मध्यमवर्गीय सर्पहरु

बलात्कार आधा मृत्यु हो । यो योनीच्छेदन वा पाशविक प्रकारको शारीरिक हिंसामात्र होइन, व्यक्तिको चेतनाकै उच्छेदनको अवस्था हो । जीवनका रहर, योजना र ऊर्जाहरू च्यातिएको अधमरो स्थिति हो । जहाँ व्यक्ति ‘बायोलजिकल्ली अलाइभ' त देखिन्छ तर ऊभित्रका मानसिक जीवनका जराहरू भयावह तरिकाले हल्लिसकेका हुन्छन् ।

मृत्युको खरानी टक्टक्याउँदै फुरुरु उड्ने फिनिक्स चराजस्ता हुन् तिनीहरू जो बलात्कारको घनघोर अँध्यारो छिचोलेर पनि सकर्मक जीवनमा फर्किन सक्छन् । यद्यपि बलात्कारका घटना पुरुषमाथि नघट्ने होइनन् । पुरुष (बालकसमेत) माथिका यौन दुराचारका घटना बेलाबेला सुनिन्छन्, पढिन्छन् । जबर्जस्ती अप्राकृतिक मैथुन गरिएका र यौन शोषणका लागि पुरुषले पुरुषलाई नै बन्धक बनाएका प्रकरण नसुनिने होइन । तथापि बलात्कारको सामान्यीकृत अर्थ पुरुषले महिलामाथि जबर्जस्ती गर्ने यौनिक हिंसा भन्ने नै हुन्छ ।

हरेक दिनजसो अखबारका भित्री पृष्ठमा बलात्कारका बारदात समाचार बनेर आउँछन् । तर संवेदनहीनताको सामूहिक रोगले समाजको हृदय डरलाग्दो गरी बोधो बनाइसकेको छ । एकपछि अर्को गर्दै कति असामान्य घटनाहरू भइरहेका हुन्छन् तर समाज लगभग ‘सामान्य' देखिन्छ । ओठमा कसैले यमानको भोटेताल्चा लगाइदिएजस्तो कोही केही बोल्दैन ! एकादुई लेखक या स्तम्भकारको आवाज काग कराउँदै पिना सुक्दै भन्ने उखानजस्ता लाग्छन् । तिनको विवेकसम्मत स्वर लाई ‘गनगन' भनेर भित्ता लगाइदिने बौद्धिक जमातलाई देशका ‘ठूला' राजनीतिक बहस र अन्तर्राष्ट्रिय ‘इस्यु'ले मात्र आकर्षित गर्छन् ।

सर्वसाधारण मानिसहरू छन् बिल्कुलै भावहीन भइसकेका । तमासाजस्तो केही हुन्छ, जम्मा हुन्छ भीड । देखुन्जेल, सुनुन्जेल ए ! कठै ! वा चुचु...! को सहानुभूति दोहोर्‍याउने र भरे आनन्दले घुरेर निदाउने मुर्दा भीड । यस्तो भीडको उपस्थितिले पीडितको घाउमा ओखती लगाउन्न उल्टै रहेबँचेका ठाउँ कोपरेर रगताम्मे पारिदिन्छ । अझ, बलात्कारसँगै हत्या पनि जोडिएका कैयौं प्रकरण छन् । फेरि पनि मानिसहरू सामान्य छन्, प्रतिक्रियाविहीन । ‘एज युजल' ।
बलात्कार क्षणिक उत्तेजनामात्र होइन । यसमा शक्ति-संरचनाको गहिरो मनोविज्ञान जोडिएको हुन्छ । तथाकथित ‘मर्दपन'को मनोविज्ञान ।

किन कुनै महिलाले बलात्कार गरेका घटना सुनिँदैनन् ? किन बलात्कारी पुरुष मात्र (अपवाद पनि होलान् तर पंक्तिकारको जानकारीमा छैन) हुन्छन् ? अमेरिकी लेखक सुसन ब्राउनमिलर आफ्नो प्रसिद्ध कृति ‘अगेन्स्ट आवर विल : म्यान, उमन एन्ड रेप'मा लेख्छिन्, ‘प्रागैतिहासिक कालदेखि आजसम्म बलात्कारले ठूलो भूमिका खेलेको छ । यो महिलाहरूलाई भयभीत बनाएर समाजमाथि पूर्ण नियन्त्रण गर्ने षड्यन्त्र हो ।' तर मिलरको भनाइलाई खण्डन गर्नेहरू भन्छन्, पुरुषको यत्तिकै पनि लामो समयदेखि सत्ता, सम्पत्ति, समाज र महिला सबैमाथि पूर्ण अधिकार त छँदै छ । बलात्कारको प्रकोप सिर्जना गर्नुपर्ने त्यस्तो छुट्टै कारणको आवश्यकता छैन । यो त बरु विकृत र विक्षिप्त रोगी पुरुषहरूको व्यक्तिगत अपराध हो ।

