला रहेछन् । राजा कोफुले २५५६-२५६६ इसापूर्वमा सबैभन्दा ठूलो पिरामिड बनाउन लगाएका थिए । त्यसको अघिल्तिर राजा केफरसको विशाल सालिक पनि रहेछ । हाइतम भन्दै थिए- इजिप्टमा भएका पिरामिडहरू गनिसाध्य छैन । पिरामिडहरूले झल्को दिइरहेछन् आस्थाका प्रबल पहाडहरूको ।

बिहान सवा ११ बजे पिरामिड अघिल्तिर पुग्दा प्रचण्ड गर्मी थियो । विभिन्न देशका पर्यटकको भीड लागिसकेको थियो । राष्ट्रिय पाहुना र विदेशी कूटनीतिज्ञले पिरामिड अवलोकनका लागि शुल्क भुक्तान गर्न नपर्ने रहेछ । त्यसैले हामीलाई टिकट खरिद गर्न लस्करमा उभिनु परेन । प्रवेशद्वारदेखि नै अरू आगन्तुकलाई हटाउँदै कर्मचारीले हाम्रो यात्रा अघि बढाए । उपस्थित सबैको आँखा हामीमाथि पर्‍यो ।

एक समय मृत्युपछिका सम्भावित अप्ठेराको कवचका लागि बनाइए पिरामिड, अहिले वास्तुकलाका अनुपम नमुना बनेर बाँचिरहेका छन् ।

प्रवेशद्वारबाट भित्र पस्नेबित्तिकै हामी कमिले ताँतीबीचको गँड्यौला बन्यौं । निकै उच्चस्तरका र धनीमानी पाहुना ठानेर छोपिहाले त्यहाँका फिरन्ते व्यापारीले । उँट तथा घोडा चढाएर फोटो खिच्ने र पिरामिडका ससाना मिनेचर बिक्री गर्नेहरूको भीड नै थियो । 'अत्यधिक मोलमोलाइ गर्नुपर्छ त्यसैले एक्लै सामान नकिन्नु होला', हाइतमले पहिले नै सजग गराइसकेका थिए हामीलाई ।

'क्यामेल राइडिग सर ? ' एउटा इजिप्टेलीले टुटेफुटेको अंगे्रजीमा प्रश्न गर्‍यो । उसको साथमा सप्तरंगी ध्वजापताका बेरेको विचित्रको उँट थियो । सयाँ घुँघरु र घन्टी झुन्ड्याइएकाले उँट हिँड्दा संगीतको मीठो झंकार टाढाटाढासम्म पैmलिँदै जान्थ्यो । उँट दौडँदा उडेको धुलोले विचित्र सौन्दर्यशाली रङ पैदा गरिरहेथ्यो । मैले उँट चढ्न इन्कार गरेँ । त्यो उँटवालाले उसकै भाषामा के-के गाली गर्‍यो र फनक्क फन्किएर पर्तिर मोडियो । 'दिस इज क्यामेल स्किन, सर, प्लिज राइड अन हेयर', अर्कोले आफ्नो उँटको बखान गायो । उसको उँटलाई रातो, हरियो र नीलो रङले चित्रमय बनाइएको थियो । मैले उसलाई पनि इन्कार गरेँ । एक घन्टाको सय इजिप्टेली डलर, पचास डलर, पच्चीस डलर भन्दै पन्ध्र डलरसम्म ओर्लियो ऊ । मैले नमानेपछि उसले पनि आफ्नो भाषामा गाली बर्सायो र अरू पर्यटकतिर मोडियो । ग्राहक आफूतिर आए ज्यूज्यू गर्ने, अन्यत्र मोडिए धारे हात लाउने चलन त्यहाँ पनि रहेछ ।

प्राचीन इजिप्टमा पुनर्जन्मप्रति प्रगाढ आस्था थियो । मान्छे मरेपछि पुनः जन्मने भएकोले मृत्युपश्चात् पनि खानेकुरा र लत्ताकपडा आवश्यक पर्छ भन्ने उनीहरूको विश्वास थियो । राजामहाराजा मरेपछि लासलाई सड्न नदिई ममिजको रूपमा पिरामिडभित्र राख्ने र उनीहरूका लागि लत्ताकपडा र खानेकुरा प्रदान गर्ने चलन थियो । तिनै विश्वासलाई साकार रूप दिन अजगका पिरामिडहरू तयार गरिन्थ्यो ।

