पाँचां वेद र आत्म-वचन
सद्योजत : चार वेदतिर जाने हो भने पहिलो वेद ऋग्वेद नै हुन जान्छ । हामी पाशुपत क्षेत्रमा आउँछौं । पहिला हामी सद्योजातको दर्शन गर्छैाँ । सद्योजातको दर्शन गर्दाखेरि हामीले ॐ नमो महादेवाय ! मन्त्र जप्न सक्छौं । वेदले यस सद्योजातको मन्त्र दिएको छ 'ॐ सद्योजातं प्रपद्यामि सद्योजाताय वै नमो नमः भवे भवे नाति भवे भवस्व मां भवोद्भवाय नमः ।' यो मन्त्रलाई बुझ्नु जरुरी छ । यो मन्त्रको उच्चारण गर्दा पुरै पृथ्वी मण्डलको शुद्धीकरण हुन जान्छ । सद्योजात ब्रह्माण्डमा रहनुका साथै हाम्रो पिण्डमा पनि रहनुभएको छ । सद्योजातको शक्ति कुब्जेश्वरी हुनुहुन्छ । उहाँलाई गार्हपत्याग्नि पनि भनिन्छ । मानव पिण्डमा रहेको पञ्च प्राणमा जाँदाखेरि अपान प्राण हुनुहुन्छ । ॐ कारमा जाँदा अकार हुनुहुन्छ । पञ्च महाभूतमा पृथ्वी हुनुहुन्छ र दिशामा पश्चिममा विराजमान हुनुहुन्छ ।
अघोर
सद्योजातपछि हामी पशुपतिनाथको अर्को रूपको दर्शन गर्छौं । त्यस रूपको नाम हो अघोर । अघोर पशुपतिनाथको दोस्रो रूप हो । अघोरको शक्ति निशेश्वरी हुनुहुन्छ । देवतामा उहाँ विष्णु हुनुहुन्छ । उहाँ पालनकर्ता हो । ज्योति स्वरूपमा जाँदा उहाँलाई दक्षिणाग्नि भनेर पुकार्नुपर्ने हुन्छ । हामीहरूको पिण्डमा जाँदा व्यान प्राणको रूपमा रहनुभएको छ । ॐकारमा जाँदा उकारमा विराजमान हुनुहुन्छ । वेदमा जाँदा यजुर्वेदको रूपमा प्रतिष्ठित हुनुहुन्छ । दिशामा हेर्दा दक्षिण दिशामा विराजमान हुनुहुन्छ । अघोर भनेको अग्नि मण्डल हो । हामीले अग्नि बल्दछौं त्यसलाई नै अघोर मान्न सक्छौं अर्थात् एउटा निराकार रूपमा रहेको अग्नि ज्योति छ । उसैलाई नै अघोर भनेर पुकार्नुपर्ने हुन्छ । अघोर भनेको साकार, निराकार अग्निको ज्योति हो ।
हामीले यौगिक क्रियाद्वारा अध्यात्मको चिन्तन गर्छैाँ भने अघोरको साधना गर्नाले सम्पूर्ण पाप र रोगहरूको निर्मल हुन्छ । यो सत्य छ । अघोरको साधनामा शुद्ध आहार हुन जरुरी छ । अघोर परमेश्वरको हामीले ॐ नमः शिवाय । मन्त्र जप्न सक्छौं । ॐ नमो महादेवाय भन्न सक्छौं । वेदले प्रतिपादन गरेको महामन्त्र छ । ॐ अघोरेभ्योऽथ घोरेभ्यो घोरघोरतरेभ्य सर्वेभ्यः सर्व शर्वेभ्यो नमस्तेऽ अस्तु रुद्ररूपेभ्यः ।२। यस मन्त्रको उच्चारण गर्न जरुरी छ । अघोरको तपस्याले निर्मल हुने विश्वास छ ।
वामदेव