एकछिनलाई मानौं, बलात्कार अपराध व्यक्तिगत नै हो । तर, त्यसका कानुनी व्याख्या र व्यावहारिक पाटा हेर्ने हो भने यसको सार शक्तिमाथिको एकाधिकार र सत्तासंरचनामै केन्द्रित हुन्छ । कारण, यस्तो अपराध गरेर पनि शक्तिका सूत्रहरूको प्रयोगले पुरुषले उन्मुक्ति पाउँछ तर महिला जीवनभर त्यसैले बनाएका चोट बोकेर बाँच्न बाध्य बनाइन्छन् । मानौं, व्यभिचार पुरुषको निर्बन्ध ‘लाइसेन्स' हो र बाटो दोबाटो उसले गराउने दुर्घटनाको भुक्तानचाहिँ उसैबाट पीडित महिलाले गर्नुपर्छ । चाहे त्यो सानी बालिका होस् कि वृद्धा, बहिनी, भान्जी, छोरी नै किन नहोस् । जीवनभर प्रश्नको घेराभित्र महिला नै उभिनुपर्छ । न्यायशास्त्र भन्छ, न्यायमा विलम्ब भनेको न्याय नै नहुनु बराबर हो । तर, जब शरीर र आत्मा दुवै ठाउँमा लागेका चोटसहित अर्काले आफूमाथि गरेको अपराधको समेत भारी बोकेर हिँड्नुपर्छ, तब न्याय के ? अन्याय के ? त्यहाँ के शीघ्र ? के विलम्ब ?

हामीकहाँको न्यायको भाषा जता बटारे पनि बटारिने अचम्मको ‘लचकदार' लाग्छ । पीडित बालिका घटना भएको डेढ महिना बितिसक्दा पनि ‘नर्मल' हुन सकेकी छैनन् भने पीडकहरू ‘नाबालक' भएकै कारण उन्मुक्त भई सामान्य जीवनमा फर्किसकेका छन् । के राज्यले पीडकलाई उसले गरेको दुष्कर्मको अपराधबोधसम्म पनि गराउनु पर्दैन ?

यहीँनेर आउँछ सामूहिक संवेदनाको भूमिका । चाहिन्छ, पुरुषलाई बलात्कारी भइरहन पाउने लाइसेन्स प्रदायक सत्तासंरचना खारेज गर्ने हिम्मत । देखिने हिंसा त सबैले देख्छन्, नदेखिने अपराध र नभनिने तथ्यभित्र समेत पस्नसक्ने इच्छाशक्ति । र, त्यहाँभित्रबाट ल हेर दुनियाँ कति घिनलाग्दो छ ! जजसलाई समाजको माया छ यसलाई सफा पार्न आऊ भन्ने आह्वान ।

‘एक्सक्लुसिभ' मध्यमवर्गीय हरेउँ

पछिल्ला केही मुद्दामा ठोक्किएपछि सामाजिक राजनीतिका अरू पक्षजस्तै अपराधका ‘काण्ड' पनि भिजिबल र इनभिजिबल हुने आधार मूल रूपमा वर्गीय र त्यसपछि जातीय हुँदो रहेछ भन्ने ‘थाहा' पाइँदैछ । अपराधीलाई ‘अपराधी' भनिन पीडकको वर्गले महत्ववपूर्ण भूमिका खेल्दो रहेछ । उच्च जाति वा वर्गको भएका कारण अपराधीका सारा अपराध पाखण्डको कार्पेटमुनि लुक्दा (लुकाइँदा) रहेछन् । कैयौं मुद्दा कहिल्यै प्रहरी कार्यालयको ढोका नै नदेखी दपेटिन्छन् । अदालतको रेकर्डमा देखिने मुद्दामा त्यस्ता पात्र अधिक छन् जो सामाजिक राजनीतिमा कमजोर छन् ।

जसको वर्गीय वा जातीय (वा एकैसाथ दुवै) स्टाटस माथि छ, तिनको अपराध नगण्य रूपमा मात्र सार्वजनिक हुने देखिन्छ । पीडित आजीवन मुख नखोली बाँच्ने अवस्थामा समाजको त कुरै छोडौं, परिवारभित्र समेत न्याय ‘आकाशको फल' तुल्य रहेछ । न्याय किनिने समाजमा निम्न वर्गको पीडक आर्थिक अक्षमताकै कारण उम्कन सक्दैन र मात्र सजायको भागिदार बन्छ । पैसा र शक्तिको आडमा डर धम्की र आतंकले पीडितलाई प्रभावित गर्नसक्ने ‘अपराधी'हरू हाम्रै छेउछाउमा हुन सक्छन् । तिनले घटाएका असंख्य प्रकरण ‘मुद्दा'नै बन्दैनन् । तिनलाई कहिल्यै, कसैले सजाय दिँदैन । पीडक बिल्कुलै नजिकको मानिस हुन सक्छ । काका या मामा अथवा तीभन्दा पनि नजिकको हजुरबाउ, दाजु (भाइसमेत) वा बाउ ! यस्तो अवस्थामा पीडितको मानसिक दुर्दशा कुन तहको हुँदो हो ? कसैले कल्पना गरेको छ ?

यस्ता केही तथ्यहरू पेस गर्छु—
आफ्नै बाबुबाट विगत चार वर्षदेखि बलात्कृत हुँदै आएकी सुषमा (नाम परिवर्तन) सँग त्यसरी भेट होला भन्ने मेरो कल्पनामै थिएन । ‘वेल म्यानेज्ड' परिवारकी एकमात्र छोरी । बाबु सरकारी जागिरे । आमा ‘स्वरोजगार' । ९ कक्षामा पढ्ने एउटा भाइ । हजुरबा, हजुरआमा सहितको ‘अच्छाभला' संयुक्त परिवार । बाहिरबाट हेर्दा त्यस परिवारमा यस्तो जघन्य अपराधको कल्पना नै असम्भव लाग्छ । मेडिकल साइन्स पढ्ने सुषमाका दुर्दान्त बयान सुन्दा मेरो चेतनामा कति रेक्टर स्केलको भुइँचालो आयो, गयो । हेक्का राख्ने मनस्थिति थिएन । के छोरीप्रति आफ्नै पिता यति नृशंस हुन सक्छ ? सनन्न भएँ । यस्ता प्रकृतिका घटनाबारे मैले सुनेको त थिएँ तर स्वयं ‘भिक्टिम' सँग साक्षात्कार भएको थिएन ।

उनको आवाजले, उनकै आँखा र अनुहारले लखेटिँदा हफ्तौं निदाउन सकिनँ । आत्मा पोल्छ । के गरौं, कसो गरौं हुन्छ । अधिकार आन्दोलनमा समर्पित साथीहरू, मेडिकल र वकालतको क्षेत्रमा काम गर्ने परिचितहरू यस्ता मामिलामा अभ्यस्त भइसकेको बताउँछन् । पीडितसँगै बसेर गरिएका कुरा अविश्वसनीय रूपले सत्य थिए । मैले यी कुरा नपत्याई धर थिएन । सत्र, अठार वर्षकी मेडिकल स्टुडेन्ट केकस्ता कुरा आफ्ना पक्षमा प्रमाण हुन्छन् भन्नेबारे जानकार नहुने कुरै भएन । रेकर्ड गरेर सार्वजनिक गरिदिने शंकाले फोनसमेत कोठामा राख्न नदिने बाउको नाममात्र लिँदा बत्तीसै दन्त कट्कटाउने ती नानीलाई मैले भनेँ, ‘तिमीले चाह्यौ भने साथ दिने हात छन् । नडराऊ, मन दह्रो पार ।'

मैले केही साथीलाई यो समस्या बताएँ । सहयोग र सुझाव मागेँ । सबैको राय एउटै थियो, पीडितको इच्छा र निर्णयबेगर अगाडि नबढ्नू । कतिपयले त बेकारमा फँसिने डर पनि देखाए । तर उनको पीडालाई ‘पर्सनल' भनेर छोड्ने स्थिति थिएन । मानौं आफ्नो कहानी भन्नमात्र उनी मसित भेटिएकी थिइन् ! के भयो, खै किन ? त्यसपछि अनेक कोसिसका बाबजुद पनि उनी सम्पर्कमा आइनन् । परिवारको तथाकथित इज्जत जाने भयले, आफ्नो भविष्य असुरक्षित हुने, समाजमा बदनाम हुने आतंकले । अथवा अरु नै केही कारणले ? मेरो छटपटी अर्थहीन भयो ।

मनोवैज्ञानिक बल दिएकोमा धन्यवाद दिँदै पछि खबर पठाइन्, ‘अब हिम्मत आएको छ, आफ्नो तरिकाले प्रतिकार गर्छु । तर, मेरो नामको गोपनीयता सुरक्षित राखिदिनुहोला ।' उनका क्लासमेटहरूमार्फत ज्ञात भएको यो तथ्य कति गोप्य रहला ? मलाई थाहा छैन । म जान्दिनँ, ती साँच्चै प्रतिकारको प्रयास गर्दै होलिन् या अझै पनि बाबुको पाशविक पन्जाको सिकार हँदै ? (यस प्रकरणमा सबभन्दा डरलाग्दो लाग्यो पीडितकी आमाको मौनता । यिनी लोग्नेले छोरीमाथि वर्षौंदेखि गर्दै आएको कुकृत्यको मूकदर्शक हुन् । आश्चर्य लाग्छ, कुन कुराले ती आमालाई यस्तो कठोर र निष्क्रिय बनाएको होला ? सुषमाकी आमा भन्छिन् रे, पर्खी तेरो बिहेपछि सब ठीक हुन्छ ।) यस प्रकरणमा जोडिएका अनेक विष्मयकारी प्रसंग छन् । परिवारका हरेक पात्र अनौठा र अजिब खाले लाग्छन् । भद्रताको आवरणभित्र अपराधका कैयौं तथ्य लुकाएर बसेका यस्ता परिवार कति होलान् समाजमा ?

यो एउटामात्र र अन्तिम घटना होइन । यस्ता प्रकरण अरू पनि छन् । जिल्ला प्रहरी कार्यालय, चितवनमा हालसालै दर्ता भएको एक उजुरीमा भरतपुरको साविक जगतपुरबाट वर्ष ३३ का व्यक्ति आफ्नी आठ वर्षीया छोरीलाई पटकपटक जबर्जस्ती करणी गरेको आरोपमा पक्राउ परेका छन् । यो मुद्दा असार २५ गते दर्ता भएको हो । यस्ता प्रकृतिका मुद्दा सामान्यतया प्रहरीकहाँ आइपुग्दैनन् । कारण, पीडक घरैभित्रैको हुनु हो । परिवारमा, त्यो पनि रक्षक र पालक भनिएको पिताबाटै यौन शोषणमा पर्नु सामान्य हँदै होइन । यो मानवीय मर्यादा र गरिमाको विपरीत त हँदै हो, कानुनका नजरमा पनि दण्डनीय दुर्लभ अपराध हो । पीडक निम्न वर्गको भएकाले बलात्कार ‘काण्ड'का रूपमा भिजिबल हुने स्थितिको प्रमाण हो यो ।चितवनकी एक अधिकारकर्मीले आफ्नो सम्पर्कमा आएका यस्तै खाले अरू दुईवटा प्रकरण सुनाइन् ।

भरतपुर महानगरपालिकाभित्रैको एउटा व्यवस्थित र ‘भद्र' परिवारमा केही दिनअघि एउटा लामो समयचक्रको कुकृत्य बाहिर आयो । तर, यो मामिला प्रहरीकहाँ पुगेको छैन । तीनवटी छोरीमाथि बलात्कार गर्ने बाबुको कहानी सुन्दा अतिरञ्जनाजस्तो लाग्छ । तर हो सत्य । कठोर सत्य ! पहिले जेठी छोरीलाई लगातार यौनप्यासको सिकार बनाएको बाबुले जेठी छोरीको बिहेपछि माइली छोरीमाथि त्यही क्रम दोहोर्‍यायो । माइली छोरीको पनि बिहे भएर गएपछि कान्छी छोरीलाई जबर्जस्ती गर्न खोज्दा भएको प्रतिरोधका क्रममा यो घटना अधिकारकर्मीसमक्ष आइपुगेको हो । यो प्रकरण ‘मुद्दा' बन्ला वा नबन्ला, अहिले केही भन्न सकिने अवस्था छैन ।

अर्को यस्तै प्रकृतिकी पीडित छिन् । यौनपिपासु बाबुको पन्जाबाट उम्केर अधिकारकर्मीका सम्पर्कमा आएकी । यिनी छिमेकी जिल्ला नवलपरासीकी हुन् । अरू कुनै उपायले फुत्किन नसकेपछि हात भाँच्चिएको बहाना बनाएर उपचार गर्न चितवनको एक प्राइभेट हस्पिटलमा आइपुगेकी किशोरीको बयान मैले भेटेकी सुषमाको भन्दा कम कहालीलाग्दो छैन । ‘हाडजोर्नी विशेषज्ञ डा. अर्जुन श्रेष्ठसमक्ष आफ्नो वास्तविक समस्या बताएपछि उनै डाक्टरको सहयोगले पीडितबारे जानकारी पाइयो', अधिकारकर्मी बताउँछिन् ।

मध्यम वर्ग पाखण्ड र आडम्बरको पुञ्ज हो । उच्च र निम्न वर्गका तुलनामा यो तथाकथित इज्जत र प्रतिष्ठा सुरक्षित राख्ने मामलामा बढी नै सतर्क रहन्छ । समाजको सबैभन्दा ठूलो समूह यही तप्कामा छ । वर्गीय राजनीति गर्नेदेखि आमसञ्चारका माध्यममा बोल्ने, लेख्नेको ध्यान कि उच्च वर्गतिर लक्षित हुन्छ कि गरिब सर्वहारातिर । अधिकांश राजनीतिक, सामाजिक व्यक्तित्वको वर्ग स्रोत यही भएर पनि होला, आफ्नो समुदायतिर फर्केर हेर्ने इच्छा खासै देखिन्न । यो वर्गमा व्यक्ति ‘सोसल' भइदिए पुग्छ । समाजप्रति ‘सहयोगी' भावको भए पुग्छ ।

सर्वहारावर्गको ‘एड्भोकेसी' गर्ने वाममार्गी चेतनामा त यौनपिपासु भनेका कुलीन सामन्तहरू मात्र हुन्छन् भन्ने मान्यता जाम परेर बसेको छ । त्यसकारण पनि मध्यम वर्ग अपराधी मानसिकताको ‘सेफ जोन' बनिरहेको अनुमान गर्न सकिन्छ । सुषमाको कथनमा यही सत्य थियो, ‘मेरो ड्याडीको इमेज यस्तो सोसल र हेल्पफुल छ । कसैले पत्याउन्न उसले यस्तो गर्छ भनेर !'

मध्यम वर्ग एउटा हराभरा जंगल त हो । तर यही जंगलमा केही मानिस बडो चलाखीपूर्वक आफूलाई लुकाएर राख्न समर्थ भएका छन् । जसरी हरिया पातहरूको बीचमा बिखालु हर्‍यौ (एक प्रकारको हरियो सर्प) लुकेर बस्छ । यिनीहरू त्यस्तै ‘हिडन क्रिमिनल' हुन् । यिनलाई चिन्ने र नांगेझार पार्ने स्वयं मध्यम वर्गले हो ।

न्यायको भाषा

गत जेठ २० गते चितवनको माडी, रामराज्यपुरमा सोच्दै नसोचेको घटना भयो । शनिबारको दिन नजिकैको जंगल छेउमा पिकनिक खान भनेर बिहान ९ बजे साथीहरूसित गएका ९ र १० वर्षीया नानीहरू दिउँसो १ बजे पोखरीमा मृत भेटिए । सुरुमा भवितव्य ठानिएको यो प्रकरणका तथ्यहरू पछि गएर बलात्कारपछि हत्या भएको आशंकातिर मोडिए । स्थानीय जनता, प्रहरी, प्रशासन र राजनीतिक दलका महिला प्रतिनिधिहरूको सहभागितामा स्थलगत अध्ययन भयो । प्रहरीले आफ्नो अनुसन्धान थालनी गर्‍यो । स्थलगत बयान र साक्ष्यहरूका आधारमा आरोपको सुई गाउँकै दुई ‘नाबालक' र तीन युवकतिर सोझियो ।