पिरामिड नजिकै पानीजहाज आकारका दुईवटा खाल्टा देखिए । राजाहरू मृत्युपछि पानीजहाज चढेर स्वर्ग जाऊन् भनेर ती खाल्टा निर्माण गरिएको बताउँछन् हाइतम । हामीहरूले मुख्य पिरामिड पूरै परिक्रम गर्‍यौं । बाँकी दुई पिरामिडको अग्रभाग मात्र प्रदक्षिणा गरियो ।पिरामिडहरू अजगका पहाड बनेर उभिएका छन् । त्यति ठूला पिरामिड मान्छेले कसरी बनाउन सके होलान् भन्ने आश्चर्य पनि लाग्छ । पिरामिडको पुछारमा उभिँदा नागार्जुन पहाडको फेदीमा उभिएजस्तो अनुभूति हुन्छ ।

मुख्य पिरामिडसँग रहेको अर्को सानो पिरामिड राजा कोफुकी आमाका लागि बनाइएको रहेछ । त्यही पिरामिडको सुरुङभित्र छिरेँ म । झन्डै पच्चीस फिट गहिरो सुरुङ फराकिलो छ । गहिरो भएकाले अक्सिजनको कमीले श्वासप्रश्वासमा गाह्रो हुने रहेछ । एकजना मात्र मुस्किलले हिँड्न मिल्ने भर्‍याङ पारमात्र गरेको के थिएँ, म झस्किएँ । गुम्बज आकारको त्यो गुफाको भित्तामा एउटी अँगारेकेटी ठिंग उभिरहेकी रहिछन् । कालो अनुहारमा उसका सेता दाँत बेस्सरी टल्किरहेका थिए । सुरुमा त मैले उसलाई मरेको ठानेँ । कुनाबाट अर्को कालेले तस्बिर खिचिरहेको देखेपछि होश ठेगानामा आयो । चिनाजानी भयो । तिनीहरू त जायरबाट आएका रहेछन् ।

केफरस र मकारा पनि आआफ्नो पिरामिडमा जीवन्त छन् भन्ने विश्वास छ धेरैमा । केफरस र मकारा पिरामिड मुख्य पिरामिडबाट पश्चिम लहरमा उभिएका छन् ।पिरामिड पश्चिमतिरको मरुभूमिमा उँट चढेर सयर गर्नेहरू कमिला ताँतीझैं देखिँदैथ्यो । उँटका खुट्टाले हावामा फैलाएका बालुवाकणहरू घामको प्रकाशमा चम्किलो देखिन्थ्यो । त्यहाँ पानीबिनाको हुस्सु, कुहिरो र बादल बाक्लिरहेथ्यो । आकाशभर चम्किरहेथे हिराझैं बालुवा कणहरू । त्यही छेकारोमा प्रेमी-प्रेमिकाहरू प्रेमको कसम खाइरहेथे । पिरामिडको चित्र तयार गर्ने बालबालिकाको भीड नै लागेको रहेछ त्यति बेला । बूढाबूढीहरू पिरामिडका ढुंगाहरूको स्पर्शमा आकलन गरिरहेथे आफ्नो जीवनको मूल्य ।

जीवनको सार जग हो भन्ने अर्थ खुलाइरहेछन् पिरामिडले । चार कुनाहरूले धर्तीका विशाल भाग ओगट्नु र क्रमशः उचालिँदै र घट्दै जानुले शिखर रूप धारण गरिरहेछन् पिरामिडहरूले । एक समय मृत्युपछिका सम्भावित अप्ठेराको कवचका लागि बनाइए पिरामिड, यतिखेर वास्तुकलाका अनुपम नमुना बनेर बाँचिरहेछन् । लामो समयसम्म कुनै भूकम्पले कोट्याएको छैन, हावाले हल्लाएको छैन । घामको असह्य रापले पनि कुनै असर गरेको छैन । त्यसले पिरामिडहरू मानवनिर्मित पहाड बनेर उभिएका छन् मरुभूमिमा ।दिउँसो पौने ३ बजे गिजाका पिरामिड छोडेर फर्कियौं हामी ।

