सरकारी कोषमा दुई खर्ब बचत

काठमाडौं : सरकारी कोषमा चालू आर्थिक वर्ष करिब दुई खर्ब रुपैयाँ बचत हुने भएको छ । पुँजीगत बजेट खर्च बढ्न नसकेपछि कोषमा रकम थुप्रिन पुगेको हो । आर्थिक वर्ष सकिनै लाग्दा सरकारी कोषमा दुई खर्ब २१ अर्ब रुपैयाँ बचत छ । यो रकम अघिल्ला वर्षभन्दा बढी हो ।महालेखा नियन्त्रकको कार्यालयका अनुसार असार २१ सम्म ६ खर्ब ८९ अर्ब ५५ करोड रुपैयाँ खर्च भएको छ ।

यसमा पुँजीगत बजेट निकै न्यून एक खर्ब ३९ अर्ब ६६ करोडमात्र खर्च हुन सकेको छ । सरकारले ल्याएको १० खर्ब ४८ अर्बको बजेटमा पुँजीगततर्फ तीन खर्ब ११ अर्ब ९४ करोड विनियोजन थियो । विनियोजित बजेटको ४५ प्रतिशतमात्र बजेट हुन सकेको छ । यो वर्ष पौने दुई खर्बको हाराहारीमा ‘ट्रेजरी सर्पलस' हुने सम्भावना देखिएको अर्थ मन्त्रालयका सहसचिव लक्ष्मण अर्याल बताउनुहुन्छ ।

सरकारले यसवर्ष ६ खर्ब रुपैयाँ राजस्व संकलन हुने अनुमान गरेको छ । असार २१ सम्म पाँच खर्ब ५३ अर्ब ७० करोड उठिसकेको छ । अझै ५५/६० अर्ब राजस्व उठ्ने अर्थ मन्त्रालयको अनुमान छ । भन्सार विभागले असार १९ गतेसम्म दुई खर्ब ४५ अर्ब २१ करोड राजस्व संकलन गरिसकेको छ । ‘भन्सार असुलीको लक्ष्य पुगिसकेको छ, अझै समय बाँकी रहेकाले यस वर्ष भन्सार असुली एक सय चार प्रतिशतसम्म पुग्ने देखिन्छ', विभागका निमिक्त महानिर्देशक शोभाकान्त पौडेलले भन्नुभयो ।

यसैगरी, आन्तरिक ऋणबाट ८८ अर्ब उठेको छ । गत वर्षको एक खर्ब १५ अर्ब रुपैयाँ मौज्दात थियो । यस्तै, वैदेशिक ऋण एक खर्ब १५ अर्ब र वैदेशिक अनुदान ७५ अर्ब उठ्ने भएको छ । यो वर्ष सवा १० खर्बजति स्रोत जुट्दैछ । तर, बजेट खर्च धेरै भयो भने पनि साढे आठ खर्बसम्म पुग्नसक्ने अनुमान छ । असार २१ गतेसम्म ६ खर्ब ८९ अर्ब रुपैयाँ पुगेको छ ।

आर्थिक वर्षको अन्तिम महिनामा बढी बजेट खर्च हुने गरेको विगतका वर्षले पनि देखाउँछन् । कतिपय कामको बिलतिर्न बाँकी (पेन्डिङमा) रहेको हुन्छ । पछिसम्म पनि बिलको चेक काट्ने काम भइरहन्छ । बिल भरपाई, रकम निकासा आर्थिक वर्षको अन्तिमतिर बढी हुने गर्छ । असार १६ गतेसम्म कुल बजेट खर्च ६ खर्ब २९ अर्ब रुपैयाँ थियो । पाँच दिनको अवधिमा (२१ गतेसम्म) ५९ अर्ब रुपैयाँ खर्च भएको देखिन्छ । असार नौदेखि १६ गतेसम्म ३४ अर्ब रुपैयाँ खर्च भएको छ । आँकाडाले अन्तिम समयमा बजेट खर्च बढी हुने देखाउँछ ।

पुँजीगत बजेट खर्च बढ्न नसकेपछि कोषमा रकम थुप्रिन पुगेको हो ।

‘अर्थ मन्त्रालय असारमा बढी खर्च हुने बताउँछ, फेरि असारमै सबैभन्दा बढी कर असुली पनि हुन्छ', राष्ट्र बैंकका प्रवक्ता नारायणप्रसाद पौडेलले भन्नुभयो, ‘अहिले दुई सय २१ अर्बजति बचत छ, अझै ५०/६० अर्ब राजस्व उठ्न बाँकी छ, सरकारले उल्लेख्य बजेट खर्च गरे पनि करिब दुई सय अर्ब बच्ने देखिन्छ ।' तर, यो वर्ष सरकारी खर्च बढेको उहाँको भनाइ छ ।

नेपालमा पछिल्ला वर्ष पुँजीगत बजेट खर्च हुन सकिरहेको छैन । यो वर्ष सरकारले पुँजीगत बजेट ८४ प्रतिशत खर्च गर्ने लक्ष्य राखेको थियो । अहिलेसम्मको खर्च गराई हेर्दा लक्ष्यभन्दा धेरै पछडि रहने देखिन्छ । ‘पुनर्निर्माणको निहुँमा ठूलो आकारको बजेट ल्याइयो', अर्थविद् स्वर्णिम वाग्लेले भन्नुभयो, ‘तयारीबिना ल्याइएको बजेट खर्च गर्न नै मुस्किल परिरहेको छ ।' सरकारले खर्च गर्न सकिनेगरी वास्तविक बजेट ल्याउनुपर्ने उहाँको सुझाव छ।

दुई चरणमा भएको स्थानीय तहको निर्वाचन आचारसंहिताले पनि बजेट खर्च केही प्रभावित भएको वाग्ले बताउनुहुन्छ । कर्मचारीको काम नगर्ने र जोखिम मोल्न पनि तयार नहुने परिपाटीले बजेट खर्च प्रभावित हुने गरेको छ । सरकारले पूर्वाधारमा ठूलो रकम छुट्टाउँदै ठूलो आकारको बजेट ल्याउने गर्छ । तर, धेरैजसो बजेट विनियोजन भएका ठूला पूर्वाधार निर्माणमा सिन्को भाँचिएको देखिदैन ।

आगामी वर्षदेखि बजेट खर्चमा सुधार आउने अर्थविद् वाग्लेको अनुमान छ । ‘आगामी वर्षको बजेटको आकार ठूलो छ तर मोटो रकम स्थानीय तहमा गएकाले बजेट खर्च बढ्ने देखिन्छ', उहाँले भन्नुभयो । बजेट खर्च बढाउन सरकारले पहलकदमी चाल्नुपर्ने उहाँको भनाइ छ । पूर्वाधारको नाममा मोटो रकम छुट्याएर मात्र नहुने बताउँदै उहाँले खर्च गर्न सक्ने तागत राख्नुपर्ने धारणा व्यक्त गर्नुभयो ।