किन हार्यो कांग्रेस ?
वैशाख ३१ र असार १४ गते भएको स्थानीय तहको निर्वाचनमा एमाले पहिलो र नेपाली कांग्रेस दोस्रो भएका छन् । यसअघि २०७० मा भएको संविधानसभा चुनावमा कांग्रेस पहिलो र एमाले दोस्रो शक्ति भएका थिए । चार वर्षमा शक्ति समीकरण बदलिएको स्थानीय तहको चुनावको परिणामले देखायो । किन कांग्रेस दोस्रो स्थानमा खुम्चनुपर्यो ? जब कि कांग्रेसको नेतृत्वमा संविधानसभाले संविधान पारित गर्यो । स्थानीय तहको सफल निर्वाचनले संविधान कार्यान्वयन र मुलुकले स्थिरतातर्फ फड्को मारेको छ ।
कांग्रेसले गम्भीर रूपमा आत्मसमीक्षा गर्नु जरुरी छ । ६ महिनापछि नै दुइटा महत्वपूर्ण निर्वाचन सम्पन्न गरिसक्नुपर्नेछ, अन्यथा यो व्यवस्था नै रहने छैन । त्यसकारण पनि कांग्रेसले यो चुनावमा कहाँ के कमीकमजोरी भयो ? समीक्षा गरी निदान खोज्नु जरुरी छ ।
स्थानीय तहको चुनाव सुरु हुनुपहिले प्रजातन्त्रवादी बुद्धिजीवीको एउटा भेलामा महामन्त्री डा. शशांक कोइराला प्रमुख अतिथि हुनुहुन्थ्यो । उहाँलाई नै सम्बोधन गरेर पंक्तिकारले भनेको थियो, 'स्थानीय तहको चुनाव हुँदैछ यतिबेला कांग्रेसको आन्तरिक अवस्था हेर्दा चुनावमा कांग्रेसलाई हराउन अरूको आवश्यकता पर्ने छैन, कांग्रेस हराउन कांग्रेस नै काफी हुनेछ । कांग्रेस केन्द्रदेखि गाउँसम्म विभाजित छ ।' नभन्दै भयो पनि त्यही । देशभरका कार्यकर्ताले यही कुरा महसुस गरेका थिए । सबभन्दा पहिले त टिकट दिनमा नै ढिला गरियो, मनोनयन पत्र दर्ता गर्नु अघिल्लो रातसम्म खुसुक्क सिफारिस पत्र दिइयो ।
पत्र पाउने पात्र ठीक थिए या थिएनन् भन्दा पनि जुन प्रक्रियाबाट टिकट दिइयो ठूलो संख्यामा कार्यकर्ताले त्यसलाई अपमान महसुस गरे । त्यसले कार्यकर्ता स्वस्पूmर्त रूपमा परिचालन भएनन् । कार्यकर्ताको भावना नबुझेर टिकट दिइएको हुँदा कति ठाउँमा विद्रोह पनि भयो र व्यापक रूपमा अन्तर्घात भयो । नेताको नजिक, केन्द्रमा पहुँचको आधारमा टिकट दिइयो । कतिपय उम्मेदवार कार्यकर्तामाझ नै परिचित थिएनन् । स्थानीय तहको चुनावमा पार्टीको नाम र झन्डाबाहेक सबै विषय स्थानीय थिए, जनताले वर्षौंदेखि भोगेका पीडा खानेपानी, बाटो, विद्युत्, शिक्षा र स्थास्थ्य अनि २० वर्षदेखि जनताले भोग्नुपरेको भ्रष्टाचार, गुन्डा नाइकेको दबदबा । यति ठूलो अव्यवस्थित रूपमा चुनाव भयो कांग्रेसको संयन्त्रले काम गरेको थिएन, विद्रोह गर्ने, अन्तरघात गर्ने केन्द्रका नेताकै पहुँचका मान्छे थिए । तिनीहरूमाथि छानबिन र कारबाही भएन ।
कठोर समीक्षा गरेर पार्टी सुधार्नेतर्फ कांग्रेस लागेन भने फेरि पनि भन्नुपर्ने हुन्छ- कांग्रेसलाई हराउन विरोधी शक्ति आवश्यक पर्ने छैन । कांग्रेस नै कांग्रेसको पराजयको कारण बन्नेछ ।
नेपाली जनताको चेतनाको स्तर लामो समयदेखि प्रजातन्त्रको अभ्यास गरेका भारतीयहरूको भन्दा हाम्रो सर्वसाधारण जनतामा बढी छ । प्रजातन्त्र स्थापनापछि नै सूचनाको हक जनताको घरदैलोमा पुर्याउन हामीले व्यापक रूपमा एफएम रेडियो प्रसारण सुरु गर्यौं । पुग नपुग तीन करोड जनसंख्या भएको मुलुकमा अहिले ६ सय एफएम रेडियो दर्ता भएका छन् । तीमध्ये अधिकांश चालू छन् ।
तिनले २४ सै घन्टा जनतामा सूचना प्रवाह गरेका छन् । बिहान ६ बजे काठमाडौंका तथाकथित बुद्धिजीवीले मुलुकमा भएका घटनाको जुन जानकारी पाउँछन्, सुदूर पहाडी जिल्ला हुम्ला र ताप्लेजुङका जनताले पनि त्यही सूचना पाउँछन् । अहिले एफएम रेडियोलाई पनि पछाडि पार्दै मानिसका हातहातमा मोबाइल पुगेको छ । सामाजिक सञ्जालमार्फ त देशमा भएगरेका घटनाबारे जनता तुरुन्तै सुसूचित हुन्छन् ।
यत्रो व्यापक र जनस्तरमा चुनाव भयो एकदुइटा साना घटनाबाहेक कहींकतै हिंसात्मक दंगा भएन । कुनै साम्प्रदायिक घटना भएन । जातीय आधारमा राजनीति गर्नेहरूले विगत १० वर्षदेखि जनता-जनतामा विभाजित गर्ने कोसिस नगरेका होइनन्, तर चुनावी परिणामले तिनले नराम्रोसँग झापड पाएका छन् । मधेसी जनसंख्या बाहुल्य रहेका क्षेत्रबाट पहाडी महिला जितेकी छिन् भने राई, लिम्बू, मगर र गुरुङ बाहुल्य भएको ठाउँमा क्षेत्री बाहुन विजयी भए । उम्मेदवारको योग्यता र लोकप्रियता हेरेर जनताले मत दिए । यो नेपाली जनताको सहिष्णुता र प्रजातन्त्रप्रतिको अनुपम चरित्र हो । दुर्भाग्य हामीले प्रजातन्त्रको लामो अभ्यास गर्न पाएनौं । हामीले अभ्यास गर्न पाएको भए विश्वलाई नै नमुना प्रजातन्त्र देखाउने थियौं ।
जनतामा प्रजातन्त्रप्रति यति गहिरो अनुराम हुनु र तिनै जनताको हक अधिकारको निम्ति विगत ७० वर्षदेखि निरन्तर संघर्ष गरेको र आफ्नै नेतृत्वमा युगान्तकारी परिवर्तनको नेतृत्व पनि गरेको पार्टी कांग्रेसले यो चुनावमा किन अपेक्षित परिणाम ल्याउन सकेन । यसमा सबभन्दा गम्भीर समीक्षा कांग्रेसबाट हुनु जरुरी छ । अन्यथा अब छिटै हुने प्रान्त र संसद्को चुनावमा कांग्रेसले नराम्रो परिणाम भोग्नुपर्नेछ ।
सांगठनिक कमीकमजोरी र घात÷अन्तरघातका अतिरिक्त चुनावभन्दा पहिले भएका चार÷पाँचवटा काण्ड कांग्रेस पराजयका कारण हुन पुग्यो । अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगका तत्कालीन प्रमुखविरुद्धको महाभियोग प्रस्तावप्रति अनिच्छुक रहनु तर प्रधानन्यायाधीश सुशीला कार्कीविरुद्धको प्रस्तावमा कांग्रेसले जुन अग्रता देखायो, त्यसलाई जनताले पटक्कै रुचाएनन् ।
आफ्नो स्थापनाकालदेखि न्यायपालिकाको स्वतन्त्र र सम्मानजनक अधिकारको निम्ति लडेको कांग्रेस, कांग्रेसकै नेतृत्वबाट अदालतमाथि प्रहार हुँदा कार्यकर्ताले शिर निहुर्याएर हिँड्नुपर्यो । प्रतिशोध साँध्न गरिएको यो निर्णय थियो । यसले नेपालीमा चर्चित उखानलाई सम्झना दिलाउँछ 'बूढी मरीभन्दा काल पल्क्यो' भन्ने डर । कांग्रेसले नै अदालतप्रति प्रतिशोध राखेर महाभियोग ल्याउँछ भने स्वतन्त्र न्यायालयको अस्तित्व स्वीकार नगर्ने सर्वसत्तावादीको निम्ति यसले ढोका खोलिदियो । आईजीपी र राजदूत नियुक्ति प्रकरणमा कांग्रेसले लिएको अडानले पनि कांग्रेसका स्वाभिमानी कार्यकर्ताको शिर निहुरिएको छ।
सम्पूर्ण कार्यकर्ताको तेजोबध गर्ने काम माओवादीसँगको चुनावी तालमेलले गर्यो । 'नेपाली कांग्रेस जिन्दावाद । भोट केमा ? हँसिया-हथौडामा' यो नाराका साथ कार्यकर्ताले चुनावमा सहभागी हुनुपर्यो । द्वन्द्वकालमा माओवादीले 'कांग्रेसलाई खोजी-खोजी', 'पञ्चलाई रोजी-रोजी' र 'एमालेलाई सोधी-सोधी' नारा लगाएर काटेका थिए । तिनै माओवादीसँग कांग्रेसले चुनावी तालमेल गर्दा कांग्रेसले अहिलेसम्म अपनाउँदै आएको लोकतन्त्रप्रतिको प्रतिबद्धताको मर्मस्थलमा प्रहार भएको छ ।