अघोरपछि तेस्रो रूप वामदेवको चर्चा गरौं । पशुपतिनाथको उत्तर दिशामा विराजमान मूर्तिलाई हामीले वामदेव भनेर पुकार्नुपर्छ । यी वामदेवका शक्ति सिद्धेश्वरी हुनुहुन्छ । उहाँलाई सदा-शिव भनेर पुकारिन्छ । उहाँ प्रलयकर्ता अर्थात् मुक्ति दिने परमेश्वर हुनुहुन्छ । उहाँलाई अग्निको रूपमा भन्दा आहवनीय रूपमा पुकार्नुपर्छ । हाम्रो शरीरमा रहेको समान प्राणका रूपमा विराजमान हुनुहुन्छ । ॐकारमा जाँदा मकार रूपमा हुनुहुन्छ । पञ्च महाभूतमा जाँदा जल तत्व हुनुहुन्छ । वेदमा जाँदा सामवेद हुनुहुन्छ । उहाँ अर्धनारीश्वरको रूपमा हुनुहुन्छ । वामदेवको नित्य-निरन्तर साधना भयो भने हामीमा पनि वामदेवको ज्ञान अवश्य उत्पन्न हुन थाल्छ ।
यो ब्रह्माण्डको प्रलय हुँदा पनि चारै वेद विनष्ट हुन सक्छन् । तर, सूक्ष्म वेद देवताहरूमा रहने भएकाले सूक्ष्म वेदबाट फेरि पुनः चार वेदको सृष्टि हुन्छ भनिएको छ ।
जब वामदेवको हामी साधना गर्छौं हामीमा स्त्री तत्व र पुरुष तत्वको वृद्धि एवं विकास हुन थाल्छ । सबै मानव अर्धनारीश्वरको प्रतीक नै हो भनेर वामदेवले प्रस्ट्याउँछ । प्रमाणित गर्दछ यो सत्य हो । यसरी वामदेवको साधना गर्दा 'ॐ नमो महादेवायः ।' मन्त्र जप गर्नुपर्छ । वामदेवको वैदिक मन्त्र छ 'ॐ वामदेवाय नमो ज्येष्ठाय नमः । श्रेष्ठाय नमो रुद्राय नमः । कालाय नमः कल विकरणाय नमो बल विकरणाय नमः बलाय नमो बल प्रमथनाथ नमः । सर्वभूतदमनाय नमो मनोन्मनाय नमः ।३।' भनेर पुकारिएको छ ।
तत्पुरुष
पशुपति परमेश्वरको चौथो रूपको नाम हो तत्पुरुष । तत्पुरुषको शक्ति पूर्णेश्वरी र देवमा विश्वोतोमुख सर्वज्ञ ईश्वर हुनुहुन्छ । कतिले तत्पुरुषलाई सूर्यदेवको रूपमा पनि पूजा, अर्चना, वन्दना गर्ने गरेको पाइन्छ अर्थात् तत्पुरुष भनेको आकाश मण्डलमा जति पनि ज्योति रूपमा रहेका ज्योति पिण्ड मण्डलहरू देख्छौं । त्यसैलाई नै तत्पुरुषको रूपमा प्रार्थना गरिएको छ । यस्ता तत्पुरुषलाई गायत्री महामन्त्रले पनि साधना गर्न सक्छौं । यसको साधनाद्वारा आत्मा ज्ञान प्राप्त हुन्छ । यसलाई अग्निको रूपमा पुकारिएको छ । हृदयमा रहेको प्राणका रूपमा पनि यसलाई पुकारिन्छ । ॐकारमा जाँदा नादको रूपमा पुकारिएको छ । पञ्च महाभूतमा वायुको रूपमा पुकारिएको छ । वेदमा अथर्ववेद र दिशामा पूर्व दिशामा विराजमान जो तत्पुरुष हुनुहुन्छ यस्ता तत्पुरुषको बारेमा पूर्ण विस्तृत जानकारी भयो भने हामीले आत्मा प्राप्तिको ज्ञान र विज्ञानलाई जान्नेछौं ।
तत्पुरुषका वेदमा मन्त्र व्याख्या गरिएको छ 'ॐ तत्पुरुषाय विद्महे महादेवाय धीमहि । तन्नो रुद्रः प्रचोदयात् ।४।' भनेर महान् ब्रह्मर्षिहरूले स्तुति गरिएको पाइन्छ । यो मन्त्रको स्तुति गर्न जरुरी छ । यी त भए पशुपतिनाथको चार विग्रहहरूको वर्णन । अन्तमा पशुपतिनाथको ईशानको बारेमा जान्न जरुरी छ । पशु भनेको यी चारवटा रूपमा आउँदछ । सद्योजात, अघोर, वामदेव र तत्पुरुषका स्थिति भनेको पशुमा नै आउँदछ भनेर भनिएको छ ।। ईशान भनेको परमेश्वरको रूपमा पुकारिएको छ ।
