अदूरदर्शी राजनीतिको आर्थिक प्रभाव

नेपालको परिवर्तित परिवेशले राजनीतिक क्षेत्रमा उत्साह र उमंग जगाएको भए पनि आर्थिक, सामाजिक र आदर्शकेन्द्रित मनोवैज्ञानिक क्षेत्रलाई भने विचलित र कमजोर बनाउँदै लगेको छ । किनकि परिवर्तनसँगै स्थायित्वमा विघ्नवाधा निरन्तर देखिरहनु, जनताको मनोविज्ञानमा निरन्तर प्रहार भइरहनु, देशको आर्थिक अवस्था डामाडोल हुँदै जानु र सामाजिक सोचमा दूरदर्शिताको अभाव प्रशस्त देखिनु नै मूल कारण हो ।

लोकतान्त्रिक संविधान आयो । संविधान कार्यान्वयन पक्षको महत्वपूर्ण भाग स्थानीय तहको चुनाव करिब-करिब सम्पन्न भए पनि स्थायित्वको आशाभित्र केही घाउ भने निको भइराखेको अवस्था छैन । जनतामा चुनावी वातावरणको उत्साह देखिए पनि मनोवैज्ञानिक निराशार वितृष्णा भने यथावत् नै छ । दुई नम्बर प्रदेशको चुनाव हुन बाँकी नै छ । प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको चुनावको अत्तोपत्तो छैन । यसरी राजनीतिले नेपाललाई विभिन्न समयमा झुक्याउँदै, फड्को मार्दै र ठग्दै आएको छ ।

नेपालको अर्थतन्त्रको विकास र विस्तार कछुवाको गतिमा अगाडि बढिरहेको छ । जनचाहना भने वायुपंखी घोडा झैं हिँडोस् भन्ने छ । राजनीतिक उतारचढावले नै देशको अर्थतन्त्रलाई ह्रासोन्मुख बनाउँदै लगेको कारण विकासको गति पनि मन्द भएको हो । देशको योजना गत विकासको क्रम हेर्दा माकुराको जालोजस्तो छ । माकुरोले जालो आफंै बनाउँछ र आखिरमा त्यही जालोलाई कि त उसले आफैं खान्छ कि त त्यही जालोको भुमरीमा परी मर्छ । देशको आर्थिक वृद्धिदर पँधेर्नीहरूले गर्ने गरेको क्षणिक मीठो गफजस्तो छ । आर्थिक वृद्धिदरको सन्दर्भमा अर्थशास्त्रीहरूको मननयोग्य चिन्तनलाई राज्यले बेवास्ता गरिरहेको देखिन्छ । नेताहरू आर्थिक वृद्धिदर बढेको होहल्ला गर्दै हिँड्छन् ।

विकासको गति अगाडि बढेजस्तो देखाउन गाउँगाउँमा जथाभावी ताइ न तुइका बाटा खनेर दुर्घटनाको थलो बनाइदिएको छ । यही कारणले प्रत्येक वर्ष कैयन् मानिसहरू दुर्घटनामा परि मर्ने गर्छन् । विकासले फड्को मारेको सूचनाले पत्रिकाका पन्ना भरिने गरिन्छ । केही आधिकारिक वर्गहरू सरकारको ढुकुटी खेलाउनेहरूको गुणगान गाउन व्यस्त छन् । जनता सोझा भनूँ या बाँगा भनूँ सुधार र परिवर्तनको सपना बुनेर लुटतन्त्र, छुटतन्त्र र फुटतन्त्रलाई सघाउने काम गरिराखेका छन् ।

परिवर्तन चाहने, तर त्यही परिवर्तनले ल्याएको उपलब्धिमा झमेला खडा गर्नु कुनै व्यक्ति, संस्था वा पार्टीहरूको बुद्धिमानी कार्य होइन । परिवर्तनलाई आत्मसात् गरी मेलमिलाप र सहकार्यबाट अगाडि बढ्नुको अर्को विकल्प छँदा पनि छैन ।

सरकारी तवरमा जनताले काम गर्नुपर्दा कति दुःख, अप्ठ्यारो र वाधाहरूलाई खेप्नु परिराख्या हुन्छ, त्यसमा कसैको चासो छैन । चुनावको समयमा नेताहरू जीवन नै दिन लाग्या जस्तो त्यागका कुरा गरेर भाषणबाजी गरिराखेका हुन्छन् । सहर पसेपछि कुन दुलामा छन्, जनताले खोज्दा पनि पाउन सक्दैनन् । के यही हो त लोकतन्त्रको आवाज ? अर्थतन्त्रको विकास, विस्तार र अभिवृद्धिको लागि जनताले परिवर्तन खोजेको हो । मूल कुरा परिवर्तनले खोजेको विषय अर्थतन्त्रको विकास नै हो । तर त्यस दिशातर्फ उन्मुख हुने खालको दूरदर्शी बृहत्तर चिन्तनको अभावै देखिन्छ । यसको अर्थ जसले जतिसुकै खोके पनि नेपालको अर्थतन्त्र मुस्किलले चलिरहेको छ ।

अर्थतन्त्र बलियो भएको भए महाभूकम्पले विध्वंस पारेको धर्म र संस्कृतिका महत्वपूर्ण सम्पदाहरूमा घाँस उम्रिएर बिजोग देख्नुपर्ने अवस्था आउने थिएन होला । अर्थतन्त्रले फड्को मारेको भए भूकम्पमा ध्वस्त भएका जनताका घरहरू बनिसक्थे होलान् । नेपालको अर्थतन्त्रले फड्को मार्न नसक्नुको धेरै कारणमध्ये पहिलो कारण त राजनीतिक अस्थिरता हो भने दोस्रो भौगोलिक विविधता, गरिबी र अशिक्षा हो ।