मेरी जापानी साथी सचिको सुनेकावा भन्थिन्, 'पिरामिडमात्र होइन, संग्रहालय पनि नहेरी नहुनेमध्ये एक हो इजिप्टमा ।' इजिप्ट पुगेपछि मानव सभ्यताका विम्बहरू चियाउन जरुरी पनि थियो । मध्य कायरोमा रहेको ताहिर स्क्वायर संग्रहालयमा पुग्यौं । संग्रहालयको छेउबाट नाइल नदीको एउटा भँगालाले शीतल छरिरहेछ । संग्रहालय अघिल्तिर पुग्दा 'पपैरसु पपैरसु' भन्दै पहेँला कागजमा अंकित चित्रहरू बेच्नेहरूले घेरे । 'यो इजिप्टेलीहरूले बनाएका हाते कागज हो । पपैरसबाट पेपर बनेको हो', हाइतमले अथ्र्याए । मैले कागजको पुर्खा पपैरसमा अंकित केही चित्र खरिद गरेँ । ती चित्रले हाम्रै मिथिला चित्रको झल्को दिँदा रहेछन् ।

संग्रहालय धेरै ठूलो रहेछ । सबै कुरा राम्रोसँग अवलोकन गर्ने हो भने दुई दिन पनि अपर्याप्त हुनसक्छ । हामीसँग धेरै समय थिएन । संग्रहालयमा सभ्यताको सुआतदेखिका अनेकौं झिल्काहरू भेटिए । ढुंगाका विशाल 'क्याफिनु' प्रशस्त छन् । मान्छेको मृत्युपश्चात् शरीरलाई ममिज बनाइराख्ने ढुंगाका आवरण पनि प्रशस्त रहेछन् । ममिज कक्ष बेग्लै छ । त्यो कक्षमा प्रवेश गर्न छुट्टै प्रतिव्यक्ति ७० इजिप्ट पाउन्ड आवश्यक पर्छ । हामीले मुद्रा विनिमय नगरेको र त्यहाँ अमेरिकी डलर स्वीकार नगरिने भएकाले त्यो कक्षामा प्रवेश गर्न सकेनौं । अर्को कक्षमा ममिज भने देखियो । हजारौं वर्षअघि मरेको मान्छेको त्यो शरीर सुकेको हाडछालामात्र थियो । आखिर प्राण नभएपछि प्राणी त केवल सुकेको काठ त हुने रहेछ नि, चाउरी परेको मरीचजस्तो।

संग्रहालयमा प्राचीन सभ्यताका झल्को दिने असंख्य पुरातात्िवक वस्तुको उपस्थिति थियो । धेरै मूर्तिमा महिलाले अनेकौं शैलीमा चुल्ठो बाटेको देखियो । सृष्टिको सुरुआतमै पुरुषको तुलनामा नारीहरूले शृंगारपटारमा जोड दिएका तथ्य खुलस्त पार्दै थिए त्यहाँका मूर्तिले । कलात्मक रंगीन कन्तुर, मदुस, सन्दुस, कोदाला, कोदाली, भाला, युद्धका सामग्री, लट्ठी, तरबार, पंखा, अत्तर राख्ने भाँडा, चुरापोते, सुनको जन्तर, सुनका माला र बालाहरूको लहरले समयसमयको प्रतिनिधित्व गरिरहेथे । हिँड्दै थिएँ । एउटा मूर्तिमा ठोक्किएँ- रूपवतीको रहेछ । मूर्तिमा गहनाहरू सजिएका थिए । परिधानले पर्दाको काम गरिहेथे । मूर्ति आफैं आवाज निकाल्ने तयारीमा थियो । सोचेँ- महिला, पुरुषभन्दा बढी सुन्दर हुन्छन् र हुनुपर्छ भन्ने सोचाइ प्राचीन कालदेखि नै रहेछ ।

मध्यकक्षमा विभिन्न देवताको जमघट रहेछ । प्राचीन इजिप्टेलीहरू जनावर, खोला र सूर्यलाई देवताको रूपमा पूज्थे भन्ने बक्दैथिए ती मूर्तिले । सर्पलाई जीवित देवता मान्ने भएकाले सर्पका ठूलाठूला मूर्ति, शासकलाई सर्वोच्च झल्काउने सुनका श्रीपेच, श्रीपेचको माथिल्तिर सजिएका नागका मूर्तिहरू, शासक ढलिमली गर्दै बस्ने गद्दी एवं जनताले आसनका रूपमा प्रयोग गर्ने पिर्का र कुर्सीको क्रमबद्धताले विकासका विभिन्न चरणको प्रतिनिधित्व गरेका छन् ।

