व्यापार घाटा चुनौती
गत आर्थिक वर्षमा नौ खर्ब ८४ अर्ब रुपैयाँको वस्तु नेपाल भित्रिए । तर निर्यात ७४ अर्ब ७१ करोडमै सीमित हुन पुग्यो । एक रुपैयाँको वस्तु बेच्दा १३ रुपैयाँको वस्तु किन्यौं । आयात उच्च (२७ प्रतिशत) वृद्धि भएपछि वर्षभरिको व्यापार घाटा नौ खर्ब नौ अर्ब पुगेको छ । यो व्यापार घाटा अघिल्लो वर्षको तुलनामा २९ प्रतिशत बढी हो । एकै वर्षमै व्यापार घाटा दुई खर्ब पाँच अर्बले बढेको छ । भारतसँग मात्र ६ खर्बको घाटा बेहोर्नुपर्यो । कुल व्यापारको एकतिहाइ भारतसँग हुँदै आएको छ । आत्मनिर्भर हुन सकिने कृषिजन्य वस्तुमा समेत परनिर्भरता बढ्दै जाँदा व्यापार घाटा कहालिलाग्दो बन्दैछ । गएको वर्ष २४ अर्बको धान÷चामल भित्रियो ।
तराईमा प्रशस्त धान, दाल, तेलहन उत्पादन हुन्थ्यो, सो उत्पादन भारत, बंगलादेश हुँदै खाडी मुलुकसम्म पुग्थ्यो । तराईका चामल पहाड र हिमाली भेगतिर लैजान सडक थिएन, अधिकांश निर्यात नै हुन्थ्यो । पहाडका मानिस मकै, कोदो, फापर उत्पादन गरी खान्थे । यसले व्यापार सन्तुलन कायम गरेको थियो । समयको परिवर्तनसँगै पहाडका कुनाकाप्चासम्म सडक सुविधा पुग्यो । तराईको चामल पहाड, हिमालतिर पुग्न थाल्यो । पहाडका मानिस मकै, कोदो उत्पादन गर्नुभन्दा चामल किनेर उपभोग गर्न थाले । नेपालीमा उपभोग संस्कृति बढ्दै गयो, तर उत्पादकत्व बढ्न सकेन ।
वैदेशिक रोजगारमा गएकाले मनग्गे रेमिट्यान्स पठाउन थाले । हातमा पैसा भएपछि अल्छीपना बढ्न थाल्यो, अन्ततः किनेर खाने संस्कृति हाबी भयो । जनशक्ति निर्यात गरी आवश्यक सामान आयात गर्ने देशमा परिणत भएको छ । अनाज उत्पादन हुने खेतबारी बाँझै छन् । सहरी क्षेत्रको उर्वर भूमि कंक्रिटमा रूपान्तरण भएको छ । कुनै समयमा धान निर्यात गर्ने मुलुकका वासिन्दा भारतबाट चामल नभित्रिए भोकै बस्नुपर्ने अवस्था छ । सरकारले कृषि उत्पादकत्व बढाउने उपयुक्त नीति ल्याउन जरुरी छ ।
नेपालमा उत्पादन नहुने सवारी साधन, पेट्रोलियम पदार्थ, मेसिनरी औजार, इलेक्ट्रोनिक्स सामान, फलाम तथा स्टिल, सुनचाँदी, लत्ताकपडाको आयात झनै कहालीलाग्दो छ । नेपालबाट उच्च निर्यात हुनेमा कार्पेट, चिया, कफी, तरकारी, हस्तकला पर्छन् । तर आयातको तुलनामा निर्यात कतिसम्म नगण्य छ भने ७४ अर्ब रुपैयाँको सामान बेच्ने देशले एक खर्ब ४० अर्बको पेट्रोलियम र १७ अर्ब रुपैयाँको बिजुली आयात गरेको छ ।
अर्थतन्त्रका अधिकांश सूचक सकारात्मक हुँदा पनि व्यापार घाटा कहालीलाग्दो छ । यसमा सुधार गर्न निर्यात बढाउनुपर्ने हो । तर हामीसँग निकासी गर्ने वस्तुकै अभाव छ । कच्चा पदार्थ अभावका कारण विदेशबाट कच्चा पदार्थ आयात गरी निकासी गर्न प्रतिस्पर्धी हुँदैन । कृषिको व्यावसायीकरण गरी खाद्यान्नमा आत्मनिर्भर हुन असम्भव छैन । यति मात्र हैन, उच्च हिमाली भेगमा बहुमूल्य हुने कृषि उत्पादन गरी निर्यातको सम्भावना पनि नभएको हैन । तर कृषिको विविधीकरण, निर्वाहमुखीबाट व्यावसायिक खेती प्रणालीको विकास नै अहिलको उच्च आवश्यकता हो ।
कृषिजन्य वस्तुमा आत्मनिर्भर बन्न सके मात्र खर्बौंको आयात प्रतिस्थापन हुन्छ । कतिपय औद्योगिक वस्तु स्वदेशमै उत्पादन गर्न सकिन्छ । पछिल्लो समय मुलुक सिमेन्ट, चिनी, माछामासुमा करिब आत्मनिर्भर हुने संकेत देखिएको छ । अहिले ऊर्जा अभावले औद्योगिक उत्पादन महँगो हुने गरेको छ । सरकारले ऊर्जा समस्या हल गरे मात्र पनि नेपालको औद्योगिक वस्तुको निर्यात बढ्नेछ ।
नेपालले वस्तु निर्यात गरेर व्यापार घाटा कम गर्न असम्भव छ । नेपाल पर्यटन र जलविद्युत्का लागि ठूलो सम्भवना भएको मुलुक हो । ठूलो संख्यामा खर्चालु पर्यटक भित्राउन र प्रशस्त जलविद्युत् उत्पादन गरी निर्यात गर्न सकेमा व्यापार घाटा सन्तुलनमा ल्याउन सकिन्छ ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस !
