'बाघ आयस्रोतको माध्याम बन्न सक्छ'

काठमाडौं : वासस्थान व्यवस्थापन बाघ संरक्षणमा मुख्य चुनौतीका रूपमा देखिएको छ । डढेलो, वन अतिक्रमण, विकास निर्माणले वन मासिनु आदि बाघ संरक्षणमा चुनौती भएको विज्ञ बताउँछन् । ‘स्वच्छ पर्यावरणका लागि बाघको संरक्षण’ भन्ने नारासहित शनिबार सातौं अन्तर्राष्ट्रिय बाघ दिवस मनाउने क्रममा उनीहरूले वासस्थान व्यवस्थापनमा सुधार गर्नुपर्ने धारणा व्यक्त गरेका हुन् । त्रिभुवन विश्वविद्यालयको प्राणीशास्त्र विभाग प्रमुख प्रा. रमेश शाक्यले बाघ जंगलमा रमाउने प्राणी भएकाले वासस्थानमा असर पुर्‍याए अन्यत्र सर्ने, त्यसपछि आहारा नपाएपछि मर्न पनि सक्ने बताए ।

जलवायु परिवर्तनका कारण पनि अहिले बाघले वासस्थान परिवर्तन गर्ने अवस्था देखिएको उनीहरूको भनाइ छ । वासस्थानसँगै घाँसे मैदान, पोखरी व्यवस्थापन अनि तस्कर नियन्त्रण गर्नुपर्ने सुझाव उनीहरूले दिएका छन् । सबैभन्दा बढी बाघ पाइएको चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जले अघिल्लो वर्ष विश्वमै बाघ संरक्षण क्षेत्रमा उत्कृष्ट ‘क्याट अवार्ड’समेत पाएको थियो ।

राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभागका सह-सचिव महेश्वर ढकालले चोरी–सिकार, बाघप्रति जनचेतनामा कमी, मान्छेसँग द्वन्द्व बढ्नु आदि पनि बाघ संरक्षणमा चुनौतीका रूपमा रहेको बताए । बाघ वृद्धि हुँदा पर्यटकको संख्या बढ्ने भएकाले यसलाई आयस्रोतको माध्यम बनाउनुपर्ने शुक्लाफाँटा राष्ट्रिय निकुञ्ज मध्यवर्ती व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष पुष्कर सिंहको धारणा छ । अध्यक्ष सिंहले बाघ पर्यावरणसँग मात्र सम्बन्धित नभई आर्थिकोपार्जनको माध्यमसमेत भएको बताए ।

‘बाघ आफूमा लजालु र मानिस देखे भाग्ने जनावर हो’, उनले भने, ‘जम्काभेट हुँदा मात्र आक्रमण गर्छ ।’ बाघको संख्या वृद्धिका लागि सन् २०१६ मा बाघ संरक्षणसम्बन्धी रणनीतिक योजना बनाएर काम गरिरहेको विभागले जनाएको छ । बाघको संरक्षण हुँदा पर्यावरणीय विकासका साथै आर्थिक वृद्धि अनि जैविक मार्गको संरक्षण हुने विभागको विश्वास छ । सरकारले मानवीय द्वन्द्वमा कमी ल्याउन क्षतिपूर्तिको दर बढाएको छ । बाघको आक्रमणबाट मृत्यु भए १० लाख, घाइते भए दुई लाख, चौपाया मरे ३० हजार क्षतिपूर्तिस्वरूप तोकिएको छ । साइटिस ऐनले बाघ मार्नेलाई पाँचदेखि १० लाख र पाँचदेखि १५ वर्षसम्म जेल सजायको व्यवस्था गरेको छ ।

सन् २०१० मा रूसको सेन्ट पिटर्सबर्गमा बाघ पाइने १३ मुलुकको सम्मेलनले बाघ दिवस मनाउने निर्णय गरेको थियो । सन् २०२२ सम्ममा बाघको संख्या पाँँच हजार सात सय ८५ पुर्‍याउने लक्ष्य लिइएको छ । नेपालमा सन् २०१३ मा बाघको संख्या एक सय ९८ पुगेको थियो भने २०२२ सम्ममा दुई सय ५० पु¥याउने लक्ष्य छ ।