मृतकमध्ये एकको योनी च्यातिएको (कुमारी झिल्ली च्यातिएको) अवस्था र स्थलगत रिपोर्टका आधारमा बलात्कारपछि हत्या नै हो कि भन्ने देखिए पनि प्रहरीको रिपोर्टमा पोखरीमा रहेको ‘खबटे कीराले टोकेर' योनीमा रक्तस्राव भएको भन्ने पीडित पक्षले मान्न तयार भएन । शव पोस्टमार्टमको मागसहित दलका महिला प्रतिनिधिहरूको संयुक्त संघर्ष समितिले अस्पतालअगाडि धर्ना दियो । प्रहरी प्रशासनमा दबाब दियो । त्यही दिन दुई ‘नाबालक'सहित पाँचजनामाथि पीडित पक्षको किटानी जाहेरी दर्ता भयो ।

त्यसपछि विकसित घटनाक्रममा माडीस्थित राजनीतिक दलका प्रतिनिधिको ‘अनुसन्धान'ले मृतकहरूको भवितव्य मृत्यु ठहर गरी आरोपीहरूलाई उन्मुक्ति दिनुपर्ने जिकिर गरेको छ (यहाँ, प्रहरीद्वारा अनुसन्धान हुँदै गरेको मुद्दामा राजनीतिक दलका प्रतिनिधिले गरेको ‘ठहर'ले अनुसन्धानलाई प्रभावित गर्न सक्छ कि सक्दैन ? भन्ने प्रश्न ज्वलन्त रूपमा उभिएको छ) भने तत्तत् पार्टीकै महिला प्रतिनिधि सम्मिलित संयुक्त संघर्ष समिति भने प्रहरी प्रशासनको अनुसन्धानको गतिप्रति असन्तुष्ट छ ।

अहिले दुईजना ‘नाबालक' मुक्त भइसकेका छन् र तीनजनालाई पूर्पक्षका लागि थुनामा राखिएको छ । दलका प्रतिनिधि अब केस ‘सल्भ' भइसकेको र आरोपीहरू निर्दोष भएको भाषा बोल्छन् । जब कि सरकारी वकिलको कार्यालय, चितवनबाट प्रकाशित जिल्ला अदालतको तथ्यांकअनुसार (आव२०७३ र ०७४ महिला तथा बालबालिका पीडित रहेका मुद्दाहरूको तथ्यांक) यो चालू मुद्दाकै रूपमा रहेको छ । यो मुद्दा झन् पछि झन् रहस्यमय बन्दै जानु र न्यायको भाषामा ‘खबटे कीरा' पस्नुको संयोग मृतक दुवैजना दलित र गरिब परिवारका छोरी हुनु त होइन ? यो शंकाको निवारण कसले गर्ने ?

चितवन जिल्ला अदालतमा आव २०७३ र ०७४ मा महिला र बालबालिका पीडित रहेका कुल ६० वटा मुद्दामध्ये १८ वटा मुद्दा १६ वर्षभन्दा मुनिका बालिकामाथि जबर्जस्ती करणी र आशय करणीसँग जोडिएका छन् । तीमध्ये एउटा मुद्दाको प्रकृति अरूभन्दा बिल्कुलै भिन्न र अनौठो छ । आठ वर्षकी बालिकालाई चारजनाले गरेको सामूहिक बलात्कार ! कानुनले नाबालक ठहर्‍याएको उमेरका किशोरहरूबाट । १२, १३ र १५ वर्षका उनीहरूलाई करणी उद्योगमा सहयोग गर्ने १४ वर्षीया किशोरी छिन् । सामूहिक बलात्कारको सिकार भएकी बालिका शारीरिकमात्र होइन मानसिक रूपले समेत विक्षिप्तावस्थामा उपचाररत छिन् ।

तिनलाई चिचवनस्थित मेडिकल कलेजको सघन उपचार कक्षबाट हाल कान्ति बाल अस्पतालमा सारिएको छ । अदालतले पीडकमध्ये एक जना (त्यो पनि मतियारका रूपमा रहेकी किशोरी मात्र)लाई बालबालिकासम्बन्धी ऐनबमोजिम बाल सुधारगृहमा राख्न सिफारिस गरेको छ । तर बलात्कारी साबित भएका किशोरहरू मुक्त भइसकेका छन् । पीडकहरूमा ग्लानि वा अपराधबोधको भाव त परै जाओस्, कानुन नलागेर उन्मुक्ति पाएको भन्दै पीडित पक्षलाई तिनका अभिभावकले दिएको मानसिक यातनाले अर्को अपराधको रूप लिएको छ । अचम्म त के भने सार्वजनिक अपराधको कसुरमा पीडकका आमाहरूलाई मुद्दा चलाइएको छ ।