देशमा विभिन्नखाले राजनीतिक परिर्वतन आयो, तर राजनीतिक दल वा नेताहरूमा दूरदर्शिताको अभाव र राजनीतिक परिवर्तनसँगै आर्थिक क्रान्तिको बाटो तय गर्न नसक्नु नै मुख्य समस्याको रूपमा देखिएको छ । देशमा योजनागत विकासको अवधारणा भए पनि कार्यान्वयन पक्षमा ज्यादै फितलोपन भएको कारणले पनि अर्थतन्त्रको विकासमा विभिन्न तगाराहरू देखिन पुगे । देशको सबलता राजनीतिक स्थिरता र तीव्र आर्थिक उन्नतिको बाटोले देखाउने भएकाले नेपालको सन्दर्भमा यी दुवै पक्ष सदियौंदेखि कमजोर बन्दै आएको छ ।

हाम्रा अगाडि अनेकौं चुनौतीहरू भए पनि राजनीतिक परिवर्तनको साथै आर्थिक विकासको एजेन्डा तीव्र गतिमा अगाडि बढ्नुपर्ने थियो । आर्थिक उन्नतिले नै राजनीतिलाई स्थायित्व दिन्छ । नेपालको राजनीतिक नेतृत्वले दिगो आर्थिक क्रान्तिको मार्ग पहिल्याउन नसक्नाले पनि अस्थिरता कायम रहन मद्दत पुग्यो । राजनीतिक स्थिरता र आर्थिक विकास एकअर्काका पूरक भएकाले परस्पर तालमेल हुनैपर्छ ।

नेपालले अब राजनीतिक चिन्तनको विषयलाई धेरै महत्व दिनुपर्ने जरुरी छैन । किनकि परिवर्तनको बाटो देखाउने संविधान बनिसक्यो । त्यही संविधानले राजनीतिको सही मार्ग देखाउँदै जानेछ । फेरि पनि नेपाली जनता राजनीतिकै भुमरीमा घुमिरहने हो भने नेपाल भन्ने देश हजारौं वर्ष पछि पर्दै जानेछ । यसलाई राजनीतिक पार्टी तथा जनताले गम्भीर भएर सोचौं, विचार गरौं र दृढताका साथ अघि बढौं । यसैमा सबैको भलो छ ।
कमजोर मनस्थिति र विचार बोकेर महान् विषय पाउन सकिन्न । कर्तव्यलाई भुलेर खालि अधिकारको मात्र रटान रट्ने राजनीतिले संसारलाई अशान्तिको मार्गतर्फ मात्र धकेल्छ । हाम्रो हिमालयले हामीलाई शान्तिको पथ देखाइरहेछ, धर्म र संस्कृतिले विश्वबान्धत्व र सहिष्णुताको भावना जगाइरहेछ, हाम्रा युवाहरूले विश्वलाई कर्मको आधारलाई मजबुत गराइराखेका छन्, नदीनालाले प्राणी मात्रको प्यास बुझाउने र अन्धकारलाई उज्यालोतिर परिणत हुने संकेत गरिराखेका छन् । यस्तो महान् सम्पदा र आदर्श भरिएको देशमा निरन्तर राजनीतिक, आर्थिक तथा सामाजिक क्षेत्रमा उतार-चढाव भइरहनु लाजमर्दो विषय हुन जान्छ ।

त्यसैले वैचारिक कमीकमजोरी त्यागेर उच्चतम् चेतनालाई पक्डिनु नै नेपाल र नेपालीहरूको कल्याणको मार्ग हो । संविधानलाई समयअनुरूप परिवर्तन गर्दै लग्ने हो । परिवर्तन चाहने, तर त्यही परिवर्तनले ल्याएको उपलब्धिमा झमेला खडा गर्नु कुनै व्यक्ति, संस्था वा पार्टीहरूको बुद्धिमानी कार्य होइन । परिवर्तनलाई आत्मसात् गरी मेलमिलाप र सहकार्यबाट अगाडि बढ्नुको अर्को विकल्प छँदा पनि छैन । बाहिर त परिवर्तन आयो । अब हामीले भित्री रूपबाट आफ्नो संस्कार, भावना र विचार पनि परिवर्तन गर्नुपर्ने अपरिहार्यता देखिन्छ।

पुरानो सोच, पूर्वाग्रही विचार, पुरानो व्यावसायिकता एवं पुरानै ढंगको कार्य प्रणाली त्यागेर नवीन अवस्था स्विकार्नुपछ । कर्तव्य बिर्सेर अधिकारको मात्र खोज गर्नु बुद्धिमानी हुँदैन । विकासको सन्दर्भमा हामी अरू देशहरूको तुलना गर्छौं । तर विचारको सन्दर्भमा हामीले अरूको देशका मनुष्यसँग किन तुलना नगर्ने । विचारमा किन हामी अरू देशका मानिसभन्दा कमजोर सम्झने ? हामीले संयमता, समझदारी र इमानदारी पक्डने हो भने संसारले हाम्रो विचारको अनुसरण गर्नेछन् । त्यसैले न्यून विचारलाई एकातिर पन्छाएर महान् विचारको पछि हिँडौं, यसबाटै नेपाल संसारको सबैभन्दा धनी मुलुक बन्नेछ । अतिवाद, मिथ्यावाद र हीनतावादलाई अँगालो हालेर हामी विश्वसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने छैनौं । त्यसैले यस्ता न्यून विचारदेखि माथि उठौं र अघि बढौं । यसैमा राजनीतिक चेतनाको विकास, आर्थिक उन्नति, मानवता र मनुष्यताको कल्याण छिपेको छ ।