ईशान
पशुपतिको ऊध्र्वतर्फ ईशानको निवास छ । यस्ता ईशान परमेश्वरको शक्ति हुनुहुन्छ कामेश्वरी । त्यहाँ स्वयं परमेश्वर विराजमान हुनुहुन्छ । अव्यक्त गायत्री हामीले व्यक्त गर्न नसकिने त्यहाँ विराजमान हुनुहन्छ । यो स्थानलाई बुझ्नाले निर्वाण अर्थात् मुक्ति प्राप्त हुन्छ । त्यस स्थानमा सूर्याग्निको निवास छ । सूर्यको करोडौं-करोड ज्योतिको रूपमा परम ज्योति रहेको छ । हाम्रो शरीरमा रहेका प्राणहरूमध्येमा उदान प्राण त्यस स्थानमा विराजमान भएको छ । ॐकारमा जाँदा बिन्दुको रूपमा यहाँ हामीले पुकार छौं । त्यस क्षेत्रको ज्ञान हुनाले परमेश्वरको ज्ञान हुन्छ ।
हामीले चार वेदका कुरा गर्यौं । तर चार वेद मात्र नभएर पाँचौं सूक्ष्म वेद पनि छ, भनिएको छ, त्यो पाँचौं वेदको नाम हो सूक्ष्म वेद । त्यो वेद देवताहरूमा नै स्थित छ । यो ब्रह्माण्डको प्रलय हुँदा पनि चारै वेदहरूको विनष्ट हुन सक्छन् । तर सूक्ष्म वेद देवताहरूमा रहने भएकाले सूक्ष्म वेदबाट फेरि पुनः चार वेदहरूको सृष्टि हुन्छ भनिएको छ । ऊध्र्व माथितिर रहेको स्वरूपलाई ईशान नामले पुकारिएको छ । यस्ता परम ईशानदेवका हामीले ब्रह्मरन्ध्र (तालु) मा ध्यान गर्छौं । त्यस ब्रह्मरन्ध्रमा सर्वप्रथम अग्नि मण्डलको ध्यान गर्छौं । त्यसभन्दा माथि सूर्य मण्डलको ध्यान गर्छौं । सूर्य मण्डलभन्दा माथि चन्द्र मण्डलको ध्यान गर्छैाँ । चन्द्रमण्डलभन्दा माथि हिरण्मय ज्योतिको रूपमा हिरण्मयभन्दा पनि माथि बाह्र अंगुलको दूरीमा परम ज्योतिको जसले ध्यान गर्छ उसलाई अवश्य पनि ईशानको दर्शन हुन्छ । अर्थात् हाम्रो आत्माले परमात्मासँग साक्षात्कार गर्छ । यस्ता परमेश्वरको वेदमा मन्त्र उल्लेख गरिएको छ 'ॐ ईशानः सर्वविद्यानामीश्वर सर्वभूतानाम् ब्रह्माधिपतिब्रह्मणोऽधिपतिब्र्रह्मा शिवो मेऽअस्तु सदा शिवोऽम् ।।५।।
परम श्रेष्ठ मन्त्रको जप गर्नु अनिवार्य छ । यी पाँचवटा विग्रहका बारेमा हामीले जान्नु नितान्त आवश्यक छ । मैले संक्षेपमा यी पाँच विग्रहका बारेमा भनेँ, यसमा केही त्रुटि भएमा म पशुपति परमेश्वरसँग क्षमायाचना माग्छु । पशुपति परमेश्वरबाटै नै पाशुपत-योगको सृष्टि भएको हो । उहाँले नै पुरातन कालमा पाशुपत-योगको विधान गर्नुभयो । अहंकार युक्त जीवात्मालाई परमात्मासँग साक्षात्कार गर्नका लागि पाशुपत-व्रत, पाशुपत-योग र पाशुपत-ज्ञानको सृष्टि गर्नुभयो । यो ज्ञानलाई हामीले वेदमा गहन रूपले चिन्तन, अध्ययन गर्ने हो भने वेद, पुराणमा उपनिषद्हरूमा यही ज्ञान हामी पाउँछौं ।