प्रयोग गरेका चिजबिजले मान्छेका आनीबानी र रूपको झल्को प्रकट भइरहेछ ताहिर स्क्वायर संग्रहालयमा । प्राचीन राजाका कुर्सीलाई पनि पपैरसले बेरिने चलन रहेछ । यसबाट पपैरसलाई प्राचीन कालदेखि नै बहुउपयोगमा ल्याइन्थ्यो भन्ने पुष्टि हुन्छ । राजा कुर्सीमा बसेपछि खुट्टा टेक्ने छुट्टै पिर्का र राजाले टेक्ने स्थानमा उनका शत्रुका चित्र कोरिएका हुने रहेछन् । यौनजन्य हाउभाउ झल्कने चित्र पनि कम छैन त्यहाँ ।

महिलालाई आफ्नो बसमा राख्न पुरुष-पुरुषबीच झगडा भएको, भाला देखाउँदै महिलालाई बलात्कार गरिरहेको, पुरुष र नारी यौन क्रियाकलापमा संलग्न हुँदा समाधि प्राप्त गरेका चित्र यत्रतत्र छरिएका छन् । जीवन र जगत् उजिल्याउन ती कला जीवन्त बनेका छन् । संग्रहालय आफैं मानव सभ्यताको सजीव चित्र बनेर उभिएको छ । विगतले आगतको लागि शिक्षा दिन्छ, सौन्दर्य दिन्छ र सम्मान दिन्छ । केवल मिहिनतापूर्वक खोतल्न सक्नुपर्छ विगतलाई ।

राति कायरो र गिजा जूनफूलझैं जगमगाइरहेथे । इन्द्रेणी रङका बिजुली बत्तीले गगनचुम्बी घर धपक्कै बलिरहेका थिए । सडकपेटीका सदाबहार रूख रंगीन बत्तीका लहरले घुम्टो खोलेका बेहुली बनेका थिए । रातभर मान्छेहरू आवतजावत गरिरहेथे, घरका ढोका खुला थिए । पातला वस्त्रमा बरालिनेहरूको पनि कहाँ कमी थियो र ? इस्लाम धर्मका अनुयायीको बाहुल्यले नारीको भने अनुहारमात्र हेर्न पाइन्थ्यो, स्कार्फ बेरेकाले कपालको भने भेउ नपाइने ।

शीतलता र सुरक्षाको समागमले रात बढी रंगीन थियो सहरभरि । सर्वोच्च अदालत भवनबाट अलिकति अघि बढेपछि नाइलको नीरमा गिजा र कायरो निराकूल नुहाइरहेका भेटिए । घस्रेका जहाजको प्रकाशले शान्त पानी सलबलाइरहेथ्यो । पानी र प्रकाश भएपछि पो गतिमा गीत थपिन्छ । अन्धकारमा आकृति सजिन्छ ।

कायरो र गिजामा दिनभन्दा रात धपक्क बल्दो रहेछ । मान्छेहरू मुस्कान छरेर सहरका कुनाकाप्चासम्म फैलिएका थिए । बजारहरू दिउँसोभन्दा बलिया बनेर ब्यूँझिरहेथे । घाम हराए पनि मान्छेहरू नै घामभन्दा चहकिला थिए । इजिप्टेलीहरूको सामु अँध्यारो हारेर भाग्दो रहेछ । दिन कामका लागि हो, रात निद्रा र आरामका लागि हो भन्ने परिभाषालाई परिवर्तन गरेछन् इजिप्टेलीले ।

'सहरमा सबै जागा छन्, ममात्र किन सुत्नु ? ' साथीहरू ओछ्यानमा अटसमटस गर्दै थिए । म हुत्तिएँ गिजाका गजुरहरूको गणना गर्न । नाइलजस्तै हर्दम जाँगरिलो र उर्वर छ गिजा । करवीरका कलिला पत्रहरूझैं सधैं रंगीन र मायालु बनिरहेछ कायरो । अन्तरकुन्तरसम्मको अँध्यारो बढार्दै पिरामिडझैं उचाइ खोजिरहेछ इजिप्ट । इजिप्ट पूरै मभित्र पसेको बेला निद्राले मेरो आँखामा पाइला हाल्नै सकेन । अत्यन्त खुसीमा होस् वा साह्रै दुःखमा मान्छेको मनमा निद्रा चढ्न सक्तैन । मन नयाँ स्थानका नूतन दृश्यमा फुरुंग थियो ।

निद्रा, भोक र थकाइ नाइलको भेलले बगाइसकेको होला सायद अगाडि नै । कायरोको जागा रातभन्दा अझ जागा बनेर निद्रालाई शक्तिमा रूपान्तरण गर्न सहरका गल्लीगल्लीमा भेटेँ आफैंलाई ।