जनताको भावनाविपरीत गरिएको यो तालमेललाई कांग्रेसले पटक्कै मन नपराएको भरतपुर महानगरपालिका र बुटवल उपमहानगरपालिकाको परिणामले देखायो । बुटवलको निर्वाचन परिणाम नै घोषित भयो । त्यहाँ कांग्रेसले अत्यन्त लोकप्रिय उम्मेदवार उठाएको थियो । माओवादीसँगको तालमेलकै कारण उनले हारे । भरतपुरमा पनि हार्ने निश्चित भएर नै माओवादीले मतगणनास्थलमा आक्रमण गरेर मतपत्र च्यातेको भन्ने गणना गरिसकेको मत संख्याले देखाउँछ । भरतपुर त्यो ठाउँ हो, जहाँ २०१८ सालमा कांग्रेसले सशस्त्र विद्रोह गरी दुई दिनसम्म सम्पूर्ण प्रशासन आफ्नो कब्जामा लिएको थियो । काठमाडौंबाट थप सेना गएपछि विद्रोहीको कब्जाबाट भरतपुर मुक्त गर्यो । त्यतिबेला कांग्रेसी कार्यकर्ता कति मारिए, त्यसको अभिलेख स्वयं कांग्रेससँग छैन ।
भरतपुर अस्पतालमा नियुक्ति पाएर काम गर्न गएका डा. मथुराप्रसाद श्रेष्ठका अनुसार काठमाडौंबाट थप सेना गएपछि त्यस क्षेत्रलाई पुनः फिर्ता लिन सेना सफल भयो । विद्रोहीलाई कब्जामा लिएपछि खाडल खन्न लगाएर जिउँदै खाडलमा हालेर माटोले उनीहरूलाई पुर्न लगायो । चेतना कम भएका दूरदराजका कुनै ठाउँमा कांग्रेस माओवादी तालमेलले चुनाव जिते पनि सहरी क्षेत्रमा कहीं पनि माओवादीसँगको तालमेलबाट कांग्रेसले चुनाव जितेन । एमाले र पञ्चले कांग्रेसको खिल्ली उडाउने मौका पाए ।
पार्टीले अपनाउँदै आएको सिद्धान्तमाथि नै स्खलन आएपछि कारण खोज्नेतर्फ कांग्रेसको ध्यान नजानु आम प्रजातन्त्रवादीको निम्ति चिन्ताको विषय हो । कांग्रेस सत्ता भागबन्डामा नै रुमलिएको छ । संस्थापन पक्षले त आफ्ना यी कमीकमजोरी उजागर हुने भयले बैठक नबोलाएको अनुमान गर्न सकिन्छ, आफूलाई संस्थापन इतरको दाबी गर्नेहरूले देखाएको उदासीनताबाट कार्यकर्ता निराश भएका छन् ।
महाधिवेशनपछिको सबभन्दा ठूलो निकाय महासमिति हो । पछिल्लो महाधिवेशन पछि महासमिति बैठक बोलाइएको छैन । जब कि विधानले प्रत्येक वर्ष महासमितिको बैठक बोलाउने व्यवस्था गरेको छ । अहिले कांग्रेसले लिएको नीति र अडानप्रति गम्भीर रूपमा प्रश्न उठेको छ राष्ट्रियताप्रतिको प्रतिबद्धता र छिमेकी भारत र चीनसँग सम्बन्धमा पनि सन्तुलन गुमाएको हो कि भन्ने आशंका कार्यकर्ताले नै गरेका छन् । त्यसकारण पनि कांग्रेसले महासमितिको बैठक बोलाउनु आवश्यक छ ।
अब हुने संसद् र प्रान्तको चुनाव स्थानीय तहको चुनावभन्दा धेरै गम्भीर र महत्वको हुने कुरामा कुनै द्विविधा छैन । स्थानीय तहको चुनावमा भएको अन्तरघात, विद्रोह र नेपाली समग्र राजनीति र खास गरेर कांग्रेसमा स्थापित भएको महागुन्डा नाइके (डन) माथि कठोर समीक्षा गरेर सुधार्नेतर्पm कांग्रेस लागेन भने फेरि पनि भन्नुपर्ने हुन्छ, कांग्रेसलाई हराउन विरोधी शक्ति आवश्यक पर्ने छैन । कांग्रेस नै कांग्रेसको पराजयको कारण बन्नेछ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