पशुपति परमेश्वरकै ज्ञान पाउँछौं । पाशुपत-योग कै बारेमा त्यहाँ चर्चा हुन्छ । पाशुपत-धर्म कै बारेमा वर्णन छ । पाशुपत-योग अर्थात् हामी ब्रह्म चर्चाको कुरा गर्छौं । ब्रह्म चर्चाको कुरा गर्दा सर्वप्रथम हामीहरूले परम गुरुलाई कहिल्यै पनि भुल्नु हुँदैन । अथवा गुरुरूप परमेश्वरलाई कहिल्यै भुल्नु हुँदैन । हामीले सद्गुरुले खोज गर्ने हो भने हृदय-कमलमा विराजमान परम ज्योतिलाई नै गुरु भनेर पुकार्नुपर्छ । कोही कसैले अध्यात्म ज्ञानद्वारा आफूलाई साक्षात्कार गरेको छ भने हृदय-कमलमा रहेको सर्वव्यापक परम ज्योति नै परम गुरुको साक्षात्कार गरेको हो ।
गुरुको महिमा
जो पुरुष वेद सम्पन्न, मन्त्रहरूका ज्ञाता, मन्त्रहरूका भक्त, मन्त्रहरूको आ श्रय लिने, पुराणज्ञ, विशेषज्ञ, पवित्र, ईष्र्यारहित, ईश्वर भक्त र गुरुभक्त छ, यस्तो लक्षणहरूले सम्पन्न पुरुषलाई गुरु भनिन्छ । गुरु शब्दमा 'गु'को अर्थ अन्धकार र 'रु' को अर्थ अन्धकारको निरोधक हो । अन्धकार (अज्ञान) लाई रोक्नसक्ने व्यक्तिलाई नै गुरु भनिन्छ । गुरु नै परम ब्रह्म हो, गुरु नै परागति हो, गुरु नै परम विद्या हो र गुरुलाई नै परम धन मानिएको छ।
गुरु नै परम आ श्रयस्थल हो । गुरु शब्दका उच्चारण एकपटक गर्नाले पनि संसारबाट मुक्ति प्राप्त हुन्छ । गुरु उच्चारणबाट सबै पुरुषार्थ सिद्ध हुन्छ । फेरि ऊ कदापि यस संसारमा पुनरागमन गर्दैन, कहिल्यै पुनरावर्तन हुँदैन, यो सत्य छ । जो यस अविनाशी योगलाई ठीक यस प्रकारले सम्झन्छ, उसलाई सबै फल प्राप्त हुन्छ भनेर गुरु महिमामा वर्णन गरिएको छ । गुरुबिना अध्यात्म ज्ञान खुल्न पनि कठिन छ ।
जो पुरुष वेद सम्पन्न, मन्त्रहरूका ज्ञाता, मन्त्रहरूका भक्त, मन्त्रहरूको आ श्रय लिने, पुराणज्ञ, विशेषज्ञ, पवित्र, ईष्र्यारहित, ईश्वर भक्त र गुरुभक्त छ, यस्तो लक्षणहरूले सम्पन्न पुरुषलाई गुरु भनिन्छ । गुरु शब्दमा 'गु'को अर्थ अन्धकार र 'रु' को अर्थ अन्धकारको निरोधक हो । अन्धकार (अज्ञान) लाई रोक्नसक्ने व्यक्तिलाई नै गुरु भनिन्छ । गुरु नै परम ब्रह्म हो, गुरु नै परागति हो, गुरु नै परम विद्या हो र गुरुलाई नै परम धन मानिएको छ।
गुरु नै परम आ श्रयस्थल हो । गुरु शब्दका उच्चारण एकपटक गर्नाले पनि संसारबाट मुक्ति प्राप्त हुन्छ । गुरु उच्चारणबाट सबै पुरुषार्थ सिद्ध हुन्छ । फेरि ऊ कदापि यस संसारमा पुनरागमन गर्दैन, कहिल्यै पुनरावर्तन हुँदैन, यो सत्य छ । जो यस अविनाशी योगलाई ठीक यस प्रकारले सम्झन्छ, उसलाई सबै फल प्राप्त हुन्छ भनेर गुरु महिमामा वर्णन गरिएको छ । गुरुबिना अध्यात्म ज्ञान खुल्न पनि कठिन छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