यो मुद्दाले ‘टिनएजर' बलात्कारीलाई गर्ने कारबाहीको प्रभावकारी ऐन र त्यसको कार्यान्वयनतर्फ संकेत गरेको छ । ‘नाबालक'हरूलाई अपराधकर्मतिर डोर्‍याउने तत्ववहरू के के हुन् ? यसको ठीकठीक अध्ययन हुनु पनि उत्तिकै जरुरी देखिन्छ । घटनाको पीठिकामा सुकुमबासी बस्ती छ । त्यहाँ आर्थिक, मनोसामाजिक र अन्य कारणहरू पनि होलान् जसले यस्ता घटना यसअघि पनि घटिरहने अवस्थाको सिर्जना गरिरहेको होला ? यसरी समाजको भुइँसम्म पुगेर ‘माइक्रो' अध्ययन गर्ने कुन निकाय छ राज्यमा ? यस्ता कुरालाई स्थानिय तहको मातहतमा राखेर हेर्ने हो कि प्रदेश वा राज्यले ?

हामीकहाँको न्यायको भाषा जता बटारे पनि बटारिने अचम्मको ‘लचकदार' लाग्छ । माथिको मुद्दामा गम्भीर भएर सोच्ने हो भने पीडित बालिका घटना भएको डेढ महिना बितिसक्दा पनि ‘नर्मल' हुन सकेकी छैनन् भने पीडकहरू ‘नाबालक' भएकै कारण उन्मुक्त भई सामान्य जीवनमा फर्किसकेका छन् । पीडितलाई झन् पीडित बनाउने गरी पीडकलाई उन्मुक्ति दिने परिपाटीको ‘न्यायिक भाषा'माथि उठ्ने प्रश्न अस्वाभाविक लाग्दैन । के राज्यले पीडकलाई उसले गरेको दुष्कर्मको अपराधबोधसम्म पनि गराउनु पर्दैन ? ‘जबर्जस्ती करणी' बन्ने सम्पूर्ण आधार तयार भएर यत्रो ‘अपराध' गर्नेलाई नाबालक भनेर यत्तिकै उन्मुक्ति दिनु उसलाई जे गरे पनि हुने रहेछ भनेर छुट दिने काम होइन ? यसपछि उसले गर्नसक्ने यस्तै प्रकृतिको घटनाको जिम्मेवार को हुने ?

अपराधको मनोविज्ञान समाजभित्रै मौलाउँछ । समाज राजनीतिक रूपले जतिसुकै सचेत होस् आर्थिक र सामाजिक संरचनामा प्रगतिशील परिवर्तन नआएसम्म अपराधको न्यूनीकरण हँदैन । अपराधीका अनुहार र पुस्तामात्र फेरिन्छन्, अपराधको स्वरूप फेरिँदैन । सुसन ब्राउनमिलरकै शब्द पैंचो लिएर भन्ने हो भने बलात्कारजस्ता जघन्य अपराधका जरा लैंगिक शक्ति संरचनामा जोडिन्छन् । मनोविज्ञानीहरूका मतसँग यो मत बाझिन सक्छ तर मूल रूपमा पुरुष मनोग्रन्थीलाई पाशविकतातिर आकर्षित गर्ने तत्वव ऊभित्रको भाले अहंकार नै हो ।

योमात्र क्षणिक वासनाको तृप्ति र उत्तेजना शमनको व्यक्तिगत समस्यामात्र होइन । पितृसत्ताद्वारा महिलामाथि नियन्त्रण जमाउन ऐतिहासिक रूपले रचित ‘भयको सत्ता' बाँकी रहँदासम्म पाठ्यक्रममा राखिने नैतिक शिक्षा र मूल्यहरूका कुरा सतहकै साबित हुनेछन् । ‘भयको सत्ता' केवल महिलाका लागि मात्र होइन समावेशी र प्रगतिशील समाज रचनाको समग्र सपनाकै लागि समेत एउटा चुनौती हो । यो चुनौती परिवार, समाज हुँदै राज्यसम्म फैलिएको छ । यसलाई भत्काउने तपाईंहामी सचेत वर्गले नै हो । राज्य र उसका अंगहरूको समेत प्रयोग नगरी ‘भय'को यो राज्य भत्कन्न । हामीभित्र यसलाई भत्काउने आत्मिक ऊर्जा नजागेसम्म संवेदनाहीन सहानुभूति र प्रतिक्रियाहरूको कुनै अर्थ छैन ।